I SA/Po 859/12

Uzasadnienie

JO pismem z dnia [...] wniósł do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego skargę na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej z dnia [...]. Następnie złożył sporządzony na urzędowym formularzu w dniu [...] wniosek o przyznanie prawa pomocy w zakresie częściowym poprzez częściowe zwolnienie od kosztów sądowych. W uzasadnieniu wniosku podał, że nie jest w stanie ponieść kosztów sądowych bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Wskazał, że wprawdzie formalnie jest współwłaścicielem nieruchomości w postaci mieszkania w P oraz nieruchomości położonych w B i L, jednakże z uwagi na stan zdrowia nie jest w stanie czerpać żadnych korzyści z tego tytułu, a nawet nie jest w stanie określić ich dokładnego położenia ani daty nabycia, jak również nie wie, w jakim aktualnie stanie się one znajdują – prawdopodobnie niszczeją wskutek zaniedbań. Podał, że jest osobą o wysokim stopniu niepełnosprawności. Skarżący oświadczył, że pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym z byłą żoną i z córką. Posiada mieszkanie o pow. [...] m2 oraz nieruchomości położone w B oraz w L. Była żona i córka nie posiadają żadnego majątku. Skarżący otrzymuje rentę inwalidzką w wysokości [...], była żona również otrzymuje rentę inwalidzką w wysokości [...].

Zgodnie z art. 199 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2012 r., poz. 270, dalej jako P.p.s.a.) strony ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie. Zatem obowiązującą zasadą w postępowaniu sądowoadministracyjnym jest, że strony ponoszą koszty tego postępowania. Od tej zasady ustawa przewiduje wyjątek – możliwość przydzielenia stronie skarżącej prawa pomocy. Przepis art. 245 § 1 cyt. ustawy stanowi, iż prawo pomocy może być przyznane w zakresie całkowitym lub częściowym. Prawo pomocy w zakresie całkowitym obejmuje zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego (por. art. 245 § 2 P.p.s.a). Prawo pomocy w zakresie częściowym obejmuje zwolnienie tylko od opłat sądowych w całości lub w części albo tylko od wydatków albo od opłat sądowych i wydatków lub obejmuje tylko ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego. Częściowe zwolnienie od opłat lub wydatków może polegać na zwolnieniu od poniesienia ułamkowej ich części albo określonej ich kwoty pieniężnej (por. art. 245 § 3 i § 4 p.p.s.a.). Zgodnie z art. 246 § 1 przyznanie prawa pomocy osobie fizycznej następuje:

1) w zakresie całkowitym – gdy osoba ta wykaże, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania;

2) w zakresie częściowym - gdy wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.

Instytucja prawa pomocy wiąże się ściśle z realizacją jednego z podstawowych standardów państwa prawnego, jakim jest prawo do sądu i zapewnia osobie znajdującej się w ciężkich warunkach materialnych możność obrony swoich praw przed sądem, mimo braku środków finansowych potrzebnych do poniesienia należnych kosztów postępowania. W orzecznictwie przyjmuje się, że instytucja prawa pomocy ma na celu umożliwienie dochodzenia swoich praw przed sądem osobom o bardzo niskich dochodach lub całkowicie tych dochodów pozbawionych, które z uwagi na swą sytuację materialną nie są w stanie pokryć kosztów związanych z postępowaniem sądowym (por. postanowienie NSA z I OZ 468/11 z 06.07.2011r., I OZ 466/11 z 06.07.2011r., II OZ 504/11 z 28.06.2011r. publ. w Internecie na stronie www.orzeczenia.nsa.gov.pl). W tym miejscu zauważyć jednak należy, że art. 246 § 1 pkt 2 P.p.s.a. nakłada na stronę ubiegającą się o przyznanie prawa pomocy obowiązek uprawdopodobnienia przesłanek w tym przepisie określonych. Z uwagi na to, że w.w przepis formułuje nieostre kryteria ocenne, szczególnie istotne jest możliwie najbardziej dokładne ustalenie rzeczywistej kondycji finansowej wnioskodawcy (por. post. NSA z dnia 14 września 2006r., sygn. akt II FZ 574/06). Przyznanie prawa pomocy stanowi bowiem, jak już wyżej wskazano, odstępstwo od generalnej zasady wynikającej z przepisu art. 199 P.p.s.a.

Pismem z dnia [...] wezwano Skarżącego do uzupełnienia wniosku o przyznanie prawa pomocy poprzez:

1. podanie czy córka Skarżącego KO uzyskuje jakieś dochody (np. z tytułu wynagrodzenia za pracę, prowadzenia działalności gospodarczej, stypendium, pracy sezonowej), jeżeli tak należy podać z jakiego tytułu i w jakiej wysokości, jeżeli nie to należy wyjaśnić czy córka uczy się, studiuje, czy jest osobą bezrobotną i czy otrzymuje zasiłek dla bezrobotnych,

2. złożenie odpisów zeznań rocznych podatkowych za [...] złożonych przez Skarżącego i osoby pozostające z nim we wspólnym gospodarstwie domowym,

3. złożenie odpisów z kont bankowych, lokat bankowych i rachunków bankowych za ostatnie trzy miesiące należących do Skarżącego i do osób pozostających z nim we wspólnym gospodarstwie domowym,

4. podanie czy osoby, z którymi Skarżący pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym posiadają jakieś nieruchomości, wartościowe przedmioty, samochody osobowe, jeżeli tak należy podać markę, typ, rok produkcji i wartość rynkową,

5. podanie kosztów miesięcznego utrzymania Skarżącego i osób pozostających z nim we wspólnym gospodarstwie domowym z rozbiciem na poszczególne wydatki (czynsz, ogrzewanie, woda, gaz, energia elektryczna, koszty leczenia i zakupu lekarstw, wyżywienie, telefon stacjonarny i telefon komórkowy, abonament RTV, kablówka, środki czystości, raty kredytów – z podaniem na co kredyty zostały zaciągnięte, kiedy, jaki jest harmonogram spłat rat itp.),

6. podanie czy Skarżący lub osoby pozostające z nim we wspólnym gospodarstwie domowym uzyskują jakieś dodatkowe dochody (np. z tytułu umowy zlecenia, umowy o dzieło, pracy dorywczej, sezonowej, najmu, dzierżawy itp.) lub czy korzystają z pomocy opieki społecznej, jeżeli tak to w jakiej formie (odpis decyzji).

Pismo doręczono Skarżącemu w dniu [...] [...], zatem termin do uzupełnienia wniosku o przyznanie prawa pomocy minął w dniu [...] [...]. Tymczasem Wnioskodawca wniosku o prawo pomocy do dnia dzisiejszego nie uzupełnił.

Biorąc pod uwagę powyższe stwierdzić należy, że Skarżący nie uprawdopodobnił wniosku o przyznanie prawa pomocy. Z oświadczenia złożonego na urzędowym formularzu wynika, że Wnioskodawca pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym z byłą żoną i z [...] córką. Skarżący i jego była żona są rencistami i otrzymują renty inwalidzkie w wysokości po [...] brutto. Posiadają mieszkanie o pow. [...] m2 oraz nieruchomości położone w B oraz w L. Z oświadczenia Skarżącego nie wynika natomiast czy jego córka uzyskuje jakieś dochody, czy uczy się, czy jest osobą bezrobotną. Nie wiadomo również czy Skarżący lub osoby, z którymi pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym uzyskują jakieś dodatkowe dochody, jeżeli tak to w jakiej wysokości i z jakiego tytułu lub czy korzystają z pomocy opieki społecznej. W tym miejscu zauważyć należy, że z akt sprawy wynika, iż Skarżący otrzymuje środki finansowe ze Ś z siedzibą w K. Wnioskodawca – pomimo wezwania – nie podał w jakiej wysokości ponoszą koszty miesięcznego utrzymania. Zauważyć jednak należy, że dopiero zestawienie i analiza faktycznie uzyskiwanych przez Skarżącego i osoby pozostające z nim we wspólnym gospodarstwie domowym dochodów i ponoszonych wydatków pozwala na pełną i rzetelną ocenę w zakresie spełnienia ustawowej przesłanki przyznania prawa pomocy we wnioskowanym przez Stronę zakresie. Wskazać należy również, że Skarżący nie podał czy osoby, z którymi pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym posiadają samochód osobowy. Ponadto Skarżący nie złożył odpisów zeznań rocznych podatkowych za [...], nie poinformował nawet czy on i osoby pozostające z nim we wspólnym gospodarstwie domowym takie zeznania składali. Nie przedłożył także odpisów z kont bankowych i lokat bankowych i nie wyjaśnił czy takie rachunki bankowe posiadają. Zatem złożone i nieuzupełnione przez niego oświadczenia są niepełne, co skutkuje niewyjaśnieniem istotnych okoliczności dotyczących jego i osób pozostających z nim we wspólnym gospodarstwie domowym rzeczywistej sytuacji i możliwości płatniczych. Uchylanie się strony od obowiązków nałożonych w toku postępowania o przyznanie prawa pomocy jest przeszkodą wyłączającą możliwość przyznania prawa pomocy (por. post. NSA z dnia 5.09.2005r. sygn. akt II FZ 418/05, dostępne na stronie www.orzeczenia.nsa.gov.pl). Skoro Wnioskodawca, pomimo wezwania, nie dostarczył żądanych dokumentów i nie udzielił pełnych wyjaśnień, to nie jest możliwe dokonanie rzetelnej i obiektywnej oceny stanu majątkowo-finansowego strony i osób pozostających z nim we wspólnym gospodarstwie domowym, a zatem wniosek należało oddalić. Przyznanie prawa pomocy jest dopuszczalne bowiem tylko wtedy, jeżeli strona wnioskująca o przyznanie prawa pomocy przedstawi w sposób wyczerpujący informacje dotyczące sytuacji materialnej i finansowej jej i osób pozostających z nią we wspólnym gospodarstwie domowym. To właśnie na Wnioskodawcy ciążył obowiązek wykazania zasadności złożonego przez niego wniosku w kontekście ustawowych przesłanek przyznania prawa pomocy. Negatywne skutki niewykonania wezwania obciążają bowiem w całości stronę, do której wezwanie zostało skierowane. Jak wskazano wyżej obowiązek wykazania braku możliwości poniesienia pełnych kosztów postępowania bez uszczerbku w koniecznych kosztach utrzymania, a tym samym przedstawienia i wykazania wszelkich okoliczności potwierdzających ten fakt obciąża wnioskującego o przyznanie prawa pomocy.

Należy podkreślić, że opłaty sądowe są rodzajem daniny publicznej i dlatego zasadą jest obowiązek ich ponoszenia. Przyznanie prawa pomocy jest zatem rodzajem szczególnej formy dofinansowania ze strony budżetu państwa, które winno mieć wyjątkowe zastosowanie w sytuacjach, w których strona nie może obiektywnie uzyskać środków finansowych w postępowaniu sądowym.

Wobec powyższego na podstawie art. 245 § 1 i § 3, art. 246 § 1 pkt 2 w zw. z art. 258 § 1 i § 2 pkt 7 p.p.s.a., postanowiono jak w sentencji.