I FZ 121/12

Uzasadnienie

1. Wyrokiem z dnia 22 grudnia 2010 r., sygn. akt I SA/Ke 313/10 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Kielcach, oddalił skargę M.P. (dalej: "skarżąca") na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w K. z dnia 2 kwietnia 2010 r., w przedmiocie podatku od towarów i usług za październik 2004 r. (pkt 1) oraz przyznał od Skarbu Państwa (Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Kielcach) na rzecz doradcy podatkowego P.Z. kwotę 1 098 zł, w tym 198 zł podatku od towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (pkt 2).

W uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia Sąd I instancji stwierdził, że przyznanie doradcy podatkowemu wynagrodzenie z tytułu nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu zostało zmiarkowane. Sąd I instancji wyjaśnił, że na podstawie art. 250 P.p.s.a. za udzieloną stronie niezbędną pomoc prawną pełnomocnikowi ustanowionemu z urzędu przysługuje odpowiednie wynagrodzenie. Sąd orzekając o wynagrodzeniu pełnomocnika ocenia od strony merytorycznej rzetelność udzielonej pomocy prawnej, przede wszystkim biorąc pod uwagę czy czynności procesowe przez niego dokonane odpowiadają wymaganiom formalnym. W postanowieniu Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 16 czerwca 2010r. sygn. akt II FZ 143/10 (dostępne na www.cbois.nsa.gov.pl) wyjaśniono, że mimo literalnej wykładni art. 250 P.p.s.a., przepis ten nie nakłada na sąd obowiązku uwzględnienia każdego wniosku pełnomocnika o zwrot kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu. Wniosek o przyznanie pełnomocnikowi wynagrodzenia podlega ocenie sądu także pod kątem jakości usług świadczonych w ramach pomocy prawnej. Przyznane wynagrodzenie obciąża Skarb Państwa, a sąd dysponując w tym zakresie środkami publicznymi odpowiada za "zasadność i legalność ich wydatkowania". (por. B. Dauter w: S. Babiarz i inni, "Koszty postępowania w sprawach administracyjnych i sądowoadministracyjnych", Wyd. LexisNexis 2007, s. 317). W związku z tym wynagrodzenie może być przyznane jedynie w sytuacji, gdy pomoc prawna świadczona jest przez pełnomocnika w sposób profesjonalny.

Mając na uwadze stan faktyczny i prawny sprawy, Sąd I instancji uznał, że rola pełnomocnika skarżącej ograniczała się do złożenia pism, stanowiących kopie tych składanych w sprawie o sygn. akt I SA/Ke 307/10. W związku z tym ocenił, że nakład pracy w przedmiotowej sprawie był stosunkowo niewielki i nie uzasadnił przyznania wynagrodzenia w pełnej wysokości, wynikającej z § 2 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia MS z 2003 r. w sprawie wynagrodzenia za czynności doradcy podatkowego. Natomiast pełnomocnik skarżącej wniósł o zasądzenie wynagrodzenia w postępowaniu przed sądem I instancji w wysokości 3 600,00 zł powiększone o podatek od towarów i usług od wskazanej kwoty, czyli w wysokości 792,00 zł, co razem daje kwotę 4 392,00 zł oraz złożył oświadczenie, że wymieniona koszty w całości nie zostały opłacone.

2. Po otrzymaniu wyroku z uzasadnieniem doradca podatkowy P.Z. pełnomocnik skarżącej na podstawie art. 194 § 1 pkt 9 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przez sądami administracyjnymi, wniósł zażalenie na przywołany wyrok w pkt 2, dotyczącym przyznania wynagrodzenia, wnosząc o jego uchylenie w zaskarżonym zakresie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Kielcach. W przypadku uwzględnienia zażalenia wniósł także o zasądzenie na rzecz skarżącej strony zwrotu kosztów postępowania.

W zażaleniu zarzucił błędną wykładnię art. 250 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi i niezastosowanie przepisów § 2 ust. 1 pkt 1 lit f) w zw. z § 3 ust. pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 grudnia 2003 r. w sprawie wynagrodzenia za czynności doradcy podatkowego w postępowaniu przed sądami administracyjnymi oraz szczegółowych zasad ponoszenia kosztów pomocy prawnej udzielonej przez doradcę podatkowego z urzędu w z w. z art. 41 b ust. 2 ustawy o doradztwie podatkowym.

W uzasadnieniu podniósł, że Sąd nie przyznał wynagrodzenia zgodnie z wnioskiem lecz wynagrodzenie poniżej kwoty ustalonej z uwzględnieniem przepisów.

3. Wskazać trzeba, że następnie pełnomocnik skarżącej od przedmiotowego wyroku wniósł w dniu 23 lutego 2011 r. skargę kasacyjną, zaskarżając powyższy wyrok w części: 1) w zakresie w jakim oddala on skargę skarżącej, 2) w zakresie w jakim przyznaje on doradcy podatkowemu wyznaczonemu w ramach pomocy prawnej wynagrodzenia w wysokości różnej od wnioskowanej oraz wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonych częściach lub w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Kielcach.

Z uzasadnienia skargi kasacyjnej wynika, że argumenty podniesione w zakresie wysokości wynagrodzenia doradcy podatkowego są podobne, a nawet wręcz identyczne jak w powyższym zażaleniu.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje.

4. Z uwagi na to, że doradca podatkowy P.Z. złożył zażalenie na postanowienie Sądu I instancji o przyznaniu wynagrodzenia za zastępstwo prawne wykonane na zasadzie prawa pomocy zamieszczone w wyroku, a następnie złożył w imieniu skarżącej skargę kasacyjną od powyższego wyroku w tym też w części dotyczącej przyznania wynagrodzenia za zastępstwo prawne wykonane na zasadzie prawa pomocy po pierwsze należy rozważyć, czy możliwe jest złożenie zażalenia doradcy podatkowego w zakresie przyznania wynagrodzenia za zastępstwo prawne wykonane na zasadzie prawa pomocy i rozpoznanie merytoryczne tegoż zażalenia przez Naczelny Sąd Administracyjny w świetle treści przepisu art. 194 § 1 pkt 9 P.p.s.a. Przepis ten stanowi, że zażalenie do Naczelnego Sądu Administracyjnego przysługuje na postanowienia wojewódzkiego sądu administracyjnego w przypadkach przewidzianych ustawie, a ponadto na postanowienia, których przedmiotem jest zwrot kosztów postępowania, jeżeli strona nie wnosi skargi kasacyjnej. Chodzi tu zarówno o zwrot zasądzony na podstawie art. 209 P.p.s.a., jak i zwrot przyznany w ramach instytucji uzupełnienia orzeczenia, uregulowanej w art. 157 § 2 P.p.s.a.

Na wstępie należy rozpocząć rozważania od wyjaśnienia definicji kosztów postępowania zawartej w art. 205 P.p.s.a. Zatem w przypadku postępowania, w którym strona reprezentowana jest przez doradcę podatkowego (art. 205 § 2 w zw. z § 3 P.p.s.a.) do niezbędnych kosztów postępowania zalicza się jego wynagrodzenie według stawek opłat, wynikających z odrębnych przepisów, ponadto koszty sądowe (art. 211-213 P.p.s.a.) oraz koszty nakazanego przez sąd stawiennictwa strony (art. 91 § 3 P.p. s.a.).

Z art. 209 P.p.s.a. wyraźnie wynika, że postanowienie o zwrocie kosztów powinno stanowić część składową orzeczenia dotyczącego uwzględnienia skargi oraz orzeczenia umarzającego postępowanie z przyczyny określonej w art. 54 § 3 P.p.s.a. oraz rozpoznającego skargę kasacyjną. Stąd też ustawodawca zamieścił w art. 194 § 1 pkt 9 P.p.s.a. zastrzeżenie, że zażalenie na zwrot kosztów przysługuje jedynie wówczas, gdy strona nie wnosi skargi kasacyjnej. Jeżeli bowiem wpłynie skarga kasacyjna, sąd drugiej instancji – kontrolując zaskarżone orzeczenie w granicach zakreślonych przez art. 183 § 1 P.p.s.a. – kontroluje także prawidłowość rozstrzygnięcia o kosztach. Wniesienie skargi kasacyjnej czyni zatem zbędnym i niedopuszczalnym składanie obok niej zażalenia.

Ograniczenie dopuszczalności zażalenie na postanowienie rozstrzygające o zwrocie kosztów postępowania do przypadków, w których strona nie wniosła skargi kasacyjnej, ma zastosowanie wyłącznie w sytuacji, gdy wspomniane postanowienie zawarte jest w wyroku albo w innym orzeczeniu podlegającym zaskarżeniu skargą kasacyjną. Jednakże należy przyjąć, że takie ograniczenie dopuszczalności zażalenia dotyczy jedynie zwrotu kosztów postępowania stronie, a nie przyznania wynagrodzenia profesjonalnemu pełnomocnikowi za zastępstwo prawne wykonane na zasadzie prawa pomocy zamieszczonemu nawet w wyroku Sądu I instancji. Za taką też wykładnią przemawia treść art. 258 do 260 P.p.s.a., gdyż w zdaniu drugim przepisu art. 260 P.p.s.a. wyraźnie stwierdzono, że na takie postanowienie służy zażalenie.

5. Dlatego też przechodząc do zażalenia należy stwierdzić, że w rozpatrywanej sprawie pełnomocnik skarżącej pismem z dnia 11 grudnia 2010 r., złożył wniosek o zwrot kosztów nieopłaconej pomocy prawnej. Na podstawie art. 250 P.p.s.a. w zw. z art. § 2 ust. 1 pkt 1 lit f – rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 grudnia 2003 r. w sprawie wynagrodzenia za czynności doradcy podatkowego w postępowaniu przed sądami administracyjnymi oraz szczegółowych zasad ponoszenia kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu przez doradcę podatkowego z urzędu (Dz. Nr 212, poz. 2075 za 2003 r., dalej: "rozporządzenie MS z 2003 r.") wniósł o przyznanie wynagrodzenia w kwocie 4 392,00 zł w tym 792,00 zł podatku od towarów i usług. Jednocześnie złożył oświadczenie, że wskazane koszty nie zostały w całości ani w części opłacone.

6. Zażalenie pełnomocnika strony skarżącej zasługiwało na uwzględnienie, gdyż zarzuty w nim podniesione oraz przedstawiona argumentacja jest całkowicie zasadna, a z uwagi na wnioski końcowe dotyczące sposobu wykładni art. 250 P.p.s.a w zw. z przepisami rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 grudnia 2003 r. w sprawie wynagrodzenia za czynności doradcy podatkowego w postępowaniu przed sądami administracyjnymi oraz szczegółowych zasad ponoszenia kosztów pomocy prawej udzielonej przez doradcę podatkowego z urzędu (Dz. U. Nr 212, poz. 2075 z poźn. zm., dalej: "rozporządzenie MS z 2003 r.) w zakresie dopuszczalnego "miarkowania wynagrodzenia" doradcy podatkowego ustanowionego z urzędu za udzieloną pomoc prawą, należało uznać za trafne.

W tym miejscu podkreślić należy, że sama kwestia przyznania pełnomocnikowi kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu nie była dla Sądu I instancji kwestionowana. Przedmiotem sporu jest natomiast przyznanie tych kosztów, ale w wysokości mniejszej niż wnioskowanej przez pełnomocnika skarżącej w oparciu o obowiązujące w tym zakresie przepisy prawa. Bowiem sąd I instancji orzekał, że przyznane doradcy podatkowemu wynagrodzenia zostało zmiarkowane, gdyż na podstawie art. 250 P.p.s.a dokonał on oceny wniosku o przyznanie pełnomocnikowi wynagrodzenia pod kątem jakości usług świadczonych w ramach udzielonej pomocy prawnej. Z uwagi zatem na fakt, że przyznanie wynagrodzenia obciąża Skarb Państwa, a sąd dysponując środkami publicznymi odpowiada za zasadność i legalność ich wydatkowania, sąd I instancji zważył, że wynagrodzenie może być przyznane jedynie w sytuacji, gdy pomoc prawna świadczona jest przez pełnomocnika w sposób profesjonalny. W ocenie sądu I instancji czynności pełnomocnika ograniczyły się do złożenia pism stanowiących kopię tych składanych w sprawie I SA/Ke 307/10. Zatem nakład pracy w przedmiotowej sprawie był stosunkowo niewielki i nie uzasadniał przyznania wynagrodzenia w pełnej wysokości wynikającej z § 2 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia MS z 2003 r.

Nie godząc się z takim stanowiskiem w zażaleniu zarzucono sądowi I instancji dokonanie błędnej wykładni art. 250 P.p.s.a. i niezastosowanie przepisów § 2 ust. 1 pkt 1 lit e w zw. z § 3 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia MS z 2003 r.

Doradca podatkowy P.Z. słusznie podnosi, że przedmiotowe rozstrzygniecie jest błędne. Bowiem słusznie stwierdził, że sąd I instancji dokonując wykładni art. 250 P.p.s.a. podobnie jak orzeczenie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 16 czerwca 2010 r., II FZ 143/10, sięga po wykładnię wbrew jego literalnemu brzmieniu, czym naruszył zakaz dokonywania wykładni "contra legem". Należy powtórzyć za żalącym, że ani przepisy postępowania przed sądami administracyjnymi ani przepisy regulujące zasady ustalania wynagrodzenia za udzieloną pomoc prawną oraz ustawy o doradztwie podatkowym nie zezwalały na miarkowanie wynagrodzenia poniżej minimalnej kwoty określonej dla poszczególnych spraw zwykle w zależności od wartości przedmiotu zaskarżenia.

Przechodząc zatem do przedmiotowej sprawy i jej stanu faktycznego, należało wskazać, że w zaskarżonym postanowieniu przyznano pełnomocnikowi skarżącej koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w kwocie 1 098 zł w tym 198 zł podatku od towarów i usług. Podstawą ustawową takiego przyznania był art. 250 P.p.s.a., zgodnie z którym wyznaczony doradca podatkowy otrzymuje wynagrodzenie odpowiednio według zasad określonych w przepisach o opłatach za czynności doradców podatkowych. Stanowi on zatem o konieczności stosowania w tej mierze "zasad określonych w przepisach", a wiec przepisów obowiązujących w dacie rozstrzygania.

Naczelny Sąd Administracyjny nie podziela stanowiska sądu I instancji co do możliwości zastosowania w celu zmiarkowania wynagrodzenia, postanowień wynikających z przepisu art. 250 P.p.s.a. w zw. z § 2 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia z 2003r. Na poparcie tegoż stanowiska warto w tym miejscu odwołać się do postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 13 lipca 2011 r. I FZ 75/11, w myśl którego "wynagrodzenie doradcy podatkowego określone w § 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 stycznia 2011 r. w sprawie wynagrodzenia za czynności doradcy podatkowego w postępowaniu przed sądami administracyjnymi oraz szczegółowych zasad ponoszenia kosztów pomocy prawnej udzielonej przez doradcę podatkowego z urzędu (Dz. U. Nr 31, poz. 153; dalej: rozporządzenie z 2011 r.) należy uznać za wynagrodzenie minimalne, które przy zasądzaniu przez sąd kosztów zastępstwa prawnego nie poddaje się obniżeniu według reguł przewidzianych w § 2 ust. 1 tego rozporządzenia. Ta sama zasada dotyczy zasądzania na podstawie § 4 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia z 2011 r. opłaty z tytułu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez doradcę podatkowego ustanowionego z urzędu."

7. Uwzględniając powyższe w odniesieniu do przepisów rozporządzenia z 2003r. zauważyć należy, że podstawą zasądzenia kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez doradcę podatkowego z urzędu ponoszone przez Skarb Państwa zgodnie z § 3 ust. 1 pkt 1 nie mogą być wyższe iż 150% kwoty wynagrodzenia, o którym mowa w § 2 rozporządzenia z 2003 r. Samo zatem zredagowanie § 3 ust. 1 pkt 1 wyraźnie więc wskazuje, że kwoty określone w § 2 ust. 1 pkt 1 są podstawą zasądzenia, a więc punktem wyjścia do ustalenia dolnego pułapu wynagrodzenia, a tym samym stanowią niezbędny i konieczny element zasądzanego wynagrodzenia. Zatem rozporządzeniem tym został określony górny pułap wynagrodzenia - § 3 ust. 1 pkt 1 w stosunku do podstawowego wynagrodzenia doradcy podatkowego określonego w § 2 ust. 1 pkt 1.

Reasumując, zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego, wynagrodzenie doradcy podatkowego określone w § 2 rozporządzenia z 2003 r., należy uznać za wynagrodzenia minimalne, które przy zasadzeniu przez sąd kosztów zastępstwa prawnego nie poddaje się obniżeniu według reguł wskazanych w art. 250 P.p.s.a. Nie ma bowiem żadnych usprawiedliwionych podstaw i racji przemawiających za tym, aby tylko z uwagi na nie posłużenie się zwrotem " stawki minimalne", jako uczyniono to w przepisach dotyczących kosztów zasądzanych dla adwokatów, radców prawnych i rzeczników patentowych, przymiotu takiego im nie nadawać.

Zatem koszty nieopłaconej pomocy prawej udzielonej przez doradcę podatkowego ustanowionego z urzędu, ustalane są przez odwołanie się do kwot wynagrodzenia określonych w § 2 ze wskazaniem tylko ich górnej granicy na poziomie 150 % tych kwot - § 4 ust. 1 pkt. 1. W tym przypadku stwierdzić zatem należy, że ta sama zasada dotyczy zasądzenia na podstawie § 3 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia z 2003 r. opłaty z tytułu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez doradcę podatkowego ustanowionego z urzędu.

8. Z uwagi na powyższe okoliczności Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 188 w związku z art. 197 § 1 i § 2 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi orzekł jak w sentencji.

9. Nie orzeczono o wynagrodzeniu doradcy podatkowego w zakresie kosztów postępowania zażaleniowego na rzecz strony skarżącej z uwagi na brak podstawy prawnej w ustawie z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. 2012 r., poz. 270).