III SA/Wr 99/14

Uzasadnienie

Zaskarżoną decyzją z dnia [...] grudnia 2012 r. ([...]) Samorządowe Kolegium Odwoławcze we W. – po rozpatrzeniu odwołania K. M. od decyzji Prezydenta W. z dnia [...] listopada 2012 r. (nr [...]) zatrzymującej skarżącemu prawo jazdy kategorii A, B, BE, C, CE nr [...] – utrzymało w mocy pierwszoinstancyjne rozstrzygnięcie, powołując się na art. 138 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jednolity Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.).

Organ pierwszej instancji nadał decyzji z dnia [...] listopada 2012 r. rygor natychmiastowej wykonalności (art. 108 § 1 k.p.a.).

W odwołaniu od pierwszoinstancyjnego rozstrzygnięcia K. M. podniósł, że płaci alimenty na syna w miarę swoich możliwości. Niemal od [...] lat choruje i leczy się na nerwicę wegetatywną, wątrobę i nadciśnienie. Stan zdrowia pozwala na podjęcie wyłącznie prac dorywczych. Opiekuje się rodzicami, którzy są w podeszłym wieku, wozi ich do lekarzy i na rehabilitację. Zdaniem skarżącego jego stan zdrowia nie ma wpływu na bezpieczeństwo innych użytkowników ruchu drogowego.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze przywołało art. 5 ust. 3b ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. z 2012 r. poz. 1228), według którego jeżeli decyzja o uznaniu dłużnika alimentacyjnego za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych stanie się ostateczna, organ właściwy dłużnika kieruje wniosek do starosty o zatrzymanie prawa jazdy dłużnika alimentacyjnego, dołączając odpis tej decyzji, oraz składa wniosek o ściganie za przestępstwo określone w art. 209 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 535 ze zm.). Na podstawie wniosku, o którym mowa wart. 5 ust. 3b, starosta wydaje decyzję o zatrzymaniu prawa jazdy (art. 5 ust. 5 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów).

Starszy Administrator ds. świadczeń rodzinnych i alimentacyjnych w Dziale Świadczeń w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej we W., działając z upoważnienia Prezydenta W., wnioskiem z dnia [...] września 2012 r. ([...]) wystąpił do Prezydenta W. o zatrzymanie prawa jazdy dłużnikowi alimentacyjnemu K. M.

Do wniosku załączono:

1. wydaną z upoważnienia Prezydenta W., ostateczną decyzję Zastępcy Kierownika Działu Świadczeń w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej we W. z dnia [...] lipca 2012 r. ([...]), uznającą K. M. za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych oraz

2. wniosek z dnia [...] września 2012 r. o ściganie za przestępstwo określone w art. 209 § 1 ustawy Kodeks karny.

Starszy Administrator ds. świadczeń rodzinnych i alimentacyjnych w Dziale Świadczeń w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej we W., działając z upoważnienia Prezydenta W., w odpowiedzi na pismo Głównego Specjalisty w Urzędzie Miejskim W. z dnia [...] października 2012 r. ([...]), pismem z dnia [...] października 2012 r. ([...]), podtrzymał wniosek z dnia [...] września 2012 r.

W takiej sytuacji organ pierwszej instancji, obowiązany do respektowania art. 5 ust. 5 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, prawidłowo zdaniem Kolegium orzekł o zatrzymaniu prawa jazdy. Organ odwoławczy zaakcentował przy tym, że art. 5 ust. 5 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów nie pozwalał organowi pierwszej instancji na wybór sposobu załatwienia niniejszej sprawy (prawodawca nie upoważnia bowiem w takim przypadku do orzekania w warunkach uznania administracyjnego).

Kolegium nie miało także wątpliwości w sprawie nadania zakwestionowanej decyzji rygoru natychmiastowej wykonalności. Stosownie do dyspozycji art. 108 § 1 k.p.a., rygor taki może być nadany, gdy jest to niezbędne ze względu na ochronę zdrowia lub życia ludzkiego albo dla zabezpieczenia gospodarstwa narodowego przed ciężkimi stratami bądź ze względu na inny interes społeczny lub wyjątkowo ważny interes strony. Zdaniem Kolegium organ pierwszej instancji trafnie zauważył, że celem unormowania zawartego art. 5 ust. 5 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów jest stworzenie po stronie dłużnika alimentacyjnego dolegliwości w postaci zatrzymania prawa jazdy. Organ odwoławczy podzielił stanowisko zajęte w uzasadnieniu zakwestionowanej decyzji, że dolegliwość ta ma służyć wymuszeniu na dłużniku alimentacyjnym wypełnienia obowiązku wobec osoby uprawnionej do alimentacji, a realizacja świadczeń alimentacyjnych jest ważna dla interesu społecznego. Nadanie rygoru natychmiastowej wykonalności decyzji z dnia [...] listopada 2012 r. jest niezbędne ze względu na interes społeczny, o którym mowa w art. 108 § 1 k.p.a.

W kontekście przywołanych przepisów prawa, argumenty skarżącego nie mają wpływu na wynik niniejszej sprawy. Kolegium podkreśliło jednocześnie, że nie kontrolowało decyzji z dnia [...] lipca 2012 r. (nr [...]), uznającej K. M. za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych, gdyż takie działanie wykroczyłoby poza przedmiot tego postępowania administracyjnego.

W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu K. M. podniósł, że Samorządowe Kolegium Odwoławcze nie uwzględniło ani stanu majątkowego, ani stanu zdrowia skarżącego. Pominęło także podeszły wiek jego rodziców, jak również dobrą wolę skarżącego w partycypowaniu w kosztach wychowania syna – B. M. Skarżący wskazał, że odwiedza regularnie syna, jednak ze względu na dużą odległość, jaką musi w tym celu pokonać, wiąże się to ze znacznymi kosztami. Dodatkowo – jak stwierdził skarżący – wpłaca obecnie co najmniej 50% kwoty ustalonych alimentów, jednak odbywa się to kosztem rzadszych kontaktów z synem, co z kolei prowadzi do zaburzenia funkcjonowania rodziny. Skarżący podkreślił, że pracuje w niewielkim gospodarstwie rolnym, które nie przynosi dużych dochodów, i w związku z tym musi podejmować także prace dorywcze, czasami jako kierowca.

W odpowiedzi na skargę Samorządowe Kolegium Odwoławcze we W. wniosło o oddalenie skargi, podtrzymując argumenty zawarte w uzasadnieniu kwestionowanej decyzji.

Po rozprawie przeprowadzonej w dniu [...] sierpnia 2013 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu zawiesił postępowanie w sprawie zatrzymania K. M. prawa jazdy kategorii A, B, BE, C, CE (postanowienie z [...] sierpnia 2013 r., III SA/Wr [...]). Ponieważ przed Trybunałem Konstytucyjnym zawisła sprawa K 23/10 z wniosku Prokuratora Generalnego o zbadanie zgodności art. 5 ust. 3, 5 i 6 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (a po uzupełnieniu wniosku – o zbadanie także zgodności art. 5 ust. 3b tej ustawy z zasadą proporcjonalności wywiedzioną z art. 2 Konstytucji RP), przeto ocena przez Sąd legalności zaskarżonej decyzji stała się zależna od toczącego się postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym, którego orzeczenie będzie prejudykatem w rozpoznawanej sprawie (art. 125 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi; tekst jednolity Dz. U. z 2012 r. poz. 270 ze zm.).

W wyroku z dnia 12 lutego 2014 r. (K 23/10) Trybunał Konstytucyjny – po modyfikacji wniosku Prokuratora Generalnego w związku z wejściem w życie w dniu 1 stycznia 2012 r. ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. Nr 205, poz. 1212) – orzekł, że "art. 5 ust. 3b ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. z 2012 r. poz. 1228 i 1548) w zakresie, w jakim stanowi, że organ właściwy dłużnika kieruje wniosek do starosty o zatrzymanie prawa jazdy dłużnika alimentacyjnego, jest zgodny z wywodzoną z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasadą proporcjonalności."

Postanowieniem z dnia [...] lutego 2014 r. (III SA/Wr [...]) Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu podjął zawieszone postępowanie w sprawie zatrzymania K. M. prawa jazdy kategorii A, B, BE, C, CE.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

I.

Ocena zaskarżonej decyzji według kryterium zgodności z prawem (art. 1 § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych, Dz. U. Nr 153, poz. 1269 ze zm., w zw. z art. 3 § 2 pkt 1 i art. 145 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, tekst jednolity Dz. U. z 2012 r., poz. 270 ze zm.), nie dała dostatecznych podstaw proceduralnych i materialnoprawnych do wyeliminowania kwestionowanego rozstrzygnięcia ze zbioru legalnych aktów administracji publicznej.

II.

Badane w sprawie decyzje – organu pierwszej instancji i Samorządowego Kolegium Odwoławczego we W. – zostały wydane po 1 stycznia 2012 r., a więc pod rządem znowelizowanego art. 5 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (art. 2 pkt 3 ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów).

Rozstrzygnięcia te zostały poprzedzone decyzją Prezydenta W. (upoważnionego przez ten organ Zastępcy Kierownika Działu Świadczeń Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej we W.) z dnia [...] lipca 2012 r. ([...]) uznającą K. M. za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych (art. 5 ust. 3a w zw. z art. 5 ust. 3 i art. 8b ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów).

Po uzyskaniu przez tę decyzję przymiotu ostateczności Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej we W. wystąpił w dniu [...] września 2012 r. do Prezydenta W. o zatrzymanie prawa jazdy dłużnikowi alimentacyjnemu (art. 5 ust. 3b i art. 8b ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów). Skierował także do Prokuratury Rejonowej w S. S. wniosek (Nr [...]) o ściganie za przestępstwo określone w art. 209 § 1 Kodeksu karnego (art. 5 ust. 3b i art. 8b ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów).

Działania te mieściły się w hipotezach przywołanych unormowań i odpowiadały sformułowanym tam dyspozycjom.

III.

W takim stanie rzeczy Prezydent W. (upoważniony przez ten organ Kierownik Działu Uprawnień Kierowców) zawiadomił skarżącego o wszczęciu postępowania administracyjnego w sprawie zatrzymania skarżącemu prawa jazdy (karta 2 akt administracyjnych), po przeprowadzeniu zaś postępowania wyjaśniającego wezwał stronę (art. 81 k.p.a.) do przejrzenia akt sprawy w celu ustosunkowania się do zebranych dowodów (karta 6 akt administracyjnych).

Organ ten – powołując się na art. 5 ust. 5 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów – orzekł o zatrzymaniu skarżącemu prawa jazdy, a Samorządowe Kolegium Odwoławcze we W. utrzymało pierwszoinstajnyjne rozstrzygnięcie w mocy.

Wobec istnienia w obrocie prawnym ostatecznej decyzji uznającej skarżącego za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych oraz złożenia przez właściwy organ wniosku o zatrzymanie skarżącemu prawa jazdy, organy orzekające w sprawie – będąc związane wspomnianą decyzją i wnioskiem do Prezydenta W. – nie mogły odstąpić od rygorystycznej dyspozycji zawartej w art. 5 ust. 5 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów ("starosta wydaje decyzję o zatrzymaniu prawa jazdy").

Organy prowadzące postępowanie w sprawie zatrzymania prawa jazdy nie mają kompetencji do badania zasadności uznania skarżącego za dłużnika alimentacyjnego uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych, jego stanu majątkowego, osobistego i zdrowotnego, czy też sposobu spełniania świadczeń alimentacyjnych, wszak nie są to okoliczności, które ustawodawca uznał za istotne w kwestii zatrzymania lub niezatrzymania prawa jazdy. Dlatego też argumenty skarżącego w tym zakresie nie mogły oddziaływać na legalność ocenianych przez Sąd decyzji.

Na związany charakter decyzji wydawanej na podstawie art. 5 ust. 5 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów wskazuje także art. 5 ust. 6 tej ustawy. Według unormowania zawartego w tym przepisie, uchylenie decyzji o zatrzymaniu prawa jazdy następuje na wniosek organu właściwego dłużnika skierowanego do starosty, gdy:

1) ustanie przyczyna zatrzymania prawa jazdy, o której mowa w ust. 3, oraz dłużnik alimentacyjny przez okres ostatnich 6 miesięcy wywiązał się w każdym miesiącu ze zobowiązań alimentacyjnych w kwocie nie niższej niż 50% kwoty bieżąco ustalonych alimentów lub

2) nastąpi utrata statusu dłużnika alimentacyjnego.

Bez wspomnianego wniosku organu właściwego dłużnika skierowanego do starosty, organ ten nie jest władny uchylić decyzji o zatrzymaniu skarżącemu prawa jazdy.

IV.

Organy orzekające w sprawie przywołały trafne argumenty na rzecz opatrzenia rygorem natychmiastowej wykonalności (art. 108 § 1 k.p.a.) decyzji o zatrzymaniu skarżącemu prawa jazdy. Skoro celem art. 5 ust. 5 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów jest stworzenie dolegliwości w postaci zatrzymania prawa jazdy dłużnika alimentacyjnego wykazującego się szczególną uporczywością w utrudnianiu egzekucji oraz uchylającego się od współpracy z właściwymi organami w zakresie aktywizacji zawodowej (mimo braku zatrudnienia), przeto zatrzymanie prawa jazdy powinno nastąpić niezwłocznie, aby jak najprędzej objąć ochroną zarówno interes osoby uprawnionej do alimentacji (usprawiedliwione potrzeby dziecka) oraz interes społeczny przejawiający się zmniejszeniem obciążeń alimentacyjnych pokrywanych za dłużnika alimentacyjnego ze środków publicznych.

V.

Ponieważ wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 lutego 2014 r. (K 23/10) nie wyeliminował ze zbioru unormowań zgodnych z Konstytucją RP art. 5 ust. 3b ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, który pozostaje w bezpośrednim związku z art. 5 ust. 5 tej ustawy, stanowiącym podstawę prawną decyzji o zatrzymaniu prawa jazdy dłużnika alimentacyjnego, przeto – stosownie do dyspozycji art. 151 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi – należało orzec, jak w punkcie I sentencji wyroku.

Postanowienie zawarte w punkcie II sentencji znajduje umocowanie w art. 250 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi w zw. z § 14 ust. 2 pkt 1 lit. c) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r. poz. 490).