II FZ 373/14

Uzasadnienie

W odpowiedzi na wezwanie do uiszczenia wpisu sądowego od skargi, w kwocie 100 zł, G. sp. z. o.o. z siedzibą w K. - zwane dalej "Spółką", złożyło wniosek o przyznanie prawa pomocy w zakresie częściowym, obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych.

W uzasadnieniu Spółka wskazała, że postępowanie w sprawie jest jednym z kilkuset podobnych, zainicjowanych przed sądami wojewódzkimi na terenie całego kraju. W związku z tym łączne obciążenie Spółki nie ogranicza się jedynie do wysokości jednostkowego wpisu w danej konkretnej sprawie, lecz jest sumą wpisów we wszystkich postępowaniach. Uiszczenie zaś tych kwot przekracza jej zdolności finansowe. W oświadczeniu o majątku i dochodach Spółka podała, że wysokość jej kapitału zakładowego, majątku lub środków finansowych wynosi 1.000.000 zł, a wartość jej środków trwałych 300.155,92 zł. Według bilansu za rok poprzedni (za 2012 r.), Spółka osiągnęła zysk w kwocie 713.731,90 zł. Na rachunku bankowym znajdują się środki w kwocie 180.334,29 zł. Spółka podniosła także, iż w skład jej majątku wchodzą automaty do gier o niskich wygranych, które z uwagi na postanowienia obecnie obowiązującej ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. Nr 201, poz. 1540, z późn. zm.) nie mają realnej wartości rynkowej.

Sąd pierwszej instancji, na podstawie art. 246 § 2 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. 2012 r., poz. 270, z późn. zm.) - powoływanej dalej jako "P.p.s.a.", odmówił przyznania prawa pomocy w zakresie częściowym, obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych.

Uzasadniając podjęte rozstrzygnięcie Sąd przywołał na wstępie brzmienie art. 246 § 2 pkt 2) P.p.s.a., podnosząc, że z treści tych przepisów wynika, że ciężar wykazania okoliczności uzasadniających żądanie wniosku spoczywa tylko i wyłącznie na stronie zwracającej się o prawo pomocy. Wskazując również dalej, że przez pojęcie "środki" należy rozumieć tu zarówno środki finansowe gromadzone na rachunkach bankowych, jak i wartość środków trwałych czy wysokość kapitału zakładowego. Analiza sytuacji materialnej strony postępowania nie może ograniczać się jedynie do sprawdzenia, czy ma ona dostateczne środki na koszty postępowania. Powinna również dotyczyć tego, czy strona ma realną możliwość zdobycia dodatkowych środków i czy dokładając należytej staranności podjęła wszelkie działania, by to uczynić. Prawo pomocy nie może być uznawane za wygodną i tanią metodę kredytowania działalności ubiegających się o nie podmiotów a inne wydatki mieć pierwszeństwo przed kwotami należnymi budżetowi państwa. Prawo pomocy stanowi bowiem wyjątek od zasady ponoszenia kosztów postępowania przez same strony, o której mowa w art. 199 P.p.s.a. Dlatego podstawy jego przyznania powinny być interpretowane ściśle a sama instytucja stosowana tylko w sytuacjach, gdy zdobycie przez stronę środków na sfinansowanie udziału w postępowaniu przed sądami administracyjnymi jest rzeczywiście i obiektywnie poważnie utrudnione bądź wręcz niemożliwe.

Zdaniem Sądu pierwszej instancji, konieczność opłacenia kosztów sądowych w niniejszej sprawie (wpis od skargi w kwocie 100 zł), nawet przy uwzględnieniu tego obowiązku jednocześnie we wszystkich sprawach zawisłych przed Sądem pierwszej instancji, nie wpłynie znacząco na działalność Spółki. Przy czym wyjaśnił Sąd, że dla oceny możliwość płatniczych Spółki istotna jest tutaj kwota wpisów od środków zaskarżenia, gdyż w postępowaniu przed sądami administracyjnymi jest to zwykle najwyższy koszt sądowy. Podsumowując Sąd pierwszej instancji wskazał, że przytoczone dane wyraźnie zatem wskazują, że Spółka miała możliwości poczynienia stosownych rezerw na opłacenie kosztów swego udziału w sprawie, przy uwzględnieniu takiego samego obowiązku jednocześnie w innych sprawach. Jeśli chodzi o konieczność ponoszenia kosztów w innych sądach w kraju, Spółka nie podała nawet przybliżonych kwot, którymi jest obciążona, zatem nie było podstaw do dokonania oceny wpływu tej okoliczności na zasadność przedmiotowego wniosku.

W niniejszej sprawie nie bez znaczenia jest również fakt, że Spółka, mimo trudnej sytuacji finansowej, na którą się powołuje, w dalszym ciągu prowadzi działalność gospodarczą. Nawet jednak, gdyby zaistniała sytuacja zagrożenia istnienia Spółki, to od zarządu należałoby oczekiwać podjęcia stosownych kroków celem poprawy jej kondycji finansowej. Nie można natomiast w takich sytuacjach pozostawać bezczynnym i żądać udzielenia przez państwo bezzwrotnej pomocy finansowej na prowadzenie postępowań sądowych.

Końcowo Sąd pierwszej instancji dodał, że niekorzystna dla Spółki nowelizacja ustawy o grach hazardowych zmieniająca dotychczasowe zasady udzielania licencji na automaty do gier nie może wyłączać powinności ponoszenia kosztów postępowania sądowego, które immanentnie są związane z ryzykiem prowadzenia działalności gospodarczej

W zażaleniu Spółka (reprezentowana przez prezesa zarządu) zarzuciła Sądowi pierwszej instancji naruszenie przepisu postępowania, tj.: art. 246 § 2 pkt 2 P.p.s.a., poprzez jego błędne zastosowanie polegające na nieuwzględnieniu przy ocenie sytuacji majątkowej Spółki takich okoliczności jak: wielość prowadzonych w całym kraju postępowań, brak możliwości zbycia aktywów Spółki, czy konieczność zachowania środków na realizację bieżących zobowiązań, co skutkowało bezpodstawną odmową przyznania Spółce prawa pomocy w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych. Wskazując na powyższe naruszenie, Spółka wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez uwzględnienie wniosku Spółki o przyznanie prawa pomocy w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych.

Uzasadniając swoje zażalenie Spółka podniosła, że Sąd pierwszej instancji nie uwzględnił faktu, że działalność Skarżącej ze swej istoty wymaga posiadania - tylko z pozoru znacznych - zasobów obrotowych. W praktyce bowiem Spółka musi mieć możliwość regulowania na bieżąco i bez opóźnień zobowiązań względem wynajmujących lokale, wypłacania wygranych, opłacania serwisu i obsługi urządzeń. Spółka musi również na bieżąco uiszczać zryczałtowany podatek od gier niezależnie od tego, czy działalność przynosi pozytywny wynik finansowy. Z tego też względu stan rachunku bankowego Spółki, przy uwzględnieniu specyfiki prowadzonej działalności i jej rozmiarów, nie jest wcale wysoki. Błędem jest wywodzenie wniosków o korzystnej sytuacji Spółki z rozmiarów prowadzonej działalności. O sytuacji majątkowej Spółki nie świadczy również wartość bilansowa aktywów takich jak środki trwałe czy inwestycje. Wartość bilansowa nie odzwierciedla bowiem ich wartości rzeczywistej, a jedynie wartość księgową, która znacząco odbiega od wartości rzeczywistej.

Z uwagi na obecną sytuację prawną automaty o niskich wygranych mają realnie wartość rynkową taką, jak materiały wtórne, które można z nich uzyskać po demontażu, albowiem na rynku brak potencjalnych nabywców tych urządzeń w celu ich dalszej eksploatacji zgodnej z przeznaczeniem. Wykorzystanie tych automatów jako automatów o niskich wygranych, zgodnie z ich konstrukcją i specyfiką, nie będzie możliwe najpóźniej z końcem 2015 r. w związku z wygaśnięciem posiadanych zezwoleń. W ocenie Spółki, Sąd pierwszej instancji powinien także mieć na względzie fakt, że przedmiotowe postępowanie nie stanowi typowego elementu działalności Skarżącej i innych spółek działających na rynku automatów o niskich wygranych, a jedynie próbę ochrony przed niedającą się przewidzieć przed agresywną polityką państwa względem przedsiębiorców branży hazardowej.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył co następuje:

Zażalenie Spółki nie zasługuje na uwzględnienie i podlega oddaleniu.

Zgodnie z art. 246 § 2 pkt 2 P.p.s.a. osobie prawnej może zostać przyznane prawo pomocy w zakresie częściowym, gdy wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania.

W przedmiotowej sprawie Sąd I instancji słusznie przyjął, że Spółka wskazanego warunku nie spełnia. W oparciu o zawarte w formularzu o przyznanie prawa pomocy oświadczenie o majątku i dochodach oraz o przedłożone do akt sprawy dokumenty źródłowe Sąd pierwszej instancji ustalił, że Spółka efektywnie prowadzi działalność gospodarczą. W tym względzie warto wskazać na to, że sytuacja finansowa Spółki jest dobra. Spółka w 2012 r. wykazała zysk w kwocie 713.731,90 zł, a na dzień złożenia wniosku o prawo pomocy Spółka dysponowała środkami finansowymi w kwocie 180.334,29 zł na ujawnionym rachunku bankowym. Biorąc ponadto pod uwagę wysokość kapitału zakładowego oraz wartość majątku Spółki, Sąd pierwszej instancji prawidłowo stwierdził, że Spółka powinna dysponować znaczącymi rezerwami finansowymi, które może przeznaczyć na uiszczenie kosztów sądowych w prowadzonych sprawach. Podkreślając przy tym, że Spółka nigdzie nie wskazała, aby automaty o niskich wygranych stanowiły jedyny jego składnik. Dalej należy wskazać, że skarga Spółki wpłynęła więc w okresie, w którym Spółka dysponowała środkami pozwalającymi jej na pokrycie wymaganego w sprawie wpisu sądowego (w wysokości 100 zł). Nawet gdyby przyjąć, tak jak wywodzi autor zażalenia, że kwoty uzyskiwane przez Spółkę pozwalały jej finansować bieżącą działalność gospodarczą, to i tak, w ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego, Spółka posiada majątek, który pozwalał na zgromadzenie środków w celu pokrycia opłat sądowych. Wielkość obrotów Spółki wskazuje na słuszność poglądu Sądu pierwszej instancji o niewykazaniu spełniania przez Spółkę przesłanek z art. 246 § 2 pkt 2 P.p.s.a., bowiem wartość środków trwałych oraz skala, na jaką Spółka prowadzi działalność gospodarczą w porównaniu z wysokością wpisu w sprawie, który wynosi 100 zł, nie pozwala na stwierdzenie, że Spółka nie posiada środków na pokrycie kosztów postępowania. Zatem okoliczności, na które powołuje się Spółka, jako przemawiające za przyznaniem jej prawa pomocy, zostały prawidłowo ocenione przez Sąd pierwszej instancji.

Bezzasadny jest podnoszony w zażaleniu przez Spółkę argument o niemożności spieniężenia automatów do gry, bowiem nie stanowią one jedynego majątku Spółki. Spółka może dysponować środkami zebranymi na rachunku bankowym. Nie przedstawiła bowiem dokumentów, które wskazywałyby na ewentualne zajęcie prowadzonego rachunku bankowego, uniemożliwiające swobodne korzystanie ze środków na nim zgromadzonych. Na możliwość poniesienia kosztów postępowań sądowych wskazuje ponadto stan rachunku bankowego Spółki wynoszący 180.334,29 zł.

W rozpoznawanej sprawie trudno przyjąć, uwzględniwszy zasady logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego, że Spółka, która dysponuje środkami trwałymi o tak wysokiej wartości, a ponadto dysponuje znacznymi środkami pieniężnymi na rachunku bieżącym, nie jest w stanie partycypować w kosztach zainicjowanego przez siebie postępowania.

Podkreślenia wymaga, że z zażalenia nie wynikają żadne konkretne informacje o aktualnej sytuacji finansowej, a ponadto w zasadzie nie nawiązano w nim do argumentacji Sądu pierwszej instancji. Zażalenie sprowadza się do polemiki z Sądem pierwszej instancji, co do braku możliwości wyzbycia się składników majątku oraz luźnych stwierdzeń o konieczności rozważenia przez Sąd bliżej nieskonkretyzowanych "kosztów funkcjonowania" i "agresywnej polityki państwa".

Nie można zgodzić się ze stanowiska Spółki, że o zasadności przyznania jej prawa pomocy przemawia konieczność ponoszenia wydatków na bieżące zobowiązania i wypłaty dywidendy. Odmienna ocena naruszyłaby zasadę sprawiedliwości, która jako ogólna zasada ustrojowa i zasada orzekania sądowego wyrażona została w art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 ze zm.). Uwzględniając tę zasadę, nie można zaakceptować próby ochrony majątku własnego kosztem ogółu społeczeństwa w sytuacji, w której art. 199 P.p.s.a. wyraźnie wskazuje podmiot, który powinien ponieść wskazane tam koszty postępowania sądowego. W ocenie Sądu Odwoławczego Spółka nie wykazała, iż wydanie takiej kwoty jest w stanie w jakikolwiek sposób negatywnie zakłócić bieżącą działalność Spółki, stąd też prawidłowo Sąd pierwszej instancji uznał, iż Spółka nie spełnia ustawowych przesłanek dla przyznania jej prawa pomocy we wnioskowanym zakresie.

Analogiczne stanowisko do przedstawionego wyżej zajął Naczelny Sąd Administracyjny w postanowieniu z dnia 12 marca 2014 r., II FZ 314/14, zapadłym w innej ze spraw Spółki. Stanowisko to Sąd rozpoznający niniejsze zażalenie podziela w pełni.

Mając powyższe na uwadze, w oparciu o art. 184 w zw. z art. 197 § 2 P.p.s.a., Naczelny Sąd Administracyjny orzekł jak w sentencji.