I OZ 733/12

Uzasadnienie

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Opolu, postanowieniem z dnia 6 sierpnia 2012 r., sygn. akt II SA/Op 223/12, oddalił wniosek M. K. o przyznanie prawa pomocy. W jego uzasadnieniu Sąd I instancji wskazał, że wniosek skarżącego był rozpatrywany na skutek wniesienia przez niego sprzeciwu od postanowienia referendarza sądowego z dnia 14 czerwca 2012 r. odmawiającego mu przyznania prawa pomocy w zakresie częściowym – ustanowienia z urzędu profesjonalnego pełnomocnika.

M. K. został zobowiązany przez Sąd, na podstawie art. 246 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2012 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U z 2012 r. poz. 270; dalej: P.p.s.a.), do wskazania miesięcznych dochodów z prowadzonej działalności gospodarczej w kwocie netto, a także wskazania rodzajów i cen materiałów, które nabył w ciągu ostatniego miesiąca w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz o nadesłanie dowodów ich zakupu. Skarżący nie wypełnił tego zobowiązania, wskazał jedynie, że historia rachunku bankowego, którą przedstawił, dokładnie obrazuje całość ponoszonych wydatków, wysokość obrotów oraz kosztów nabycia towarów i usług, a także wysokość wynagrodzenia za pracę oraz wysokość zobowiązań podatkowych. Sąd I instancji uznał, że z tymi twierdzeniami skarżącego nie można się zgodzić, ponieważ historia rachunku bankowego obejmuje wyłącznie miesiąc czerwiec 2012 r. i wynika z niej, iż w tym okresie skarżący dokonał wypłat z bankomatu na kwotę 9.900 zł, zapłaty zaliczek na kwotę 9.000 zł - bez podania ich tytułu oraz przelewu na kwotę 3.000 zł – również bez podania jego tytułu. Większość kwot na rachunku skarżącego nie jest zatem powiązana z konkretnymi fakturami, a ponadto – wbrew twierdzeniu skarżącego – po przeanalizowaniu pozostałych operacji na koncie bankowym nie sposób jednoznacznie określić wydatków i dochodów skarżącego. Można jedynie wywnioskować, że skarżący otrzymuje zapłaty za swoje usługi oraz sam dokonuje zapłat, jednak rachunek nie obrazuje, jaką część wydatków stanowią koszty prowadzenia działalności gospodarczej, a jaką stanowią jego osobiste wydatki, zaś skarżący tych okoliczności nie wyjaśnił. M. K., nie stosując się do wezwania Sądu, nie rozwiał powstałych w rozpoznawanej sprawie wątpliwości odnośnie wysokości kosztów prowadzenia działalności gospodarczej oraz osiąganych z tego tytułu dochodów, co skutkowało brakiem możliwości pełnej i rzetelnej oceny jego sytuacji majątkowej. Zgodnie natomiast z art. 246 § 1 pkt 1 P.p.s.a. to na stronie spoczywa ciężar udowodnienia, że jest w sytuacji uprawniającej do skorzystania z prawa pomocy, a więc to strona powinna podejmować takie czynności, które przekonałyby Sąd o zasadności przyznania jej prawa pomocy. Rozstrzygnięcie w tej kwestii zależy bowiem od tego, co zostanie wykazane przez stronę.

Sąd I instancji stwierdził, że M. K. nie zakwestionował w toku postępowania, iż osiąga dochód w innej wysokości, niż podany przez niego we wniosku o przyznanie prawa pomocy tj. 6.500 zł. Skarżący podniósł, że to głównie na nim spoczywają wydatki związane z utrzymaniem domu rodzinnego, jednak pozostali członkowie rodziny nie pozostają na wyłącznym utrzymaniu skarżącego, ponieważ wszystkie osoby zamieszkujące w tym domu posiadają także dochody własne. Skarżący nie udzielił również jednoznacznej odpowiedzi na pytania związane z sytuacją jego siostry, ani też nie przesłał dokumentów, które obrazowałyby jej faktyczne dochody, jednak w piśmie z dnia 23 lipca 2012 r. stwierdził, że prowadzi ona wraz ze swym synem odrębne gospodarstwo domowe. M. K. nie wykazał więc, aby sytuacja materialna jego i członków jego rodziny pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym, uzasadniała przyznanie mu prawa pomocy we wnioskowanym zakresie.

WSA w Opolu podniósł, że wskazywana przez skarżącego kwota miesięcznego dochodu, wynosząca 6.500 zł, jest kwotą znaczną, nawet biorąc pod uwagę wydatki udokumentowane fakturami oraz wykazane koszty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Posiadany majątek (dwa samochody, działka budowlana) obrazuje sytuację materialną skarżącego, a więc nie jest on osobą, której nie stać na poczynienie oszczędności z osiąganych dochodów i to nawet w znacznej wysokości. Sąd I instancji uznał wiec, że skarżący nie wykazał, iż spełnia przesłanki warunkujące przyznanie mu prawa pomocy określone w art. 246 § 1 pkt 2 P.p.s.a.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 246 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2012 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U z 2012 r. poz. 270; dalej: P.p.s.a.) przyznanie prawa pomocy osobie fizycznej następuje w zakresie częściowym, gdy osoba ta wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Z konstrukcji tego przepisu wynika, że to na wnioskodawcy ciąży obowiązek wykazania, iż znajduje się w sytuacji materialnej uprawniającej do przyznania prawa pomocy. W tym stanie rzeczy należy przyjąć, że rozstrzygnięcie sądu w tej kwestii zależy od tego, co zostanie udowodnione przez stronę.

Podkreślić także należy, że stosownie do art. 255 P.p.s.a., w sytuacji, gdy oświadczenie strony zawarte we wniosku o przyznanie prawa pomocy okaże się niewystarczające do oceny jej rzeczywistego stanu majątkowego i możliwości płatniczych oraz stanu rodzinnego lub też budzi wątpliwości, strona jest zobowiązana złożyć, na wezwanie sądu, dodatkowe dokumenty źródłowe dotyczące jej stanu majątkowego, dochodów lub stanu rodzinnego. W orzecznictwie sądów administracyjnych utrwalony jest pogląd, że niedopełnienie w całości lub w części obowiązku złożenia przez stronę dodatkowego oświadczenia uzasadnia oddalenie wniosku o przyznanie prawa pomocy (por. postanowienie NSA z dnia 28 lipca 2009 r., sygn. akt I OZ 744/09).

Z akt sprawy wynika, że skarżący został dwukrotnie wezwany do złożenia dokumentów źródłowych oraz oświadczeń dotyczących jego stanu majątkowego i rodzinnego. Dokumenty te miały dotyczyć: historii operacji na jego koncie bankowym za dwa miesiące, wysokości miesięcznych dochodów uzyskiwanych z prowadzonej działalności gospodarczej w kwocie netto oraz rodzajów i cen materiałów, jakie zostały zakupione w ciągu miesiąca przed wezwaniem. Skarżący nie wypełnił jednak tego zobowiązania, ponieważ przedstawił wyciąg z rachunku bankowego, który - jego zdaniem - obrazuje ponoszone wydatki oraz całość jego obrotów i zobowiązań finansowych. Z powyższym twierdzeniem nie sposób się zgodzić. Lakoniczność informacji zawartych w przedstawionym wyciągu z rachunku bankowego w żaden sposób nie obrazuje rzeczywistej wysokości dochodów netto skarżącego płynących z prowadzonej działalności gospodarczej, a ponadto kwoty te w żaden sposób nie są powiązane z konkretnymi fakturami. Doręczony wyciąg obejmuje jedynie czerwiec 2012 r., podczas gdy M. K. został wezwany do przedstawienia wyciągu na miesiące maj i czerwiec 2012 r. Uznać więc należy, że skoro skarżący nie wykazał, iż jego sytuacja majątkowa powoduje, że nie może on bez uszczerbku dla siebie i swojej rodziny skorzystać samodzielnie z profesjonalnej pomocy prawnej, to brak jest przesłanek do przyznania mu prawa pomocy.

Podnieść także należy, że sytuacja majątkowa skarżącego, opisana w jego wniosku z dnia 26 kwietnia 2012 r., nie wskazuje, iż spełnia on przesłanki wymienione w art. 246 § 1 pkt 2 P.p.s.a. Podkreślić bowiem trzeba, że prawo pomocy stanowi instytucję prawną służącą realizacji konstytucyjnego prawa do sądu. Jest ono pochodną tzw. "prawa ubogich", które ma umożliwiać dochodzenia swoich praw przed sądem osobom o bardzo niskich dochodach lub całkowicie tych dochodów pozbawionych, które z uwagi na swoją sytuację materialną nie są w stanie pokryć kosztów związanych z postępowaniem sądowym. Zasadą jest bowiem, że strona powinna partycypować w kosztach postępowania, w szczególności jeśli posiada stały miesięczny dochód.

Prawo pomocy jest instytucją, która stanowi wyjątek od zasady ponoszenia kosztów postępowania przez strony postępowania. Z tego względu przesłanki zastosowania tej instytucji powinny być interpretowane w sposób ścisły. Udzielenie prawa pomocy jest formą dofinansowania strony postępowania z budżetu państwa i powinno mieć miejsce tylko w sytuacjach, w których zdobycie przez stronę środków na sfinansowanie udziału w postępowaniu jest obiektywnie niemożliwe.

Mając powyższe na uwadze należy stwierdzić, że Sąd I instancji, rozpoznając wniosek o przyznanie prawa pomocy, prawidłowo ocenił sytuację materialną skarżącego. Przyznanie prawa pomocy w zakresie częściowym może nastąpić jedynie wówczas, gdy strona występująca z wnioskiem wykaże, że nie posiada wystarczających środków finansowych, ani też majątku na pokrycie pełnych kosztów postępowania bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.

Sąd I instancji słusznie uznał, że wykazany stan majątkowy oraz wysokość miesięcznych dochodów skarżącego nie pozwala na uznanie, iż faktycznie znajduje się on w takiej sytuacji materialnej, że poniesienie kosztów związanych z ustanowieniem profesjonalnego pełnomocnika spowodowałoby uszczerbek w utrzymaniu koniecznym jego i rodziny. Skarżący posiada bowiem wysokie dochody (6500 zł miesięcznie) oraz znaczny majątek (dwa samochody i działkę budowlaną). Wielkość tego majątku, nawet w zestawieniu z faktem, że partycypuje on w kosztach utrzymania domu jednorodzinnego, w którym mieszka wraz z bliską rodziną, nie uzasadnia przyznania skarżącemu prawa pomocy w zakresie obejmującym ustanowienie adwokata. Zaznaczyć należy, że każda dorosła osoba powinna liczyć się z tym, iż niekiedy musi ponieść dodatkowe koszty związane z postępowaniem sądowym, jak bowiem zauważono w orzecznictwie NSA koszty sądowe należy traktować jako wydatki bieżące w budżecie domowym, które powinny być zaspokajane na równi z innymi podstawowymi wydatkami (por.: postanowienie z dnia 22 lutego 2012 r., sygn. akt II OZ 72/12). Takie koszty obciążają tylko stronę i nie mogą być przerzucane na Skarb Państwa.

Z wyżej wymienionych względów, Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 184 w zw. z art. 197 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, orzekł jak w sentencji.