III SA/Wa 1580/13

Uzasadnienie

W skardze na powołaną w sentencji decyzję Dyrektora Izby Celnej w W. C. Sp. z o.o. (dalej "Skarżąca", "Spółka") zawarła wniosek o zwolnienie od wpisu od skargi. Wyjaśniła, że obecnie nie prowadzi salonów gier i nie posiada środków na podstawowe potrzeby związane z bieżącą działalnością.

Pismem z 7 sierpnia 2013 r. Spółka została wezwana do złożenia wniosku na urzędowym formularzu PPPr oraz do nadesłania dokumentów obrazujących jej sytuację finansową i stan majątkowy.

We wniosku złożonym na urzędowym formularzu Skarżąca wniosła o zwolnienie od kosztów sądowych. Oświadczyła, że nie posiada środków finansowych na pokrycie kosztów sądowych. Decyzjami administracyjnymi Ministerstwa Finansów oraz organów celnych Spółka została pozbawiona swojego majątku. Zamknięte zostały należące do niej salony gier, a znajdujące się w nich automaty wraz z gotówką zostały zabezpieczone. Spółka nie posiada zatem, ani możliwości prowadzenia działalności gospodarczej, ani - wobec osiągnięcia strat w ramach działalności - środków finansowych, aby dokonać wpłaty wpisu. Skarżąca wskazała, że na obu rachunkach bankowych posiada ok. 167,13 zł, posiadana nieruchomość jest obciążona hipoteką na kwotę 1.200.000,- zł, wysokość straty za ostatni rok wyniosła 4.341.561,56 zł, natomiast wartość środków trwałych - 5.841.741,70 zł.

Do formularza PPPr Spółka załączyła m.in. sprawozdanie finansowe na dzień 31 grudnia 2012 r., zestawienia sald i obrotów dotyczące 2013 r., bilans na dzień 30 czerwca 2013 r. (wstępny wynik), tytuły wykonawcze, wezwania do zapłaty należności, zestawienia zobowiązań, deklaracje VAT-7 za maj i czerwiec 2013 r., wykaz zajętych automatów.

Mając na względzie powyższe zważono, co następuje:

Przyznanie prawa pomocy stanowi odstępstwo od wynikającej z art. 199 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2012, poz. 270 ze zm. - dalej "P.p.s.a.") zasady ponoszenia przez stronę kosztów związanych z prowadzeniem postępowania sądowoadministracyjnego, które są dochodami budżetu państwa (zob. art. 212 § 2 P.p.s.a.). Jest to zatem swoista forma dotowania strony przez państwo, poprzez zapewnienie jej bezpłatnego udziału w tym postępowaniu. Stosownie do art. 246 § 2 pkt 2 P.p.s.a. osoba prawna, a także inna jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej może domagać się przyznania prawa pomocy w zakresie częściowym (tak w niniejszej sprawie) - gdy wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania.

O ewentualnym przyznaniu prawa pomocy przesądza zatem przesłanka zobiektywizowana, o czym świadczy słowo "wykazanie", które nakłada na stronę nie tylko powinność uprawdopodobnienia ale więcej, formułuje obowiązek wskazania przez nią obiektywnie zaistniałych przesłanek stanu rzeczywistego (por. P. Dobosz, Procedury administracyjne, model sądownictwa administracyjnego a "prawo pomocy" [w:] praca zbiorowa pod red. J. Stelmasiaka, J. Niczyporuka, S. Fundowicza, Polski model sądownictwa administracyjnego, Oficyna Wydawnicza VERBA s. c., Lublin 2003, s. 120). Oznacza to, że inicjatywa dowodowa w stosunku do okoliczności, z których strona wnioskująca zamierza wywieść skutki prawne leży po stronie wnioskodawcy, a nie rozpoznającego wniosek. Nie budzi zatem wątpliwości, że rozstrzygnięcie wniosku zależy od tego, co zostanie udowodnione przez stronę (por.: J. P. Tarno: Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, Komentarz, Wyd. Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2004, s. 319).

Rozpoznając przedmiotowy wniosek w pierwszej kolejności należy zauważyć, że spór w sprawie został zainicjowany wnioskiem Spółki z 30 października 2012 r. "o stwierdzenie i zwrot nadpłaty w podatku od gier", w którym Skarżąca powoływała się na to, że "ustawa o grach hazardowych została wprowadzona do krajowego porządku prawnego z pominięciem procedur wymaganych przez prawo unijne". Organy podatkowe wszczęły - jako następstwo wniosku o zwrot nadpłaty - postępowanie w sprawie określenia prawidłowej wysokości podatku postanowieniem z [...] grudnia 2012r.

Referendarz sądowy zauważa, że kwestia wprowadzanie w życie ustawy o grach hazardowych jest przedmiotem sporów od 2010 r., a po wydaniu przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wyroków z 19 lipca 2012 r. C-213, C-214, C-217/11 zapadły do chwili obecnej ok. 242 orzeczenia (156 prawomocnych, w tym 140 przez NSA, oddalających żądania podatników). Do 30 października 2012 r. takich orzeczeń zostało wydatnych ok. 35, co wynika z ogólnodostępnej bazy CBOSA. Powyższe oznacza, że Skarżąca, podmiot wyspecjalizowany w obrocie gospodarczym, powinna liczyć się z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością toczenia sporów przed sądem administracyjnym i organami w kwestii wskazanej we wniosku jako podstawa stwierdzenia nadpłaty.

Każda spółka musi wkalkulować ryzyko związane z prowadzeniem działalności, szczególnie, jeśli jak w rozpatrywanej sprawie, decyduje się na wszczęcie postępowań spornych przed organami administracji i sądami. W orzecznictwie sądowym utrwalone jest, że elementem ryzyka związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej jest potencjalna konieczność ponoszenia kosztów sądowych. Jeżeli spółka nie zabezpieczyła środków na ten cel, nie jest zadaniem sądów, aby rekompensować poniesioną z tego tytułu stratę. Również w orzeczeniach Naczelnego Sądu Administracyjnego powtarza się teza, że obowiązkiem podmiotu, nawet prowadzącego działalność gospodarczą nieobarczoną nadzwyczajnym ryzykiem sporu, jest gromadzenie odpowiednich środków finansowych na koszty sądowe (por. postanowienie NSA z 21 marca 2006 r., II FZ 196/06), ponieważ normalnym następstwem wykonywania takiej działalności jest prowadzenie spraw sądowych, a tego typu koszty powinny być traktowane jako koszt bieżącego funkcjonowania firmy i spełnione przed innymi świadczeniami.

Odnosząc powyższe do sytuacji finansowej Spółki zobrazowanej nadesłaną dokumentacją zauważyć należy, że Spółka jeszcze do końca 2012 r. prowadziła działalność gospodarczą o dużych rozmiarach. Ze sprawozdania finansowego na dzień 31 grudnia 2012 r. wynika, że przychody netto ze sprzedaży wyniosły za ten rok 209.445.238,25 zł, wartość środków trwałych wynosiła (brutto na koniec okresu): budynki i budowle - 4.182.701,83, urządzenia techniczne, maszyny - 945.475,30 zł, środki transportu - 38.500 zł, pozostałe środki trwałe - 13.798.783,26 zł, środki pieniężne w kasie i na rachunkach (na koniec okresu) wynosiły 2.312.592,45 zł. Na powyższą ocenę nie ma wpływu końcowy wynik finansowy, który zamknął rok 2012 stratą na poziomie ok. 4mln zł. Strata powstaje bowiem wskutek nadwyżki kosztów uzyskania nad przychodem, a to skutkuje jedynie brakiem dochodu do opodatkowania (brakiem obowiązku zapłaty podatku dochodowego) i nie świadczy o braku środków finansowych (por. m.in. postanowienie NSA z 1 sierpnia 2013 r., I FZ 327/13).

Za utrwalony uznać należy pogląd, że jeżeli osoba prawna ubiegająca się o przyznanie prawa pomocy wykazuje w swojej działalności straty, to nie stanowi to wystarczającej przesłanki do przyznania prawa pomocy (postanowienie NSA z 22 marca 2011 r. II GZ 112/11, postanowienie NSA z 19 listopada 2004 r. I FZ 436/04).

Zdaniem referendarza sądowego, to przede wszystkim przychody obrazują rozmiar prowadzonej działalności gospodarczej spółki i jej zdolność finansową. Stąd, analiza sytuacji finansowej Skarżącej, przepływów pieniężnych w okresie od kiedy toczy się postępowanie przed sądem administracyjnym, tj. od 27 czerwca 2013. r. (a przed organami podatkowymi - od grudnia 2012 r.) daje podstawę do przyjęcia, że Spółka powinna dysponować majątkiem pozwalającym jej na uiszczenie wpisów od skarg, który w badanych sprawach (o sygnaturach od III SA/Wa 1569/13 do III SA/Wa 1580/13) wynosi w sumie 23.438 zł. W szczególności z analizy dokumentów wynika, że Spółka w 2012 r., czyli w czasie, kiedy złożyła wniosek o stwierdzenie i zwrot nadpłaty, dysponowała z pewnością czynnymi środkami finansowymi przekraczającymi kwotę wymagalnych kosztów sądowych (por przepływy środków pieniężnych z działalności operacyjnej, czy zaksięgowane wydatki.). Należy ponownie wskazać, że następstwem wniosków Spółki o stwierdzenie nadpłaty było wszczęcie przez organ podatkowy postępowania w celu określenia prawidłowej wysokości zobowiązania podatkowego z tytułu urządzania gier na automatach. Z powyższego wynika, że Skarżąca miała wiedzę o sporności podstaw wniosku o zwrot nadpłaty.

Należy również mieć na uwadze, że w 2013 r. Spółka kontynuowała prowadzenie działalności gospodarczej. W kwietniu 2013 r. przychody operacyjne wyniosły ponad 360 tyś zł, w maju 2013 r. - ponad 66 tyś. zł, a w czerwcu 2013 r. - ponad 180 tyś. zł.

Z nadesłanych deklaracji VAT-7 za maj i czerwiec 2013 r. wynika z kolei, że jeszcze w tych miesiącach, mimo zamknięcia salonów gier, na które wskazuje Spółka, dokonywała ona transakcji handlowych (za maj 2013 r. sprzedaż wyniosła 65.094 zł, a za czerwiec - 10.770 zł.).

Podsumowując referendarz sądowy zauważa, że w sytuacji, kiedy Spółka posiada kapitał zakładowy w kwocie [...] zł, oraz aktywa trwałe o wartości [...] zł, w tym budynki i lokale (1.316.268,79 zł) oraz środki trwałe w budowie (311.442,96 zł), a dodatkowo, na koniec 2012 r. posiadała aktywa obrotowe w wysokości 2.608.180,22 zł (na dzień 30 czerwca 2013 r. - 332.693,37 zł), w tym należności krótkoterminowe na dzień 30 czerwca 2013 r. na kwotę 268.608,47 zł, powinna posiadać środki na uiszczenie kosztów sądowych. Nie bez znaczenia jest również fakt, że Spółka, mimo trudnej sytuacji finansowej, na którą się powołuje we wniosku, w dalszym ciągu prowadzi działalność gospodarczą. Nie jest to już wprawdzie działalność o tak znacznych rozmiarach, nie mniej jednak okoliczności te nie skłoniły Spółki od zakończenia działalności operacyjnej.

W tym miejscu warto jeszcze wskazać na postanowienie NSA z 1 sierpnia 2013r., sygn. akt I FZ 327/13, w którym NSA wskazał m.in., że:

- "(...) ustawodawca, w odniesieniu do oceny wniosków składanych przez osoby prawne lub jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, wprowadził większe rygory, koncentrując się wyłącznie na przesłankach ekonomicznych, a ponadto uzależnił przyznanie prawa pomocy - mimo zaistnienia przesłanek ustawowych - od uznania sądów (...),

- (...) nie można, stosując prawo pomocy, chronić czy też wzbogacać majątku osób prywatnych, gdyż celem instytucji prawa pomocy jest zapewnienie dostępu do sądu osobom, którym brak środków finansowych ten dostęp uniemożliwia. Zapobiegliwości i przezorności w tym zakresie należy szczególnie wymagać od osób toczących spory sądowe w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą (...),

- (...) poniesienie straty nie uzasadniało przyznania prawa pomocy, jeśli spółka posiada znaczne środki w kapitale zakładowym, majątku lub środkach finansowych, a spłata zobowiązań nie może mieć pierwszeństwa przed uiszczenie kosztów sądowych. Ponadto należy wskazać na fakt, że wydatki na spory sądowe są, obok wydatków o charakterze cywilnoprawnym, co do zasady, związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Jednakże, wydatki związane z prowadzeniem działalności gospodarczej o charakterze cywilnoprawnym - czyli te, których w przeważającej mierze dotyczą koszty uzyskania przychodów - nie mogą mieć pierwszeństwa zaspokojenia przed zobowiązaniami publicznoprawnymi, a do takich zalicza się koszty sądowe(...),

- (...) w przypadku osoby prowadzącej działalność gospodarczą powinna ona, w procesie zarządzania dochodem brutto, uwzględniać środki finansowe na pokrycie kosztów sądowych związane z prowadzonymi postępowaniami sądowymi, gdyż prowadzenie takich postępowań mieści się w ryzyku działalności gospodarczej. W ocenie Sądu odwoławczego, fakt osiągania przychodów w znacznych rozmiarach (...) tj. przekraczających wysokość kosztów sądowych wymaganych w sprawie uniemożliwia uznanie poglądu spółki o wadliwości postanowienia sądu I instancji - za trafny".

Mając na względzie całość powyższej argumentacji, na podstawie przepisów art. art. 246 §2 pkt 2 oraz art. 258 §1 i §2 pkt 7 P.p.s.a., postanowiono jak w sentencji.