I SA/Op 458/14

Uzasadnienie

Przedmiotem skargi R. B. (dalej jako skarżący) jest decyzja Dyrektora Izby Skarbowej w Opolu z dnia 31 marca 2014 r. w przedmiocie orzeczenia o solidarnej odpowiedzialności podatkowej byłego członka zarządu spółki cywilnej za zaległości z tytułu podatków od towarów i usług za miesiące od stycznia do marca i od lipca do grudnia 2008 r.

Skarżący na etapie wniesienia skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu zobowiązany był - zgodnie z postanowieniami § 2 ust. 3 pkt 12 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 grudnia 2003 r. w sprawie wysokości oraz szczegółowych zasad pobierania wpisu w postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 221, poz. 2193) - do uiszczenia wpisu od skargi w kwocie 500 zł. Na dalsze koszty jakie mogą mieć miejsce w przedmiotowej sprawie składają się: opłata kancelaryjna za sporządzenie uzasadnienia wyroku - stosowanie do zapisów § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 grudnia 2003 r. w sprawie wysokości opłat kancelaryjnych pobieranych w sprawach sądowoadministarcyjnych (Dz. U. Nr 221, poz. 2192) - w kwocie 100 zł oraz wpis od skargi kasacyjnej w kwocie 250 zł ( § 3 powołanego rozporządzenia).

W dniu 17 czerwca 2014 r. do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu wpłynął wniosek skarżącego o przyznanie prawa pomocy, sporządzony na urzędowym formularzu PPF, o którym mowa w art. 252 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012, poz. 270) dalej jako [p.p.s.a.] Skarżący zwrócił się o przyznanie prawa pomocy w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych.

We wniosku, skarżący podał, że nie ma możliwości, bez znacznego uszczerbku w budżecie domowym zapłacić wymaganej kwoty wpisu. Odnośnie swojej sytuacji rodzinnej, majątkowej i finansowej, oświadczył, że gospodarstwo domowe dzieli z żoną Zofią Bek. Miesięczny dochód rodziny skarżącego stanowią świadczenia emerytalne jego - 2.047 zł i małżonki -1.580 zł., łącznie 3627 zł. Na czynsz oraz opłaty medialne wydaje miesięcznie ok. 1100 zł., na lekarstwa ok. 700 zł, (żona skarżącego cierpi na astmę i ma problemy kariologiczne a skarżący leczy się w centrum onkologii), na ubezpieczenia przeznacza miesięcznie ok. 150 zł, a na utrzymanie samochodu niezbędnego do dojazdów do przychodni i szpitala - ok. 500 zł, koszt miesięcznego wyżywienia skarżącego i jego małżonki to 1.200 zł. Ponosi zatem w skali miesiąca koszty związane z leczeniem, utrzymaniem samochodu, zakupem, żywności oraz opłatami medialnymi i czynszowymi łącznie w wysokości 3.650 zł. Skarżący podał, że nie posiada zasobów pieniężnych ani przedmiotów wartościowych. Jest współwłaścicielem nieruchomości położonej w Opolu o pow. 0,7 h, obciążanej hipoteką. Żona skarżącego majątku nie posiada.

Referendarz sądowy analizując informacje przedstawione przez skarżącego we wniosku o przyznanie prawa pomocy uznał, iż były one niewystarczające do oceny jego rzeczywistej sytuacji majątkowej i finansowej. Pismem z dnia 25 czerwca 2014 r. skarżący został wezwany do przekazania w terminie 7 dni od otrzymania wezwania: szczegółowej pisemnej informacji na temat kosztów ponoszonych w skali miesiąca przez niego i żonę na bieżące utrzymanie wraz z dokumentami potwierdzającymi fakt i wysokość poniesienia tych kosztów, szczegółowej informacji na temat kosztów ponoszonych miesięcznie przez niego i żonę na leczenie wraz z dowodami potwierdzającymi informację w tym zakresie, pisemnej informacji odnośnie innych wydatków niż bieżące koszty utrzymania również z odpowiednimi dowodami potwierdzającymi taki stan, dowodów potwierdzających wysokość dochodów uzyskiwanych z tytułu emerytury, kserokopii zeznania PIT za 2013 r., kserokopii wyciągów i odpisów z kont i lokat bankowych za ostatnie trzy miesiące.

W odpowiedzi na wezwanie skarżący przedłożył kserokopie rocznych obliczeń podatku dokonany przez organ rentowy (PIT - 40A) za 2012 r., zeznania o wysokości dochodu osiągniętego przez skarżącego w 2013 r. z działalności gospodarczej prowadzonej w ramach spółki cywilnej, decyzji rentowych, potwierdzeń dokonania opłaty za wywóz odpadów i czynsz, faktur dotyczących zakupu usług telekomunikacyjnych, gazu i energii elektrycznej, potwierdzenia przyjęcia przelewu do realizacji przez PKO Bank Polski, wyciągów bakowych wraz z harmonogramem spłaty kredytu, faktury dotyczącej zakupu paliwa, rachunku potwierdzającego zakup lekarstw. Wraz z kserokopiami wymienionych dokumentów skarżący przekazał pisemną informację, w której uściślił, że świadczenia emerytalne jego i żony wynoszą odpowiednio: 2.080,85 zł i 1.585,80 zł, co łącznie daje 3.666,65 zł miesięcznie. Miesięczne wydatki związane z utrzymaniem rodziny (w tym związane z zakupem żywności) opiewają na kwotę 3.666,65 zł (gaz - 43,25 zł, energia elektryczna - 82,88 zł, czynsz - 350 zł, wywóz nieczystości - 26 zł, telefon stacjonarny - 55,80 zł, telefony komórkowe - 134,69 zł, TV i Internet - 185,01 zł, zakup żywności dla całej rodziny - 1.019,97 zł, lekarstwa - ok. 300 zł, diagnostyka prywatna - konsultacje raz na dwa miesiące - 120 zł, co miesięcznie daje 60 zł, utrzymanie pojazdu - ok. 350 zł, spłata kredytu - 959,05 zł, wydatki na środki higieniczne i sanitarne - 100 zł) i w całości pokrywają się z dochodami uzyskiwanymi z tytułu emerytury.

W ocenie referendarza, dokonanej w oparciu o informacje wynikające zarówno z wniosku o przyznanie prawa pomocy jak i z opisanych wyżej dokumentów, brak było podstaw do zastosowania wobec skarżącego instytucji przeznaczonej dla ludzi ubogich, jakim jest instytucja prawa pomocy a okoliczności, na których skarżący oparł swój wniosek o przyznanie prawa pomocy w zakresie częściowym, nie potwierdzały, że nie jest on w stanie ponieść kosztów postępowania, w tym wpisu sądowego od skargi w wysokości 500 zł, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny (art. 246 § 1 pkt 2 p.p.s.a.).

Referendarz wskazał, że skarżący dysponując w ramach gospodarstwa domowego kwotą 3666,65 zł, po uwzględnieniu obciążenia tych dochodów miesięcznymi kosztami niezbędnymi do utrzymania w kwocie 2024,99 zł (dot. opłaty za wywóz nieczystości, zakupu żywności, udokumentowanego zakupu leków, energii elektrycznej, gazu, usług telekomunikacyjnych bez opłat za telefony komórkowe jako wydatków niekoniecznych do normalnego funkcjonowania gospodarstwa domowego w sytuacji posiadania telefonu stacjonarnego) jest w stanie wygenerować dodatkowe środki finansowe na pokrycie wpisu od skargi w wysokości 500 zł oraz kosztów wymaganych na kolejnych etapach postępowania, wymienionych na wstępie uzasadnienia. Referendarz nie uwzględnił kosztów utrzymania pojazdu, bowiem nie posiadały one cech wydatków niezbędnych do utrzymania. Nadto wskazał, że z przekazanej faktury wynika, że zakupem paliwa do samochodu zostały obciążone przychody spółki cywilnej "A", w której skarżący posiadał udziały, nie zaś wykazane dochody z tytułu emerytury. Jednocześnie nie uznano jako niezbędnych kosztów utrzymania również wydatków diagnostyki prywatnej z uwagi na brak jakiejkolwiek dokumentacji w tym zakresie. Dalej referendarz podał, że na koncie bankowym skarżącego 25 czerwca 2014 r. (9 dni po sporządzeniu wniosku o przyznanie prawa pomocy) znajdowały się środki pieniężne w wysokości ok. 2.612 zł, a więc środki umożliwiające uregulowanie obowiązkowego wpisu od skargi. Odnośnie obsługi kredytu, referendarz podkreślił, że w strukturze wydatków koszty związane z uregulowaniem zobowiązań prywatnoprawnych, w tym zobowiązań kredytowych, w żadnym wypadku nie mają priorytetu przed kosztami sądowymi. Niedopuszczalnym jest by strona skarżąca w ramach posiadanych środków finansowych preferencyjnie traktowała zobowiązania prywatnoprawne uznając, że koszty sądowe powinien kredytować Skarb Państwa. Co więcej, uzyskanie kredytu bankowego związane jest także z uzyskaniem wysokiej zdolności kredytowej, czyli zdolności do terminowej spłaty zadłużenia. Zatem skoro skarżący i jego małżonka posiadają zdolność do regulowania zobowiązań wynikłych z udzielanych kredytów, które znacznie przekraczają zobowiązania związane z kosztami postępowania sądowego w niniejszej sprawie, to nie sposób przyjąć, że zapłata kosztów sądowych nie mieści się w ich możliwościach finansowych.

Z tego też względu, postanowieniem z dnia 29 lipca 2014 r. odmówiono skarżącemu przyznania prawa pomocy.

We wniesionym od orzeczenia referendarza sprzeciwie skarżący, nie zgadzając się z tym rozstrzygnięciem, powołał się na dodatkowe, nie ujawnione przez niego wcześniej okoliczności. Wskazał, podając również sygnaturę prowadzonego śledztwa, że po przejęciu przez nowych wspólników prowadzonej do 2012 r. przez niego działalności gospodarczej, firma, w wyniku nieprawidłowego rozporządzania jej majątkiem przez nowych wspólników zaczęła przynosić straty rzędu 150.000 zł. Przez nieuczciwych wspólników skarżący zmuszony był w lipcu 2013 r. ponownie podjąć się prowadzenia działalności, w celu wypłacenia zaległych świadczeń pracownikom oraz należności za towary dla dostawców, na co skarżący przeznacza wszystkie dochody spółki. Jego działalność gospodarcza za rok 2013 jak i obecny przynosi straty. Skarżący odniósł się także do argumentów przedstawionych w uzasadnianiu postanowienia z dnia 29 lipca 2014 r. – podał, że środki skumulowane na rachunku bankowym na koniec każdego miesiąca nie stanowią rezerwy finansowej, lecz jest to emerytura, wykorzystywana na pokrycie niezbędnych comiesięcznych wydatków, okresowe konsultacje lekarskie po operacjach to jednorazowy koszt w kwocie 120 zł dlatego w rozliczeniu miesięcznym wykazał go jako 60 zł, co do uznania za wydatki zbyteczne korzystania z telefonów komórkowych, to skarżący podniósł, iż w jego sytuacji zdrowotnej i rodzinnej, korzystanie z telefonu komórkowego w celu natychmiastowego porozumiewania się jest niezbędne i w pełni uzasadnione. Dalej wnioskodawca wskazał, że faktury wystawione na firmę związane z wydatkami na samochód pokrywa z własnych środków, bowiem działalność przynosi stratę. Odniósł się także do raty spłaty kredytu - 959,05 zł, który to kredyt zaciągnięty został na potrzeby zapłaty zaległości za dostawę energii elektrycznej do byłej firmy zaś bank o przyznaniu kredytu zadecydował bez sprawdzenia zdolności kredytowej a jedynie w oparciu o fakt, iż na wydzielone konto wpływa świadczenie emerytalne skarżącego, a nadto kredyt jest ubezpieczony na kwotę stanowiącą 30% jego wysokości, która wliczana jest do spłat ratalnych. Uzupełnił także zestawienie miesięcznych wydatków o koszt miesięcznego ubezpieczenia skarżącego - 64,20 zł i małżonki – 53,40 zł - łącznie 117,60 zł.

Końcowo skarżący wskazał, że jego sytuacja materialna jest trudna z uwagi na zajęcia komornicze, pobieranie emerytury w ograniczonym zakresie, podejmowanie działalności gospodarczej nie przynoszącej zysku oraz kłopoty ze spłatą zaległości publicznoprawnych. W związku z powyższym, wniósł o ponowne rozpatrzenie wniosku i zwolnienie go z kosztów sądowych, co umożliwi mu dochodzenie swoich praw na drodze sądowej.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Wniosek częściowo zasługuje na uwzględnienie.

W myśl art. 259 § 1 i art. 260 p.p.s.a. postanowienie referendarza sądowego, skutecznie zaskarżone sprzeciwem, traci moc a sprawa będąca przedmiotem sprzeciwu podlega rozpoznaniu przez sąd na posiedzeniu niejawnym. Skutkiem prawidłowo wniesionego sprzeciwu jest utrata mocy wiążącej tego orzeczenia z mocy samej ustawy i przejście sprawy będącej jej przedmiotem do właściwości Sądu. Zatem po wniesieniu sprzeciwu sąd nie ocenia poprawności rozstrzygnięcia wydanego przez referendarza sądowego lecz rozstrzyga wniosek od nowa, korzystając z całości dowodów zgromadzonych we wcześniejszym postępowaniu i dokonując oceny tych dowodów w kontekście przesłanek zawartych w art. 246 § 1 p.p.s.a.

Zgodnie z treścią art. 246 § 1 pkt 2 p.p.s.a. przyznanie prawa pomocy osobie fizycznej w zakresie częściowym (o co ubiega się skarżący) następuje, gdy osoba ta wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Celem instytucji prawa pomocy jest zagwarantowanie dostępu do sądu podmiotom, których wyjątkowo trudna sytuacja materialna nie pozwala na poniesienie kosztów postępowania. Dotyczy to osób charakteryzujących się ubóstwem w takim stopniu, że zapłata kosztów sadowych w określonej wysokości mogłaby spowodować utratę możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb egzystencji tych osób oraz ich rodzin. Przyznanie prawa pomocy w jakimkolwiek zakresie musi być jednak postrzegane jako wyjątek od zasady ponoszenia kosztów postępowania (por. art. 199 p.p.s.a.), co należy mieć na uwadze przy rozstrzyganiu o zastosowaniu tej instytucji. W związku z tym strona występująca na drogę postępowania sądowego winna mieć świadomość obowiązku ponoszenia kosztów tego postępowania oraz wyjątkowości zwolnienia z tego obowiązku, czego konsekwencją powinno być wykazanie w sposób wiarygodny i rzetelny, że zachodzą przesłanki do uwzględnienia wniosku o przyznanie prawa pomocy.

Tak sformułowana treść powyższego przepisu wskazuje, że instytucję prawa pomocy należy stosować w wyjątkowych sytuacjach. Naczelny Sąd Administracyjny w postanowieniu z dnia 22 maja 2013 r. (sygn. akt II OZ 383/13, LEX nr 1319081) podkreślił bowiem, iż "prawo pomocy jest instytucją stanowiącą wyjątek od zasady ponoszenia kosztów postępowania przez strony. Z tego względu przesłanki zastosowania tej instytucji winny być interpretowane w sposób ścisły. Udzielenie prawa pomocy jest formą dofinansowania strony postępowania z budżetu państwa i powinno mieć miejsce tylko w sytuacjach, w których zdobycie przez stronę środków na sfinansowanie udziału w postępowaniu jest rzeczywiście, obiektywnie niemożliwe". Podobny pogląd co do stosowania instytucji prawa pomocy wyrażono w szeregu innych orzeczeniach Naczelnego Sądu Administracyjnego (por. postanowienie z dnia 6 października 2004 r., GZ 71/04, ONSA i WSA 2005, nr 1, poz. 8; postanowienie z dnia 10 stycznia 2005 r., FZ 478/04 – dostępne, podobnie jak i pozostałe przywołane w tym uzasadnieniu orzeczenia, na stronie internetowej http://orzeczenia.nsa.gov.pl; postanowienie z dnia 29 maja 2013 r., II OZ 419/13, LEX nr1319097).

Jednocześnie należy podkreślić, że to na wnioskodawcy spoczywa ciężar dowodu, a w szczególności obowiązek wykazania braku możliwości poniesienia jakichkolwiek kosztów postępowania lub poniesienia pełnych kosztów postępowania (zob. postanowienie NSA z dnia 30 lipca 2009 r., I FZ 171/09, LEX nr 552205; postanowienie NSA z dnia 9 maja 2013 r., I FZ 125/13, LEX nr 1318594; postanowienie NSA z dnia 16 maja 2013 r., II OZ 364/13, LEX nr 1319071; postanowienie NSA z dnia 4 czerwca 2013 r., II GZ 260/13). Rozstrzygnięcie w tej kwestii będzie zależało od tego, co zostanie udowodnione przez stronę. Strona musi zatem wykazać, iż jej sytuacja materialna jest na tyle trudna, że uzasadnia poczynienie odstępstwa od generalnej reguły ponoszenia kosztów procesu. (vide: J. Tarno, Prawo o postępowania przed sądami administracyjnymi – Komentarz, Wyd. LexisNexis, Warszawa 2006, s. 504; B. Dauter i inni, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi – Komentarz, Wyd. Zakamycze, Kraków 2005, s. 592). Właściwe przedstawienie przez stronę przyczyn uzasadniających wobec niej zastosowanie prawa pomocy oraz dowodów na ich poparcie umożliwi wówczas sądowi rozpoznającemu wniosek dokonanie prawidłowej oceny jej sytuacji majątkowej. Nastąpić to może tylko w przypadku, gdy strona ubiegająca się o przyznanie prawa pomocy przedstawi w sposób przekonywujący, tj. spójny, nie budzący wątpliwości, że znajduje się w sytuacji umożliwiającej zasadność zastosowania wobec niej instytucji prawa pomocy.

Skarżący wraz z żoną, uzyskują stałe dochody z tytułu świadczenia emerytalnego w wysokości 3666,65 zł miesięcznie. Na spłatę raty kredytu skarżący przeznacza miesięcznie 959,05 zł. Ponosi przy tym miesięczne wydatki związane z utrzymaniem mieszkania, wykupem lekarstw, utrzymaniem pojazdu oraz opłaceniem abonamentu za telefon stacjonarny, telefony komórkowe i Internet, diagnostyką prywatną, wydatkami sanitarno - higienicznymi oraz ubezpieczeniem swoim i małżonki w kwocie 1805,23 zł. Z kwoty 902,37 zł, która faktycznie pozostaje mu na utrzymanie musi pokryć jeszcze koszty wyżywienia.

W ocenie Sądu aktualnie przedstawiona sytuacja materialna skarżącego bezspornie dowodzi, że nie jest on w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania w niniejszej sprawie, bez uszczerbku utrzymanie koniecznego dla siebie i rodziny. Biorąc pod uwagę wysokość należnego wpisu od skargi - 500 zł, a także sytuację finansową i zdrowotną wnioskodawcy i jego żony, Sąd uznał, iż sytuacja skarżącego, uzasadnia przyznanie mu prawa pomocy w zakresie częściowego zwolnienia od kosztów sądowych tj. w zakresie zwolnienia od wpisu od skargi ponad kwotę 200 zł.

Przy czym w ocenie Sądu nie wykazał skarżący, aby jego sytuacja majątkowa dawała podstawy do zwolnienia go z ponoszenia kosztów sądowych w całości.

Wnioskodawca wraz z żoną dysponują stałym dochodem, z tytułu otrzymywanych świadczeń emerytalnych. Z kwoty tej, oprócz kosztów utrzymania skarżący ponosi także wydatki związane za spłatą kredytu. Regulowanie ciążących na skarżącym zobowiązań nie może samo w sobie stanowić podstawy przyznania prawa pomocy we wnioskowanym przez stronę zakresie. Obowiązek uiszczania kosztów sądowych nie ustępuje obowiązkowi spłaty innych zobowiązań, zwłaszcza, gdy strona płatności takich dokonuje. Nie sposób zaakceptować bowiem sytuacji, w której strona priorytetowo traktuje zobowiązania cywilnoprawne, a ciężar ponoszenia kosztów sądowych przenosi na Skarb Państwa.

Nadto, twierdzenie skarżącego, iż prowadzona przez niego działalność przynosi straty nie znajduje pełnego potwierdzenia w przedłożonych przez niego deklaracjach PIT 36 - L i PIT B, z których wynika, że w roku 2013 spółka osiągnęła niewielki dochód - 11.464,57 zł.

Nie uszła także uwadze Sądu okoliczność wyłaniająca się w wyniku analizy wyciągów z rachunku bakowego skarżącego. W dniu 8 kwietnia 2014 r. - a więc niecały miesiąc przed złożeniem przedmiotowej skargi do Izby Skarbowej (2 maja 2014 r.) skarżący dokonał zakupu na kwotę 1067 zł.

Tym samym powołana przez skarżącego argumentacja nie uzasadnia zwolnienia go z obowiązku uiszczenia wpisu sądowego w pełnym zakresie.

Niemniej jednak, mając na uwadze to, że skarżący przedstawił udokumentowane i uzasadnione miesięczne wydatki związane z utrzymaniem mieszkania, opłaceniem mediów i kosztami leczenia oraz spłatą kredytu, które pochłaniają znaczną część jego dochodów, Sąd uznał, że sytuacja materialna strony nie pozwala na opłacenie należnego wpisu w całości i zwolnił skarżącego z wpisu ponad kwotę 200 zł.

Biorąc powyższe pod uwagę, na podstawie art. 246 § 1 pkt 2 p.p.s.a. i art. 260 p.p.s.a. Sąd orzekł jak w sentencji.