II SAB/Wa 380/14

Uzasadnienie

Pismem z dnia 08 maja 2014 r. W. S. złożył do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie skargę na bezczynność Starosty Powiatu [...] w przedmiocie rozpoznania wniosku z dnia [...] kwietnia 2014 r. o udostępnienie informacji publicznej.

Zarządzeniem Przewodniczącego Wydziału II WSA w Warszawie z dnia 03 czerwca 2014 r. sygn. akt II SAB/Wa 380/14 skarżący został wezwany do uiszczenia wpisu sądowego od przedmiotowej skargi, w wysokości 100 zł, w terminie 7 dni, pod rygorem odrzucenia skargi.

Pismem z dnia 11 czerwca 2014 r., uzupełnionym wnioskiem z dnia 23 czerwca 2014 r., skarżący zwrócił się do WSA w Warszawie o przyznanie prawa pomocy w zakresie obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie radcy prawnego.

W uzasadnieniu wniosku wskazał, że prowadzi wspólne gospodarstwo domowe wraz z żoną, czwórką małoletnich dzieci oraz rodzicami. Oświadczył, że na dochody rodziny składają się miesięcznie: emerytury rolnicze jego rodziców (matka – [...] zł brutto; ojciec [...] zł brutto) oraz zasiłki rodzinne na czworo dzieci – w łącznej wysokości [...] zł. Podał, że łączny dochód w gospodarstwie domowym wynosi [...] zł brutto ([...] netto) miesięcznie i że rodzina utrzymuje się z emerytur rolniczych rodziców oraz z otrzymywanych zasiłków z gminy. Dodatkowo wskazał, że posiada dom o powierzchni [...] m² oraz nieruchomość rolną o powierzchni [...] ha ([...] ha przeliczeniowego na potrzeby podatku gruntowego, w tym [...] ha lasu). Jednocześnie stwierdził, że gospodarstwo rolne nie przynosi pieniężnego dochodu, a uzyskiwane plony przeznaczane są na potrzeby rodziny. Również posiadany las nie zapewnia dodatkowych dochodów, ale jest z niego pozyskiwane drewno na opał. Wyjaśnił, że jego żona, jako jedyna z rodziny, posiada konto w banku, w celu otrzymywania zasiłków na dzieci. Podniósł też, że rodzina nie korzysta z sieci gazowej, a jedynie używa butli gazowych, co kosztuje [...] zł miesięcznie. Opłaca również rachunki za energię elektryczną w kwocie około [...] zł miesięcznie, natomiast woda jest czerpana z własnej studni. Dodatkowo oświadczył, że jego obecny stan zdrowia wymaga leczenia i nie pozwala na wykonywanie pracy na roli.

Postanowieniem referendarza sądowego z dnia 07 lipca 2014 r. sygn. akt

II SAB/Wa 380/14 odmówiono W. S. przyznania prawa pomocy w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych oraz ustanowienia radcy prawnego, z uwagi na to, iż wnioskodawca nie wykazał, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania.

Odpis przedmiotowego postanowienia skarżący otrzymał w dniu 10 lipca 2014 r. (zwrotne potwierdzenie odbioru przesyłki w aktach sprawy).

Pismem z dnia 14 lipca 2014 r. (data wpływu pisma na Biuro Podawczego WSA w Warszawie – 14 lipca 2014 r.), skarżący złożył do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie sprzeciw od przedmiotowego postanowienia referendarza sądowego, podważając argumentację zawartą w jego uzasadnieniu.

W treści pisma stanowiącego sprzeciw skarżący podał, że stwierdzenie, że miesięczny dochód w wysokości [...] zł netto na ośmioosobową, wielodzietną, wielopokoleniową rodzinę nie dowodzi życia w ubóstwie, przy jednoczesnym braku wskazaniu granicy tego ubóstwa, świadczy o całkowitym oderwaniu od rzeczywistości, braku doświadczenia życiowego i obiektywizmu orzekającego.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zważył, co następuje:

Stosownie do treści art. 260 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t. j.: Dz. U. z 2012 r., poz. 270 ze zm.), w razie wniesienia sprzeciwu, który nie został odrzucony, postanowienie, przeciwko któremu został on wniesiony, traci moc, a sprawa będąca przedmiotem sprzeciwu podlega rozpoznaniu przez sąd na posiedzeniu niejawnym. Oznacza to, że złożony wniosek o przyznanie prawa pomocy jest w całości rozpoznawany przez Sąd w świetle przesłanek z art. 246 powołanej ustawy, a Sąd – orzekając w tym zakresie – nie jest w żaden sposób związany wcześniej wydanym w tym przedmiocie postanowieniem.

Zgodnie z art. 243 § 1 cyt. ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, prawo pomocy może być przyznane stronie na jej wniosek złożony przed wszczęciem postępowania lub w toku postępowania. Prawo pomocy obejmuje zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego (art. 244 § 1). Prawo to może być przyznane w zakresie całkowitym lub częściowym. Prawo pomocy w zakresie całkowitym obejmuje zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego (art. 245 § 1 i 2).

Zgodnie z art. 246 § 1 pkt 1 powołanej ustawy, przyznanie prawa pomocy osobie fizycznej następuje w zakresie całkowitym – gdy osoba ta wykaże, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania. Ustawodawca użył w tym przepisie zwrotu "gdy wykaże", co oznacza, że wnioskodawca ma obowiązek udowodnić i przekonać Sąd, że znajduje się w sytuacji określonej w art. 246 § 1 i 2 cytowanej ustawy (por. "Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnym – komentarz"; B. Dauter, B. Gruszczyński, A. Kabat, M. Niezgódka – Medek; wydanie II – Kantor Wydawniczy ZAKAMYCZE 2006; str. 554).

Instytucja prawa pomocy stanowi realizację konstytucyjnej zasady prawa do sądu i stanowi wyjątek od zasady odpłatności postępowania sądowego. Prawo pomocy służy realizacji dostępu do sądu osób, które ze względu na wyjątkowo ciężką sytuację materialną i rodzinną nie są w stanie ponieść kosztów tego postępowania, a często nie mają zaspokojonych nawet podstawowych potrzeb życiowych. W konsekwencji, dopiero gdy posiadane przez nich środki okażą się niewystarczające do obrony swoich praw przed sądem, może być im przyznane prawo pomocy. Ocena, czy spełniona została przesłanka warunkująca przyznanie prawa pomocy, następuje na podstawie informacji przedstawionych przez stronę.

Podkreślenia wymaga, iż generalną zasadą postępowania sądowego jest ponoszenie przez stronę kosztów związanych z jej udziałem w tym postępowaniu. Każda osoba wszczynająca postępowanie powinna się zatem liczyć z wydatkami na ten cel. Sąd podziela pogląd zaprezentowany przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 24 lipca 1980 r. o sygn. akt I CZ 99/1980 (publ. LEX nr 8257), że dla wydatków związanych z prowadzeniem procesu strona powinna znaleźć pokrycie w swych dochodach przez odpowiednie ograniczenie innych wydatków, niebędących niezbędnymi dla utrzymania. Należy wskazać, iż przyznanie przez Sąd prawa pomocy w zakresie całkowitym powinno mieć charakter wyjątkowy i być stosowane w stosunku do osób żyjących w ubóstwie. Udzielenie bowiem prawa pomocy jest formą dofinansowania jej z budżetu państwa i powinno sprowadzać się jedynie do przypadków, w których strona nie posiada rzeczywiście środków na sfinansowanie udziału w postępowaniu sądowym i wykaże to w sposób przekonywujący (por. postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 4 kwietnia 2011 r. o sygn. akt II FZ 103/11, postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 25 lutego 2011 r. o sygn. akt I FZ 26/11, publ. https://cbois.nsa.gov.pl). Instytucja prawa pomocy jest zatem wyjątkiem od generalnej zasady ponoszenia kosztów postępowania przez stronę i ma zastosowanie w szczególnie uzasadnionych przypadkach. Obowiązek zagwarantowania skutecznego dostępu do sądu nie oznacza jednocześnie konieczności zagwarantowania stronom bezwarunkowego prawa do uzyskania bezpłatnej pomocy prawnej, ani do zwolnienia od kosztów sądowych. Wymóg ponoszenia kosztów postępowania nie stanowi ograniczenia prawa do sądu i jest usprawiedliwiony koniecznością zapewnienia właściwego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. Jak wskazuje się w doktrynie oraz orzecznictwie sądów administracyjnych, prawo pomocy powinno być udzielane przede wszystkim osobom bezrobotnym, samotnym, bez źródeł stałego dochodu i bez majątku. Jego celem jest bowiem zapewnienie dostępu do sądu osobom, którym brak środków finansowych ten dostęp uniemożliwia.

W ocenie Sądu, po przeanalizowaniu argumentów wnioskodawcy oraz załączonych przez niego dokumentów, należy stwierdzić, że w niniejszej sprawie nie wykazał on, iż spełnia przesłankę warunkującą przyznanie mu prawa pomocy we wnioskowanym zakresie.

Wnioskodawca i jego rodzina nie żyją w ubóstwie. Co prawda, deklarowany dochód w przeliczeniu na jednego członka rodziny nie jest wysoki, jednak należy zwrócić uwagę, że skarżący jest właścicielem nieruchomości – domu, w którym mieszka, o powierzchni [...] m², oraz nieruchomości rolnej o powierzchni [...] ha ([...] ha przeliczeniowego na potrzeby podatku gruntowego, w tym [...] ha lasu), która, jak wynika z oświadczenia, nie przynosi dochodu, zaspakaja jedynie bieżące potrzeby rodziny. Zgodnie z orzecznictwem sądowym, posiadanie majątku, w szczególności nieruchomości, w zasadzie wyłącza możliwość przyznania prawa pomocy. Skoro W. S. posiada gospodarstwo rolne, to może rozporządzać nim w sposób przynoszący mu dochody, np. wykorzystywać w produkcji rolnej. Należy też mieć na uwadze, że powyższa nieruchomość położona jest w sąsiedztwie dużego miasta, co niewątpliwie wpływa na jej "atrakcyjność gospodarczą" i stwarza wiele możliwości jej wykorzystania. Podkreślenia wymaga, że udzielenie stronie prawa pomocy jest formą dofinansowania jej z budżetu państwa i powinno mieć miejsce tylko w sytuacjach, gdy zdobycie przez nią środków na koszty postępowania w inny sposób jest rzeczywiście (obiektywnie) niemożliwe. To, że strona korzysta z majątku nieruchomego w sposób nieprzynoszący dochodu, nie zmienia faktu, że może on być wykorzystany jako zabezpieczenie pożyczki czy kredytu, jeśli właścicielowi brakuje pieniędzy na koszty postępowania. Niewykorzystywanie zatem posiadanego majątku, w sytuacji gdy obiektywnie jest to możliwe, należy ocenić jako świadome pozbawianie się środków koniecznych do zaspokajania potrzeb swoich i rodziny, ale i do prowadzenia spraw sądowych (por. postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 18 lutego 2010 r. o sygn. I OZ 110/10, publ. https://cbois.nsa.gov.pl).

Odnosząc się z kolei do stanu zdrowia wnioskodawcy, należy stwierdzić, że załączone do wniosku kserokopie dokumentów świadczą jedynie o tym, że cierpi on na pewne dolegliwości zdrowotne, leczy się i rehabilituje. Należy przy tym podkreślić, że ani w stosunku do wnioskodawcy, ani w stosunku do jego żony, nie zostały wydane orzeczenia o całkowitej, czy też częściowej niezdolności do pracy. Tym samym, skoro prowadzone przez nich gospodarstwo rolne nie przynosi dochodów, to brak jest przeszkody do poszukiwania przez nich innych źródeł zarobkowania.

Jednocześnie należy wskazać, iż wnioskodawca od lat realizuje swoje konstytucyjne prawo dostępu do informacji na podstawie przepisów ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz. U. Nr 112, poz. 1198 ze zm.). W ocenie Sądu, z analizy niniejszej sprawy, jak i wcześniejszych spraw, w których stroną był W. S., wynika, że posiada on zdolność do jasnego i precyzyjnego formułowania swoich żądań oraz uzasadnia je, poprzez dokładne wskazywanie przepisów prawa, do których organ powinien się zastosować. Okoliczność ta świadczy zatem o tym, że nie jest on pozbawiony możliwości samodzielnego działania, zaś przedmiotowa sprawa, która zawisła przed Sądem, nie jest sprawą przekraczającą możliwości samodzielnego działania wnioskodawcy, jak również poniesienia przez niego kosztów postępowania. Skoro wnioskodawca decyduje się na prowadzenie sprawy na drodze sądowej, to powinien liczyć się z ewentualnymi kosztami takiego postępowania i poprzez swoje działanie zapewnić sobie na ten cel niezbędne środki. Skoro środków tych wnioskodawca sobie nie zapewnił i – we własnej ocenie – ich nie posiada, to okoliczność ta nie powoduje, że prawo pomocy należy mu przyznać.

Mając powyższe na względzie, stosując art. 254 § 1 w związku z art. 246 § 1 pkt 1 w związku z art. 260 ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnym, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie orzekł, jak w sentencji postanowienia.