II SA/Gd 312/14

Uzasadnienie

Wnioskiem złożonym na urzędowym formularzu 12 czerwca 2014 r. M. W. wystąpiła o zwolnienie jej z kosztów sądowych i ustanowienie radcy prawnego.

Wnioskodawczyni wskazała, że posiada mieszkanie o pow. 31,7 m2 oraz gospodarstwo rolne o pow. 7,51 ha.

W uzasadnieniu wniosku o przyznanie prawa pomocy wskazała, że pełne uzasadnienie wniosku oddzielnym pismem wraz z dokumentacją źródłową zostanie przesłane do WSA w Gdańsku w najbliższym możliwym czasie.

W związku ze złożonym wnioskiem i wątpliwościami referendarza sądowego co do faktycznej sytuacji materialnej skarżącej zostało do niej wystosowane 18 czerwca 2014 r. wezwanie do przedłożenia następujących dokumentów źródłowych:

• wyciągów ze wszystkich posiadanych przez wnioskodawczynię rachunków i lokat bankowych – w tym konta i lokat dewizowych – z ostatnich trzech miesięcy z uwzględnieniem aktualnego salda tychże rachunków, bądź też oświadczenia o ich nieposiadaniu,

• złożenia oświadczenia w przedmiocie wysokości dochodów wnioskodawczyni z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego; ewentualnie – czy wnioskodawczyni prowadzi działalność gospodarczą w jakimkolwiek zakresie – jeśli tak – to jakie dochody z tego tytułu uzyskuje; jeśli zaś wnioskodawczyni nie osiąga żadnych dochodów – wskazania z czego pokrywa wydatki na opłaty za media i wyżywienie; jeśli zaciąga pożyczki należy wskazać u kogo i w jakich wysokościach, jakie są to kwoty na przestrzeni ostatnich trzech miesięcy.

• wskazania jakiego rodzaju uprawy prowadzone są na gruntach rolnych posiadanych przez wnioskodawczynię, jakiego dochodu wnioskodawczyni się spodziewa w bieżącym roku z prowadzonego gospodarstwa rolnego;

• przedłożenia zaświadczenia z ARiMR o wysokości całości środków otrzymanych przez wnioskodawczynie w związku z prowadzonym gospodarstwem rolnym w roku 2013 i 2014;

• przedłożenia kopii wszystkich rachunków związanych z utrzymaniem mieszkania – za energię elektryczną, gaz, wodę, wywóz śmieci, telewizje, internet; jeśli wnioskodawczyni posiada jakiekolwiek zaległości w opłatach należy to wykazać stosownymi dokumentami, podobnie jeśli wobec wnioskodawczyni prowadzone jest postępowanie egzekucyjne należy to udokumentować ze wskazaniem wysokości zadłużenia i jego tytułu;

• złożenia oświadczenia, czy wnioskodawczyni posiada jakiekolwiek pojazdy mechaniczne, w tym także maszyny rolnicze (podania marki, modelu, roku produkcji i wartości rynkowej).

W odpowiedzi na powyższe wnioskodawczyni nadesłała 11 lipca 2014 r. drogą elektroniczną wniosek o przedłużenie terminu do wykonania powyższego zarządzenia.

Wykonanie powyższego zarządzenia nastąpiło przy piśmie z 8 sierpnia 2014 r., w którym oświadczyła wnioskodawczyni, że znajduje się w ciężkiej sytuacji materialnej i bytowej w wyniku pozbawienia jej dochodów z gospodarstwa rolnego. Żadnych dochodów z tytułu posiadanych gruntów rolnych nie osiąga. Nie posiada także jakichkolwiek innych źródeł dochodu. Mieszka sama i utrzymuje się sama. Środki finansowe niezbędne do zaspokojenia minimalnych potrzeb tj. na zakup żywności i opłaty za media zapożycza od osób prywatnych niespokrewnionych. Zadłużenie wzrasta od 2010 r. Wielkość miesięcznej pożyczki zależy od wysokości opłat za media, które muszą zostać opłacone, aby skarżąca miała zapewniony dostęp do prądu, wody i gazu. Dopłaty unijne nie wystarczają na pokrycie zadłużenia. Podkreśliła wnioskodawczyni, że posiada zadłużenie wobec kilku instytucji państwowych: KRUS ( w wysokości 6156 zł), Polskie Centrum Badań i Certyfikacji w Warszawie, prowadzone jest wobec niej postępowanie komornicze ( wezwanie z 26 maja 2014 r.). Zalega skarżąca także z zapłatą podatku rolnego – domaga się umorzenia. Skarżąca wielokrotnie ubiegała się w MOPS w U. o przyznanie pomocy finansowej, otrzymała decyzje odmowne i oczekuje na rozpatrzenie skarg przez WSA w Gdańsku. W kwietniu 2014 r. otrzymała dopłatę obszarową w wysokości 6965,89 zł na rachunek w Banku Zachodnim, która w całości przeznaczyła na spłatę zadłużenia. Przedłożyła skarżąca zaświadczenie z Banku Zachodniego WBK o stanie salda. Oświadczyła skarżąca, że posiada dwa konta w mBanku, salda na nich są zerowe. Oświadczyła skarżąca, że posiada mieszkanie własnościowe o pow. 31 m2, nie posiada innych wartościowych przedmiotów.

W ocenie referendarza złożony przez M. W. wniosek nie zasługuje na pozytywne rozpoznanie.

Przedstawienie motywów podjętego rozstrzygnięcia należy rozpocząć od podkreślenia, że prawo pomocy jest odstępstwem od zasady odpłatności postępowania i z tego powodu jego przyznanie następuje jedynie w wyjątkowej sytuacji, a mianowicie wówczas, kiedy ograniczone możliwości płatnicze strony lub ich brak pozbawiają ją możności skorzystania z przysługującego jej prawa do sądu. Przeszkoda ta oczywiście musi być realna. By stwierdzić jej istnienie, trzeba więc poznać sytuację wnioskodawcy. Niezbędne jest przy tym zaakcentowanie, że to na nim spoczywa ciężar przekonania oceniającego do zasadności żądania. Domaganie się zwolnienia od kosztów sądowych i ustanowienia fachowego pełnomocnika na koszt Skarbu Państwa, a zatem prawa pomocy w zakresie całkowitym, podlega bowiem uwzględnieniu, gdy wnioskodawca wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny (art. 246 § 1 pkt 1 w związku z art. 245 § 2 p.p.s.a.).

W orzecznictwie sądów administracyjnych akcentuje się zasadność zastosowania omawianej instytucji w przypadkach osób pozostających w wyjątkowo trudnym położeniu materialnym np. osób żyjących w ubóstwie, które są pozbawione środków do życia, zaś pozyskanie przez nie kwot na sfinansowanie kosztów postępowania jest obiektywnie niemożliwe (zob. postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 19 stycznia 2012 r., sygn. akt II FZ 717/11, LEX nr 1103043), osób bezrobotnych, samotnych, bez źródeł stałego dochodu i majątku (zob. postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 25 stycznia 2012 r., sygn. akt II FZ 797/11, LEX nr 1104128). Zarazem podkreśla się, że w pierwszej kolejności wnioskodawca powinien jednakże sam podjąć próbę zgromadzenia stosownych środków, czyli właściwie zaplanować wydatki i poczynić oszczędności do granic zabezpieczenia utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny (zob. postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 16 stycznia 2012 r., sygn. akt II FZ 826/11, LEX nr 1104143).

Sytuacja majątkowa wnioskodawczyni nasuwa szereg wątpliwości, co do rzetelności obrazu jaki rysuje się z treści wniosku oraz dodatkowego oświadczenia. Celem poznania faktycznego stanu rzeczy referendarz wystosował do wnioskodawczyni wezwanie celem zgromadzenia dokumentów mających ewentualnie potwierdzić istnienie trudnej sytuacji finansowej czy pozostawanie przez skarżącą w ubóstwie. Wezwanie dotyczyło przedstawienia wyciągów z posiadanych rachunków bankowych – skarżąca bezspornie się z niego nie wywiązała. Nie wyjaśniła także skarżąca kwestii dochodów z gospodarstwa rolnego, upraw jakie prowadzi. Nie zasługuje bowiem na wiarę okoliczność, że żadnej działalności w tym zakresie skarżąca nie prowadzi, gdyż okoliczność otrzymywania dopłat obszarowych wskazuje, że skarżąca uprawia ziemie. Dopłaty obszarowe przysługują bowiem do ziemi utrzymanej w dobrej kulturze agrotechnicznej, co oznacza, że taki grunt w każdej chwili może zostać włączony do produkcji rolnej, jeśli nie jest uprawiany. Organ przyznający te płatności prowadził postępowanie w kwestii areału, jaki skarżącą uprawnia do otrzymania dopłat, w żadnym miejscu przedstawionej decyzji nie wspomniał organ o wątpliwościach co do prowadzenia uprawy przez wnioskodawczynie. A nawet na str. 3 decyzji z 13 marca 2014 r. zostało wskazane, że "granice uprawy wykraczają poza granice działek referencyjnych zadeklarowanych we wniosku". Oznacza to wprost, że prowadzone przez skarżącą uprawy wykraczają poza granice ewidencyjne działek. Treść przedstawionej decyzji przeczy twierdzeniom skarżącej o nieprowadzeniu gospodarstwa rolnego oraz co najmniej poddaje w wątpliwość jej oświadczenie o braku dochodów z tego tytułu.

Referendarz zobowiązywał skarżącą do wskazania jakie uprawy prowadzi skarżąca na swoich gruntach oraz jakiego dochodu spodziewa się w bieżącym roku z tego tytułu. Skarżąca zobowiązana była także do przedstawienia zaświadczenia z ARiMR o wysokości środków wypłaconych jej w 2013 i 2014 w związku z prowadzonym gospodarstwem rolnym – nie przedstawiła takiego zaświadczenia.

Przedstawiła skarżąca kopie rachunków związanych z utrzymaniem mieszkania wskazując, że nie uiszcza ich w terminie z braku środków. Jednak przedstawione rachunki nie potwierdzają tego, gdyż nie wynika z nich czy i kiedy zostały opłacone. Sama skarżąca przyznała, że opłaca je, aby utrzymać dostawę mediów. Zobowiązana była także skarżąca do wykazania wysokości zadłużenia, czego nie uczyniła, gdyż wezwanie wystosowane przez komornika do niej nie potwierdza prowadzenia wobec skarżącej egzekucji, ani też nie wskazuje o jaką ewentualnie zaległość chodzi i w jakiej wysokości. Referendarz nie może przyjąć, że istotnie postępowanie egzekucyjne jest prowadzone.

Nieprawdą jest, że skarżąca nie posiada majątku, gdyż jest właścicielką nieruchomości (mieszkania i gruntów rolnych). W orzecznictwie sądów administracyjnych przyjmuje się natomiast, że sposób, w jaki właściciel wykorzystuje swój majątek nie może pozostawać bez wpływu na ocenę, czy posiada on dostateczne środki na poniesienie kosztów postępowania sądowego. Udzielenie stronie prawa pomocy jest bowiem formą dofinansowania jej z budżetu państwa i powinno mieć miejsce tylko w sytuacji, gdy zdobycie przez nią środków na koszty postępowania w inny sposób jest rzeczywiście (obiektywnie) niemożliwe. Istotne jest zatem, że posiadany majątek może przynosić potencjalne pożytki, może również służyć jako zabezpieczenie pożyczki lub kredytu, jeśli właścicielowi, który jest zobowiązany do poniesienia określonych wydatków, brakuje bieżących środków finansowych. Posiadanie majątku, szczególnie nieruchomości, co do zasady wyklucza zatem możliwość przyznania prawa pomocy, zwłaszcza w sytuacji, gdy majątek ten nie jest obciążony prawami osób trzecich i w żaden sposób nie została ograniczona możliwość jego wykorzystania w celu pozyskania dochodu, obciążenia, czy zbycia (por. np. postanowienia NSA z dnia 20 października 2004 r., sygn. akt FZ 454/04, niepubl., oraz z dnia 25 października 2012 r., sygn. akt I OZ 806/12, i z dnia 8 listopada 2012 r., sygn. akt I OZ 826/12, orzeczenia.nsa.gov.pl).

Odniesienie powyższego do okoliczności stanu faktycznego niniejszej sprawy nie pozwala na stwierdzenie, by skarżąca spełniała przesłanki przyznania prawa pomocy w omawianym zakresie. Zarazem wymaga podkreślenia, że decydujące znaczenie dla tej kwalifikacji ma właśnie postawa skarżącej, która swą sytuację przedstawiła w sposób uniemożliwiający wolną od wątpliwości ocenę jej możliwości płatniczych. Co więcej, uczyniła to pomimo świadomości mankamentów swej prezentacji, na które zwrócono jej uwagę w wezwaniu do uzupełnienia danych rozpatrywanego wniosku.

W konsekwencji na podstawie art. 246 § 1 pkt 1 p.p.s.a. orzeczono jak w sentencji postanowienia odmawiając przyznania prawa pomocy.