III SA/Gl 1918/12

Uzasadnienie

Wraz ze skargą strona złożyła na urzędowym formularzu PPF wniosek o przyznanie prawa pomocy w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych.

W uzasadnieniu wniosku strona oświadczyła, że nie posiada środków pozwalających na uiszczenie kosztów sądowych, nie posiada majątku i pozostaje ze swoją żoną w ustroju rozdzielności majątkowej. Aktualnie prowadzone jest wobec wnioskodawcy postępowanie egzekucyjne i zabezpieczające, w ramach których doszło do zajęcia rachunków bankowych. Strona posiada, wraz z żoną, na utrzymaniu dwójkę małoletnich dzieci. W ocenie skarżącego od 2008 r. trwa recesja na rynku usług budowlanych. Recesja skutkuje spadkiem ilości i wartości zawieranych przez niego umów. W efekcie rentowność jego przedsiębiorstwa znacznie zmalała. Spadła w sposób istotny zarówno ilość, jak i wartość zawieranych przez niego umów, oraz możliwości kredytowania działalności gospodarczej jego firmy. Ponadto, zarówno kontrahenci skarżącego, jak również i klienci nie wywiązują się ze swych zobowiązań terminowo. Wszystko to spowodowało, że zachwiana została płynność finansowa przedsiębiorstwa wnioskodawcy.

Strona pozostaje w gospodarstwie domowym ze swoją żoną E. oraz dwójką wspólnych, małoletnich dzieci: J. ([...] lata) i W. ([...] lata). Na dochód wspólnego gospodarstwa domowego wnioskodawcy składa się zysk z prowadzonej przez stronę skarżącą działalności gospodarczej, w kwocie około [...] zł miesięcznie (liczbowo wnioskodawca określił tę kwotę: "[...] tysięcy") i wynagrodzenie za pracę jego żony, zamykające się również w kwocie [...] zł.

Strona nie posiada jednocześnie żadnego majątku, a samochody ciężarowe zostały zajęte przez komornika. Skarżący pozostaje w ustroju rozdzielności majątkowej ze swoją żoną. Wnioskodawca oświadczył, że jest zadłużony w urzędzie skarbowym i w zakładzie ubezpieczeń społecznych. Jednocześnie spłaca on zadłużenie komornikowi w kwocie [...] zł.

W tym stanie rzeczy, referendarz sądowy pismem z dnia 28 grudnia 2012 r. wezwał stronę skarżącą do uzupełnienia i uprawdopodobnienia danych zawartych we wniosku o przyznanie prawa pomocy poprzez nadesłanie szeregu dokumentów, mających zobrazować jej rzeczywisty i aktualny stan majątkowy, również z uwzględnieniem stanu majątkowego małżonki, z którą pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym. Wezwanie to miało na celu uzupełnienie, jak również udokumentowanie danych zawartych we wniosku o prawo pomocy.

W odpowiedzi na to wezwanie, wnioskodawca nadesłał następujące dokumenty: akt notarialny, z którego wynika, że z dniem [...] r. ustanowiony został w małżeństwie E. i P. S. ustrój rozdzielności majątkowej; deklaracje VAT – 7 za okres od czerwca 2012 r. do listopada 2012 r.; kserokopię podatkowej księgi przychodów i rozchodów za okres od września 2012 r. do listopada 2012 r.; zawiadomienie o zajęciu prawa majątkowego stanowiącego wierzytelność z rachunku bankowego u dłużnika zajętej wierzytelności będącego bankiem – pismo z dnia [...] r. Z pisma tego wynika, że łącznie do wyegzekwowania z rachunku bankowego skarżącego w banku "A" pozostaje kwota [...] zł.

W piśmie przewodnim z dnia [...] r. pełnomocnik skarżącego oświadczył, że w małżeństwie skarżącego obowiązuje ustrój rozdzielności majątkowej. Tym samym, zdaniem pełnomocnika procesowego skarżącego, brak jest uzasadnienia dla przedkładania dokumentów dotyczących majątku oraz dochodów osiąganych przez małżonkę skarżącego. Pełnomocnik stwierdził, że dokumenty te nie dotyczą sytuacji majątkowej skarżącego.

Pełnomocnik oświadczył jednocześnie, że wnioskodawca nie dysponuje paragonami lub fakturami VAT, które miałyby potwierdzać zakup żywności, leków, środków czystości, które to czynności są dokonywane poza prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą.

Mając powyższe na uwadze, zważono, co następuje:

Stosownie do art. 243 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jednolity w Dz. U. z 2012 r., poz. 270) – zwanej dalej P.p.s.a. – stronie na jej wniosek może być przyznane prawo pomocy. Z kolei zgodnie z art. 245 § 1 P.p.s.a., prawo pomocy może zostać udzielone w zakresie częściowym lub całkowitym.

Prawo pomocy w zakresie całkowitym obejmuje zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego (art. 245 § 2 P.p.s.a.). Z kolei prawo pomocy w zakresie częściowym obejmuje zwolnienie tylko od opłat sądowych w całości lub części (...) lub obejmuje ustanowienie fachowego pełnomocnika w osobie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego (art. 245 § 3 P.p.s.a.).

Na wstępie należy zaznaczyć, że skarżący składając wniosek o prawo pomocy, zażądał przyznania prawa pomocy w zakresie częściowym, tj. w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych.

Mając to na uwadze, odnosząc się do wniosku P. S., należy przywołać zasadę wyrażoną w art. 246 § 1 pkt 2 P.p.s.a., zgodnie z którą, przyznanie osobie fizycznej prawa pomocy w zakresie częściowym (czyli na zasadzie art. 245 § 3 P.p.s.a., mogącym obejmować zwolnienie od kosztów sądowych, na które składają się opłaty i wydatki oraz ustanowienie profesjonalnego pełnomocnika w osobie radcy prawnego lub adwokata) następuje wtedy, gdy wykaże ona, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.

O ewentualnym przyznaniu prawa pomocy przesądza zatem przesłanka zobiektywizowana, o czym świadczy słowo "wykazanie", które nakłada na stronę nie tylko powinność uprawdopodobnienia ale więcej, formułuje obowiązek wskazania przez nią obiektywnie zaistniałych przesłanek stanu rzeczywistego (por. P. Dobosz, Procedury administracyjne, model sądownictwa administracyjnego a "prawo pomocy" [w:] praca zbiorowa pod red. J. Stelmasiaka, J. Niczyporuka, S. Fundowicza, Polski model sądownictwa administracyjnego, Oficyna Wydawnicza VERBA s. c., Lublin 2003, s. 120). Oznacza to, że inicjatywa dowodowa w stosunku do okoliczności, z których strona wnioskująca zamierza wywieść skutki prawne leży po stronie wnioskodawcy, a nie rozpoznającego wniosek. Nie budzi zatem wątpliwości, że rozstrzygnięcie wniosku zależy od tego, co zostanie udowodnione przez stronę (por.: J. P. Tarno: Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, Komentarz, Wyd. Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2004, s. 319).

Przyznanie prawa pomocy jest możliwe tylko i wyłącznie w sytuacji wyczerpującego przedstawienia informacji dotyczącej sytuacji materialnej strony, zawierającej przede wszystkim dokładne dane dotyczące wysokości otrzymywanych dochodów i to niezależnie od ich źródła, które w zestawieniu z ponoszonymi wydatkami na konieczne utrzymanie umożliwiają dokonanie oceny, czy stać ją na poniesienie kosztów postępowania bez uszczerbku dla utrzymania siebie i rodziny. Obowiązkiem strony jest wykazanie zasadności złożonego wniosku w świetle ustawowych przesłanek przyznania prawa pomocy. Brak jest prawnych podstaw do prowadzenia z urzędu postępowania w sprawie sytuacji majątkowej wnioskodawcy, jeżeli on sam nie wykaże istnienia przesłanek uzasadniających uwzględnienie żądania prawa pomocy. Sąd nie jest wobec tego zobowiązany do prowadzenia jakichkolwiek dochodzeń w sytuacji, gdy przedstawione przez stronę dane uniemożliwiają pełną ocenę jej stanu majątkowego, albo gdy nie są one do końca jasne.

Odnosząc powyższe uregulowania do przedmiotowej sprawy, należy stwierdzić, że skarżący nie udowodnił w sposób przekonujący, aby znajdował się w sytuacji uzasadniającej przyznanie prawa pomocy w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych.

W pierwszej kolejności, należy stwierdzić, że skarżący oświadczył, że pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym ze swoją żoną E. i wspólnymi małoletnimi dziećmi. Oświadczenie to jest podstawą domniemania, że wnioskodawca prowadzi razem ze swoją żoną wspólne gospodarstwo domowe. W tej sytuacji, rozpoznając wniosek o przyznanie prawa pomocy, należy zbadać stan majątkowy samego wnioskodawcy, jak również i osób, z którymi prowadzi wspólne gospodarstwo domowe. W orzecznictwie przyjęta jest zasada, zgodnie z którą rzadko zdarza się, aby osoby zamieszkujące w jednym lokalu mieszkalnym prowadziły odrębne gospodarstwa domowe (tak NSA w postanowieniu z dnia 24 maja 2006 r., II OZ 569/06, niepublikowane).

W tej sytuacji strona została zobowiązana do wykazania swojego stanu majątkowego, jak również i stanu majątkowego swojej żony. Niezależnie od tego, stronę wezwano do nadesłania aktualnego zaświadczenia wymieniającego wszystkie osoby zameldowane pod wskazanym przez niego adresem. Zaświadczenie takie pozwoliłoby ustalić rzeczywisty krąg osób, z którymi strona pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym. Nie sposób przecież wykluczyć, że wnioskodawca mieszka nie tylko razem ze swoją żoną i dwójką dzieci, ale również i z inną osobą (innymi osobami), które osiągają dochód (np. z rodzicami). Tymczasem wnioskodawca w żaden sposób tych wątpliwości nie usunął – nie nadesłał jakichkolwiek, żądanych w tym zakresie, dokumentów źródłowych.

Stosownie do art. 255 P.p.s.a., wskazanym zresztą w cytowanym wezwaniu referendarza sądowego, skierowanym do wnioskodawcy, jeżeli oświadczenie strony zawarte we wniosku o przyznanie prawa pomocy okaże się niewystarczające do oceny jej rzeczywistego stanu majątkowego i możliwości płatniczych oraz stanu rodzinnego lub budzi wątpliwości, to strona zobowiązana jest złożyć na wezwanie w zakreślonym terminie dodatkowe oświadczenie lub przedłożyć dokumenty źródłowe dotyczące jej stanu majątkowego, dochodów lub stanu rodzinnego.

Co istotne, to wezwanie takie może odnosić się także do osób trzecich, pozostających z wnioskodawcą we wspólnym gospodarstwie domowym, i to nie tylko dlatego, że informacje o tych osobach musza być zamieszczone w odpowiednich rubrykach formularza PPF, ale przede wszystkim z uwagi na fakt, że treść tych oświadczeń, co oczywiste, może w istotnym stopniu wpłynąć na rozstrzygnięcie wniosku (postanowienie NSA z dnia 17 maja 2006 r., sygn. akt: I OZ 657/06, LEX nr 181557).

Jeżeli wnioskodawca pozostaje we wspólnocie rodzinnej i majątkowej z inną osobą – w tym przypadku, jak sam oświadczył na formularzu PPF, ze swoją żoną – to właśnie łączne wydatki i potrzeby finansowe tych osób bezsprzecznie kształtują status majątkowy wnioskodawcy. W dalszej kolejności fakt ten bezpośrednio przesądza o tym, czy wnioskodawca może ponieść koszty postępowania, czy też nie jest w stanie ich ponieść.

Bezsprzecznie, rozpatrywane wezwanie może być skierowane tylko i wyłącznie do osoby wnioskującej o prawo pomocy, a nie do osób trzecich czy innych podmiotów. Jeśli natomiast osoba trzecia odmówi współpracy z wnioskodawcą, to powinna się liczyć z tym, że swoją postawą naraża tegoż wnioskodawcę na negatywne konsekwencje w postaci odmowy przyznania prawa pomocy.

Należy podkreślić fakt powoływania się wnioskodawcy na ustrój rozdzielności majątkowej, który obowiązuje w jego małżeństwie. Okoliczność obowiązywania takiego ustroju w małżeństwie wnioskodawcy nie ma jednak znaczenia z punktu widzenia przesłanek przyznania prawa pomocy. Jest to o tyle istotne, że ustrój rozdzielności majątkowej małżonków, nie wyłącza przecież zastosowania art. 23 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 ze zm.), w myśl którego małżonkowie są zobowiązani do wzajemnej pomocy i z tego obowiązku nie zwalnia ich pozostawanie w rozdzielności majątkowej (por. postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 6 października 2004 r., sygn. GZ 71/04, ONSAiWSA 2005, nr 1, poz. 8). Rozdzielność majątkowa, jak sama nazwa wskazuje, odnosi się przecież do majątków małżonków, regulując kwestie zobowiązań każdego z małżonków wobec osób trzecich oraz rozporządzania i zarządzania tymi majątkami, nie zaś ich wzajemnych obowiązków, w tym polegających na udzielaniu współmałżonkowi pomocy finansowej w zakresie prowadzonego postępowania sądowego (por. postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 29 czerwca 2009 r., sygn. akt I FZ 230/09). Ustrój małżeńskiej rozdzielności majątkowej będzie miał zastosowanie w przypadku odpowiedzialności małżonków z tytułu zawartych przez nich (osobno, oddzielnie) umów cywilnoprawnych, czy też w zakresie odpowiedzialności za ich indywidualne zobowiązania podatkowe. Generalnie ustrój rozdzielności majątkowej w małżeństwie "obowiązuje" przy odpowiedzialności finansowej, majątkowej małżonka, która wynika z przepisów prawa materialnego, w tym, szeroko pojętych czynności cywilnoprawnych.

Co więcej, w judykaturze ugruntowany został pogląd, iż w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim oceny aktualnego stanu majątkowego i możliwości płatniczych wnioskodawcy dokonuje się również z uwzględnieniem sytuacji majątkowej współmałżonka. Badanie tych okoliczności jest przy tym niezależne od tego jaki ustrój majątkowy istnieje pomiędzy małżonkami. Mają oni bowiem względem siebie obowiązek pomocy, obejmujący swym zakresem także prowadzenie procesów sądowych i pokrywania związanych z tym kosztów, którego to obowiązku nie niweczy zniesienie między małżonkami wspólności ustawowej lub pozostawanie w separacji faktycznej (por. postanowienia NSA z dnia 2 września 2009 r. sygn. akt I FZ 199/09, z dnia 19 maja 2009 r. sygn. akt I FZ 113-116/09, z dnia 19 maja 2009 r. sygn. akt I FZ 125-126/09, z dnia 26 sierpnia 2009 r. sygn. akt I FZ 243/09, z dnia 19 sierpnia 2009 r. sygn. akt I FZ 336/09, z dnia 26 listopada 2008 r. sygn. akt I FZ 463/08 – niepubl.).

Należy zaznaczyć, że w przedmiotowych sprawach (III SA/Gl 1905 – 1922/12), E. S. – małżonka skarżącego – uiściła opłatę skarbową za pełnomocnictwo udzielone przez wnioskodawcę radcy prawnemu M. M. Z potwierdzenia uiszczenia tych opłat wynika, że dokonany został przelew z jej rachunku bankowego. W tym więc zakresie, małżonka skarżącego uiściła stosowną opłatę w sprawie, która dotyczyła spraw sądowych swojego małżonka – i to pomimo tego, że w ich małżeństwie obowiązuje ustrój rozdzielności majątkowej.

Co istotne, skarżący pominął również inne punkty zawarte w wezwaniu referendarza sądowego z dnia 28 grudnia 2012 r.

W pierwszej kolejności należy podkreślić, że wnioskodawca nie nadesłał wyciągów i wykazów z rachunków bankowych – ani z firmowego, ani z osobistego. Nie nadesłał również stosownego wyciągu z rachunku bankowego swojej małżonki. Wyciągi te miały obrazować wszelkie operacje dokonane w ramach tych rachunków w ciągu ostatnich trzech miesięcy. Strona nadesłała jednocześnie zawiadomienie o zajęciu prawa majątkowego stanowiącego wierzytelność z rachunku bankowego u dłużnika zajętej wierzytelności będącego bankiem – pismo z dnia [...] r. Z pisma tego wynika, że łącznie do wyegzekwowania z rachunku bankowego skarżącego w banku "A" pozostaje kwota [...] zł. Fakt zajęcia konta bankowego nie uzasadnia jednak w żadnym razie niedostarczenia wyciągu z rachunku bankowego, o który wnioskodawca był przecież wzywany. Należy podkreślić, że zajęcie konta nie oznacza przecież samo przez się braku jakichkolwiek operacji na tym koncie (stanowisko zawarte w postanowieniu WSA w Szczecinie z dnia 24 kwietnia 2010 r., I SA/Sz 232/10, LEX nr 785399).

Na marginesie należy również stwierdzić, że nie jest słuszne podkreślanie, że strona nie ma obowiązku wykazywać okoliczności i czynności, które są wykonywane poza prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą. Taki wniosek zawarty jest w końcowej części pisma przewodniego z dnia [...] r., sporządzonego przez pełnomocnika procesowego strony. Faktem jest, że P. S. prowadzi działalność gospodarczą. Jest to jednak działalność gospodarcza, prowadzona przez niego osobiście. Nie jest on wspólnikiem jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, stroną tego postępowania, co istotne, nie jest również spółka kapitałowa. Przy rozpoznawaniu sytuacji majątkowej skarżącego nie ma podstaw do rozdzielania jego osobistej sytuacji majątkowej, od stanu finansowego prowadzonej przez niego działalności gospodarczej. W przypadku prowadzenia przez wnioskodawcę działalności gospodarczej ewidencjonowanej przez organ jednostki samorządu terytorialnego, brak jest podstaw do takiego rozdziału.

Natomiast odnośnie dokumentów nadesłanych przez skarżącego, które obrazują jego stan finansowy w aspekcie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej, należy zauważyć, że stan ten jest stabilny i nie wykazuje wyraźnego, całkowitego pogorszenia. Z podatkowej księgi przychodów i rozchodów, prowadzonej przez stronę działalności gospodarczej, jak również z deklaracji VAT – 7 wynika, że przedsiębiorstwo skarżącego wykazuje regularny obrót i stabilność finansową.

Zaznaczyć należy również, że strona nie stwierdziła, ani tym bardziej nie wykazała, ażeby posiadała jakiekolwiek zaległości w regulowaniu stosownych opłat, a jednocześnie w żadnym miejscu nie oświadczyła, że korzysta z pomocy osób trzecich (np. członków swojej rodziny).

Reasumując, strona skarżąca, wbrew wyraźnemu wezwaniu, nie wykazała aktualnego stanu majątkowego osób z którymi pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym. Brak jest więc możliwości dokonania rzetelnej i wyczerpującej analizy całokształtu sytuacji majątkowej skarżącego w aspekcie wspólnego gospodarstwa domowego.

Uchylenie się strony od obowiązków nałożonych w toku postępowania o przyznanie prawa pomocy, czy też nierzetelne ich wykonanie, jest przeszkodą wykluczającą uprawdopodobnienie wskazanych we wniosku okoliczności, a w konsekwencji wyłącza możliwość przyznania jej prawa pomocy w żądanym zakresie (por.: postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego; z dnia 5 września 2005 r., sygn. akt II FZ 414/05 oraz z dnia 14 września 2005 r., sygn. akt II FZ 575/05).

Mając powyższe na uwadze, postanowiono jak w sentencji, działając na podstawie art. 258 § 1 i § 2 pkt 7 P.p.s.a. w związku z art. 246 § 1 pkt 2 P.p.s.a.