• Prawo ochrony środowiska
  19.03.2024

Prawo ochrony środowiska

Stan prawny aktualny na dzień: 19.03.2024

Dz.U.2024.0.54 t.j. - Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska

Dział II. Ochrona powietrza

Ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości, w szczególności przez:
1)
utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej dopuszczalnych dla nich poziomów lub co najmniej na tych poziomach;
2)
zmniejszanie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane;
3)
zmniejszanie i utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej poziomów docelowych albo poziomów celów długoterminowych lub co najmniej na tych poziomach.
Orzeczenia: 2 Porównania: 1
1.
Minister właściwy do spraw klimatu w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia, kierując się koniecznością ujednolicenia zasad oceny jakości powietrza, określi, w drodze rozporządzenia:
1)
poziomy dopuszczalne dla niektórych substancji w powietrzu;
2)
poziomy docelowe dla niektórych substancji w powietrzu;
3)
poziomy celów długoterminowych dla niektórych substancji w powietrzu;
4)
alarmowe poziomy dla niektórych substancji w powietrzu, których nawet krótkotrwałe przekroczenie może powodować zagrożenie dla zdrowia ludzi;
4a)
poziomy informowania dla niektórych substancji w powietrzu;
4b)
pułap stężenia ekspozycji;
5)
warunki, w jakich ustala się poziom substancji, takie jak temperatura i ciśnienie;
6)
oznaczenie numeryczne substancji, pozwalające na jednoznaczną jej identyfikację;
7)
okresy, dla których uśrednia się wyniki pomiarów.
8)
(uchylony)
2.
W rozporządzeniu, o którym mowa w ust. 1, mogą zostać ustalone:
1)
dopuszczalna częstość przekraczania poziomów, o których mowa w ust. 1 pkt 1 i 2;
2)
terminy osiągnięcia poziomów i pułapu, o których mowa w ust. 1 pkt 1–3 i 4b, dla niektórych substancji w powietrzu;
3)
zróżnicowane poziomy, o których mowa w ust. 1 pkt 1–3 i 4a, ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ochronę
roślin;
4)
marginesy tolerancji dla niektórych poziomów dopuszczalnych, wyrażone jako malejąca wartość procentowa w stosunku do dopuszczalnego poziomu substancji w powietrzu w kolejnych latach.
3.
(uchylony)
4.
(uchylony)
5.
(uchylony)
6.
Przez margines tolerancji rozumie się wartość, o którą przekroczenie dopuszczalnego poziomu substancji
w powietrzu nie powoduje obowiązku sporządzenia projektu uchwały sejmiku województwa w sprawie programu
ochrony powietrza, o którym mowa w art. 91 uchwała w sprawie programu ochrony powietrza ust. 1.
7.
Jeżeli dla substancji nie został określony margines tolerancji, to obszar, na którym poziom tej substancji w powietrzu przekracza poziom dopuszczalny, klasyfikuje się do strefy, o której mowa w art. 89 roczna ocena poziomów substancji w powietrzu i klasyfikacja stref ust. 1 pkt 1.
Porównania: 1 Przypisy: 3
1.
Minister właściwy do spraw klimatu w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia,kierując się potrzebą dotrzymania pułapu stężenia ekspozycji oraz określenia i dotrzymania krajowego celu redukcji narażenia, określi, w drodze rozporządzenia:
1)
sposób obliczania wartości wskaźnika średniego narażenia dla miasta o liczbie mieszkańców większej niż 100 tysięcy i aglomeracji;
2)
sposób obliczania wartości krajowego wskaźnika średniego narażenia;
3)
sposób oceny dotrzymania pułapu stężenia ekspozycji.
2.
Główny Inspektor Ochrony Środowiska, w terminie do dnia 30 czerwca każdego roku, oblicza wartość wskaźnika średniego narażenia za rok poprzedni dla miasta o liczbie mieszkańców większej niż 100 tysięcy i aglomeracji dla każdego takiego miasta i aglomeracji oraz wartość krajowego wskaźnika średniego narażenia.
3.
Główny Inspektor Ochrony Środowiska niezwłocznie przekazuje ministrowi właściwemu do spraw klimatu informację o wartościach wskaźników, o których mowa w ust. 2.
Przypisy: 1
Minister właściwy do spraw klimatu ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, w terminie do dnia 30 września każdego roku, wykaz miast o liczbie mieszkańców większej niż 100 tysięcy i aglomeracji, w których:
1)
wartość wskaźnika średniego narażenia dla miasta o liczbie mieszkańców większej niż 100 tysięcy i aglomeracji przekracza wartość pułapu stężenia ekspozycji;
2)
wartość wskaźnika średniego narażenia dla miasta o liczbie mieszkańców większej niż 100 tysięcy i aglomeracji nie przekracza wartości pułapu stężenia ekspozycji.
Minister właściwy do spraw klimatu określi, w drodze rozporządzenia, krajowy cel redukcji narażenia,
kierując się potrzebą ochrony zdrowia ludzi.
Przypisy: 1
Minister właściwy do spraw klimatu, kierując się potrzebą ujednolicenia zasad dokonywania oceny
jakości powietrza oraz uwzględnienia w tych ocenach udziału zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł naturalnych
lub solenia i piaskowania dróg w okresie zimowym, może określić, w drodze rozporządzenia, sposób określania
udziału zanieczyszczeń pochodzących z tych źródeł w stężeniach zanieczyszczeń w powietrzu.
Przypisy: 1
1.
Oceny jakości powietrza dokonuje się w strefach.
2.
Strefy, w których dokonuje się oceny jakości powietrza, stanowią:
1)
aglomeracje;
2)
miasta;
3)
pozostały obszar województwa niewchodzący w skład aglomeracji i miast.
2a.
Strefy, w których dokonuje się oceny jakości powietrza, oraz ich nazwy, kody i obszary określa załącznik do ustawy.
3.
(uchylony)
Porównania: 1 Przypisy: 2
1.
Oceny jakości powietrza i obserwacji zmian dokonuje się w ramach państwowego monitoringu środowiska.
2.
Na potrzeby ustalenia odpowiedniego sposobu oceny jakości powietrza w poszczególnych strefach Główny Inspektor Ochrony Środowiska dokonuje przynajmniej co 5 lat, z zastrzeżeniem ust. 4, klasyfikacji stref, odrębnie pod kątem poziomu każdej substancji, wyodrębniając strefy, w których:
1)
przekroczone są poziomy dopuszczalne;
1a)
przekroczone są poziomy docelowe;
1b)
przekroczone są poziomy celów długoterminowych;
2)
poziom substancji nie przekracza poziomu dopuszczalnego i jest wyższy od górnego progu oszacowania;
2a)
poziom substancji nie przekracza poziomu docelowego i jest wyższy od górnego progu oszacowania;
3)
poziom substancji nie przekracza górnego progu oszacowania i jest wyższy od dolnego progu oszacowania;
4)
poziom substancji nie przekracza dolnego progu oszacowania.
3.
Górny oraz dolny próg oszacowania oznacza procentową część dopuszczalnego albo docelowego poziomu substancji w powietrzu.
4.
Klasyfikację pod kątem poziomu określonej substancji przeprowadza się przed upływem 5 lat, jeżeli od poprzedniej klasyfikacji całkowita krajowa ilość tej substancji wprowadzanej do powietrza ulegnie zmianie o co najmniej 20 %.
5.
Na potrzeby dokonywania oceny jakości powietrza, analiz rozprzestrzeniania się substancji w powietrzu oraz prognoz zmian jego jakości uzyskiwanych w ramach państwowego monitoringu środowiska wykonuje się modelowanie matematyczne transportu i przemian substancji w powietrzu oraz analizy wyników tego modelowania.
6.
Modelowanie matematyczne transportu i przemian substancji w powietrzu oraz analizy wyników tego modelowania wykonuje się na potrzeby:
1)
dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu i klasyfikacji stref, o których mowa w art. 89 roczna ocena poziomów substancji w powietrzu i klasyfikacja stref;
2)
ustalenia odpowiedniego sposobu oceny jakości powietrza w poszczególnych strefach, o którym mowa w ust. 2;
3)
określania ryzyka przekroczeń poziomów dopuszczalnych albo przekroczeń poziomów docelowych lub dopuszczalnych, powiększonych o margines tolerancji, lub poziomów alarmowych oraz celów długoterminowych, spowodowanych przenoszeniem zanieczyszczeń z terytorium innego państwa, o których mowa w art. 92a ryzyko przekroczeń poziomów substancji w powietrzu spowodowanych przenoszeniem zanieczyszczeń z terytorium innego państwa ust. 1, dla każdego roku podlegającego ocenie, o której mowa w art. 89 roczna ocena poziomów substancji w powietrzu i klasyfikacja stref;
4)
określania ryzyka wystąpienia przekroczenia poziomu alarmowego, informowania, dopuszczalnego lub docelowego substancji w powietrzu albo wystąpienia przekroczenia poziomu alarmowego, informowania, dopuszczalnego lub docelowego substancji, o których mowa w art. 93 powiadomienie o ryzyku przekroczeń poziomów substancji w powietrzu ust. 1;
5)
wyznaczania reprezentatywności stanowisk pomiarowych, o której mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 90 sposoby oceny poziomu substancji w powietrzu ust. 3;
6)
prognozowania stężeń substancji w powietrzu na potrzeby opracowania krajowego programu ochrony powietrza, o którym mowa w art. 91c krajowy program ochrony powietrza.
7.
Modelowanie matematyczne transportu i przemian substancji w powietrzu oraz analizy wyników tego modelowania wykonuje Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy, zwany dalej „Instytutem Ochrony Środowiska”.
8.
Instytut Ochrony Środowiska współpracuje z ministrem właściwym do spraw klimatu oraz Głównym Inspektorem Ochrony Środowiska przy rozwijaniu badań naukowych dotyczących modelowania matematycznego transportu i przemian substancji w powietrzu, a także narzędzi do tego modelowania. Warunki i szczegółowy zakres tej współpracy określa porozumienie zawarte pomiędzy tymi podmiotami.
9.
Zadania Instytutu Ochrony Środowiska, o których mowa w ust. 7 i 8, są finansowane ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w ramach celu określonego w art. 400a zakres finansowania ochrony środowiska i gospodarki wodnej ust. 1 pkt 15.
10.
Zadanie, o którym mowa w ust. 8, jest finansowane w wysokości określonej w porozumieniu zawartym pomiędzy Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, ministrem właściwym do spraw klimatu , Instytutem Ochrony Środowiska i Głównym Inspektorem Ochrony Środowiska.
11.
Finansowanie zadań, o których mowa w ust. 7 i 8, następuje z zachowaniem trybu i zasad udzielania i rozliczania dotacji przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, ustalanych na podstawie art. 400h zadania rad nadzorczych funduszy ust. 2 pkt 7.
Orzeczenia: 2 Porównania: 1
1.
Główny Inspektor Ochrony Środowiska, w terminie do dnia 30 kwietnia każdego roku, dokonuje oceny
poziomów substancji w powietrzu w danej strefie za rok poprzedni oraz odrębnie dla każdej substancji dokonuje
klasyfikacji stref, w których poziom odpowiednio:
1)
przekracza poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji;
2)
mieści się pomiędzy poziomem dopuszczalnym a poziomem dopuszczalnym powiększonym o margines tolerancji;
3)
nie przekracza poziomu dopuszczalnego;
4)
przekracza poziom docelowy;
5)
nie przekracza poziomu docelowego;
6)
przekracza poziom celu długoterminowego;
7)
nie przekracza poziomu celu długoterminowego.
1a.
Wyniki oceny oraz klasyfikację stref, o których mowa w ust. 1, Główny Inspektor Ochrony Środowiska niezwłocznie przekazuje zarządowi województwa.
1b.
W przypadku udokumentowania wpływu zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł naturalnych lub solenia i piaskowania dróg w okresie zimowym na poziom substancji w powietrzu, Główny Inspektor Ochrony Środowiska może, kierując się stopniem wpływu zanieczyszczeń pochodzących z tych źródeł na przekroczenia poziomów dopuszczalnych, uwzględnić w ocenie poziomów substancji w powietrzu wpływ tych zanieczyszczeń.
2.
(uchylony)
3.
(uchylony)
4.
(uchylony)
5.
(uchylony)
Orzeczenia: 2 Porównania: 1 Przypisy: 3
1.
Główny Inspektor Ochrony Środowiska dokonuje oceny poziomów substancji w powietrzu w strefach na podstawie wyników pomiarów lub innych metod oceny jakości powietrza, w tym modelowania matematycznego transportu i przemian substancji w powietrzu.
1a.
W przypadku dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu z wykorzystaniem metod modelowania matematycznego transportu i przemian substancji w powietrzu Główny Inspektor Ochrony Środowiska posługuje się wynikami modelowania i analizami, o których mowa w art. 88 ocena jakości powietrza ust. 6 pkt 1 i 2.
2.
(uchylony)
3.
Minister właściwy do spraw klimatu w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia, kierując się potrzebą ujednolicenia zasad dokonywania oceny jakości powietrza w strefach, określi, w drodze rozporządzenia:
1)
metody i zakres dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu;
2)
górne i dolne progi oszacowania dla niektórych substancji w powietrzu.
4.
W rozporządzeniu, o którym mowa w ust. 3, ustalone zostaną:
1)
zakresy wymaganych pomiarów, z podziałem na pomiary ciągłe oraz wskaźnikowe;
2)
kryteria lokalizacji punktów pomiarowych oraz wymagania dotyczące reprezentatywności stanowisk pomiarowych;
3)
minimalna liczba stałych stanowisk pomiarowych z uwzględnieniem źródeł emisji;
4)
(uchylony)
5)
przypadki, gdy ocena jakości powietrza:
a) powinna być dokonywana metodami pomiarowymi,
b) może być dokonywana:
– przy zastosowaniu kombinacji metod pomiarowych i metod modelowania matematycznego transportu i przemian substancji w powietrzu,
– metodami modelowania matematycznego transportu i przemian substancji w powietrzu lub innymi metodami szacowania;
6)
metodyki referencyjne;
7)
wymagania dotyczące jakości pomiarów i innych metod oceny jakości powietrza, w tym modelowania matematycznego transportu i przemian substancji w powietrzu, oraz dokumentacji dotyczącej uzasadnienia lokalizacji punktów pomiarowych, w tym jej zakres;
8)
kryteria kontroli poprawności danych dotyczących substancji w powietrzu w trakcie ich agregacji i obliczania
parametrów statystycznych dla substancji w powietrzu.
5.
W rozporządzeniu, o którym mowa w ust. 3, mogą zostać ustalone:
1)
dopuszczalna częstość przekraczania progów oszacowania;
2)
(uchylony)
3)
zakres i cel prowadzenia pomiarów wspomagających ocenę jakości powietrza, w szczególności zakres prowadzenia analiz składu chemicznego pyłu.
6.
(uchylony)
Orzeczenia: 2 Porównania: 1 Przypisy: 2
1.
Dla stref, o których mowa w art. 89 roczna ocena poziomów substancji w powietrzu i klasyfikacja stref ust. 1 pkt 1, zarząd województwa, w terminie 12 miesięcy od dnia otrzymania wyników oceny poziomów substancji w powietrzu i klasyfikacji stref, o których mowa w art. 89 roczna ocena poziomów substancji w powietrzu i klasyfikacja stref ust. 1, opracowuje i przedstawia do zaopiniowania właściwym wójtom, burmistrzom lub prezydentom miast i starostom projekt uchwały w sprawie programu ochrony powietrza, mającego na celu osiągnięcie poziomów dopuszczalnych substancji w powietrzu oraz pułapu stężenia ekspozycji.
2.
Wójt, burmistrz lub prezydent miasta i starosta są obowiązani do wydania opinii w terminie miesiąca od dnia otrzymania projektu uchwały w sprawie programu ochrony powietrza, o którym mowa w ust. 1.
2a.
Niewydanie opinii w terminie, o którym mowa w ust. 2, oznacza akceptację projektu uchwały w sprawie programu ochrony powietrza.
2b.
Zarząd województwa, w terminie 12 miesięcy od dnia otrzymania wyników oceny poziomów substancji w powietrzu i klasyfikacji stref, o których mowa w art. 89 roczna ocena poziomów substancji w powietrzu i klasyfikacja stref ust. 1, przedstawia do zaopiniowania ministrowi właściwemu do spraw klimatu projekt uchwały w sprawie programu ochrony powietrza, o którym mowa w ust. 1.
2c.
Minister właściwy do spraw klimatu opiniuje projekt uchwały w sprawie programu ochrony powietrza, o którym mowa w ust. 1, pod względem zgodności z wymaganiami, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 91 uchwała w sprawie programu ochrony powietrza ust. 10, w terminie miesiąca od dnia jego otrzymania.
2d.
Niewydanie opinii w terminie, o którym mowa w ust. 2c, oznacza akceptację projektu uchwały w sprawie programu ochrony powietrza.
3.
Sejmik województwa, w terminie 15 miesięcy od dnia otrzymania wyników oceny poziomów substancji w powietrzu i klasyfikacji stref, o których mowa w art. 89 roczna ocena poziomów substancji w powietrzu i klasyfikacja stref ust. 1, określa, w drodze uchwały, program ochrony powietrza.
3a.
Dla stref, w których są przekroczone poziomy dopuszczalne lub docelowe substancji w powietrzu, zarząd województwa opracowuje projekt uchwały w sprawie programu ochrony powietrza lub jego aktualizacji, którego integralną część stanowi plan działań krótkoterminowych, o którym mowa w art. 92 plan działań krótkoterminowych zarządu województwa.
4.
Dla stref, o których mowa w art. 89 roczna ocena poziomów substancji w powietrzu i klasyfikacja stref ust. 1 pkt 2, zarząd województwa określa przyczyny przekroczenia poziomów dopuszczalnych substancji w powietrzu i informuje ministra właściwego do spraw klimatu o działaniach
podejmowanych w celu zmniejszenia emisji substancji powodujących te przekroczenia.
5.
Dla stref, o których mowa w art. 89 roczna ocena poziomów substancji w powietrzu i klasyfikacja stref ust. 1 pkt 4, zarząd województwa, w terminie 12 miesięcy od dnia otrzymania wyników oceny poziomów substancji w powietrzu i klasyfikacji stref, o których mowa w art. 89 roczna ocena poziomów substancji w powietrzu i klasyfikacja stref ust. 1, opracowuje i przedstawia do zaopiniowania właściwym wójtom, burmistrzom lub prezydentom miast i starostom projekt uchwały w sprawie programu ochrony powietrza, mającego na celu osiągnięcie poziomów docelowych substancji w powietrzu, którego integralną część stanowi plan działań krótkoterminowych, o którym mowa w art. 92 plan działań krótkoterminowych zarządu województwa. Przepis ust. 3 stosuje się odpowiednio.
6.
Wójt, burmistrz lub prezydent miasta i starosta są obowiązani do wydania opinii w terminie miesiąca od dnia otrzymania projektu uchwały w sprawie programu ochrony powietrza, o którym mowa w ust. 5.
6a.
Niewydanie opinii w terminie, o którym mowa w ust. 6, oznacza akceptację projektu uchwały w sprawie programu ochrony powietrza.
7.
Dla stref, w których został przekroczony poziom dopuszczalny albo poziom docelowy więcej niż jednej substancji w powietrzu, można sporządzić wspólny program ochrony powietrza dotyczący tych substancji.
7a.
Program ochrony powietrza zawiera w szczególności:
1)
informację na temat przekroczeń poziomów dopuszczalnych lub docelowych lub pułapu stężenia ekspozycji wraz z podaniem zakresu przekroczeń;
2)
podział źródeł zanieczyszczeń;
3)
scenariusze wielkości emisji w roku zakończenia realizacji programu;
4)
harmonogram realizacji działań naprawczych określający działania:
a) krótkoterminowe – na okres nie dłuższy niż 2 lata,
b) średnioterminowe – na okres nie dłuższy niż 4 lata,
c) długoterminowe – na okres nie dłuższy niż 6 lat;
5)
szacunkowe koszty realizacji działań naprawczych;
6)
wskaźniki specyficzne dla planowanych działań naprawczych;
7)
planowany do osiągnięcia efekt ekologiczny działań naprawczych polegający na redukcji wielkości emisji oraz planowane wielkości zmiany stężeń substancji w powietrzu objętych programem, w poszczególnych latach objętych programem oraz w roku zakończenia realizacji programu;
8)
podmioty i organy odpowiedzialne za realizację działań naprawczych;
9)
obowiązki i ograniczenia wynikające z programu;
10)
uzasadnienie zakresu określonych i ocenionych przez zarząd województwa zagadnień programu.
8.
Jeżeli przyczyny wywołujące przekroczenia dopuszczalnych lub docelowych poziomów substancji w powietrzu w strefach, o których mowa w art. 89 roczna ocena poziomów substancji w powietrzu i klasyfikacja stref ust. 1 pkt 1 lub 4, występują na terenie innego województwa niż zlokalizowane są strefy, właściwe zarządy województw współdziałają przy sporządzaniu programów ochrony powietrza, o których mowa w ust. 3 lub 5, w zakresie wymiany informacji o ewentualnych źródłach przekroczeń poziomów substancji w powietrzu oraz przykładowych działaniach mających na celu ich ograniczenie.
9.
Zarząd województwa, zgodnie z przepisami o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, zapewnia możliwość udziału społeczeństwa w postępowaniu, którego przedmiotem jest sporządzenie programu ochrony powietrza.
9a.
Opracowany przez zarząd województwa projekt uchwały w sprawie programu ochrony powietrza powinien uwzględniać przeprowadzone przez zarząd województwa analizy udziału w przekroczeniach poziomów substancji w powietrzu poszczególnych grup źródeł emisji tych substancji i określać odpowiednie działania naprawcze w przypadku przekroczenia obowiązujących poziomów dopuszczalnych lub poziomów docelowych substancji.
9aa.
Opracowany przez zarząd województwa projekt uchwały w sprawie programu ochrony powietrza powinien uwzględniać przeprowadzoną przez zarząd województwa analizę w zakresie potrzeby ustalenia wielkości dopuszczalnych emisji niższych niż standardy emisyjne określone w przepisach wydanych na podstawie art. 146 ustalanie standardów emisyjnych ust. 3 dla źródeł spalania paliw objętych tymi standardami emisyjnymi o nominalnej mocy cieplnej nie mniejszej niż 1 MW i mniejszej niż 50 MW, ustalonej z uwzględnieniem trzeciej zasady łączenia, o której mowa w art. 157a objaśnienie pojęć ust. 2 pkt 3, zlokalizowanych na obszarze, na którym został przekroczony poziom dopuszczalny substancji w powietrzu, wyznaczonym w ocenie poziomów substancji w powietrzu, o której mowa w art. 89 roczna ocena poziomów substancji w powietrzu i klasyfikacja stref, jeżeli emisja niższa od wynikającej ze standardów emisyjnych z tych źródeł przyczyniłaby się do odczuwalnej poprawy jakości powietrza na tym obszarze.
9ab.
Przeprowadzając analizę, o której mowa w ust. 9aa, zarząd województwa uwzględnia udostępniane przez Komisję Europejską wyniki wymiany informacji z państwami członkowskimi Unii Europejskiej, zainteresowanymi branżami i organizacjami pozarządowymi na temat poziomów emisji, jakie mogą być osiągnięte przy zastosowaniu najlepszych dostępnych technik i nowo pojawiających się technologii, oraz na temat związanych z tym kosztów.
9ac.
Opracowany przez zarząd województwa projekt uchwały w sprawie programu ochrony powietrza powinien określać działania naprawcze, tak aby okresy, w których nie są dotrzymane poziomy dopuszczalne lub docelowe lub pułap stężenia ekspozycji, były jak najkrótsze.
9b.
Opracowany przez zarząd województwa projekt programu ochrony powietrza powinien uwzględniać cele zawarte w innych dokumentach planistycznych i strategicznych, w tym w krajowym programie ochrony powietrza, wojewódzkich programach ochrony środowiska i regionalnych programach operacyjnych.
9c.
W przypadku stref, dla których programy ochrony powietrza zostały uchwalone, a poziomy dopuszczalne lub docelowe lub pułap stężenia ekspozycji są przekraczane w kolejnych latach, zarząd województwa jest obowiązany opracować projekt aktualizacji programu w terminie 3 lat od dnia wejścia w życie uchwały sejmiku województwa w sprawie programu ochrony powietrza, określając w nim działania ochronne dla grup ludności wrażliwych na przekroczenie, obejmujących w szczególności osoby starsze i dzieci. Sejmik województwa w terminie 2 miesięcy od dnia opracowania projektu aktualizacji programu ochrony powietrza określa, w drodze uchwały, aktualizację programu.
9d.
Po określeniu krajowego celu redukcji narażenia, zarząd województwa jest obowiązany opracować projekt aktualizacji programu ochrony powietrza, określając dodatkowe działania mające na celu osiągnięcie krajowego celu redukcji narażenia.
9e.
Przepisy dotyczące trybu przyjmowania programu ochrony powietrza stosuje się odpowiednio do jego aktualizacji.
9f.
Zarząd województwa monitoruje realizację przez podmioty i organy wskazane w programie ochrony powietrza oraz w planie działań krótkoterminowych działań naprawczych realizowanych na szczeblu gminnym i powiatowym.
10.
Minister właściwy do spraw klimatu określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe wymagania, jakim powinny odpowiadać programy ochrony powietrza oraz plany działań krótkoterminowych, formę sporządzania i niezbędne części składowe programów ochrony powietrza oraz planów działań krótkoterminowych, a także szczegółowy zakres zagadnień, które powinny zostać określone i ocenione w tych programach i planach, biorąc pod uwagę cele programów i planów oraz konieczność zapewnienia ochrony zdrowia ludzi i ochrony środowiska, a także konieczność zapewnienia, że czas trwania przekroczeń poziomów dopuszczalnych lub docelowych lub pułapu stężenia ekspozycji będzie możliwie najkrótszy.
11.
(uchylony)
Porównania: 1 Przypisy: 18
W przypadku występowania na obszarze województwa stref, o których mowa w art. 89 roczna ocena poziomów substancji w powietrzu i klasyfikacja stref ust. 1 pkt 6, osiągnięcie poziomów celów długoterminowych jest jednym z celów wojewódzkich programów ochrony środowiska, o których mowa w art. 17 programy ochrony środowiska.
Porównania: 1
Przypisy: 1
1.
W przypadku gdy przekroczenie poziomów dopuszczalnych lub docelowych substancji w powietrzu występuje na znacznym obszarze kraju, a środki podjęte przez organy samorządu terytorialnego nie wpływają na ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza, minister właściwy do spraw klimatu może opracować krajowy program ochrony powietrza, który jest dokumentem o charakterze strategicznym wyznaczającym cele i kierunki działań, jakie powinny zostać uwzględnione w programach ochrony powietrza.
2.
Minister właściwy do spraw klimatu, w przypadku opracowania krajowego programu ochrony powietrza, ogłasza w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” komunikat o adresie strony internetowej, na której zamieszczono ten program, oraz o terminie, od którego ma być on stosowany.
Przypisy: 1
W przypadku przekroczenia pułapu stężenia ekspozycji, osiągnięcie krajowego celu redukcji narażenia
powinno być jednym z celów wojewódzkich programów ochrony środowiska, do których, przy ich najbliższej
aktualizacji, wprowadza się dodatkowe działania w obszarze ochrony powietrza.
Przypisy: 1
1.
W przypadku ryzyka wystąpienia w danej strefie przekroczenia poziomu alarmowego, informowania, dopuszczalnego lub docelowego substancji w powietrzu zarząd województwa, w terminie 12 miesięcy od dnia otrzymania informacji o tym ryzyku od Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, opracowuje i przedstawia do zaopiniowania właściwym wójtom, burmistrzom lub prezydentom miast i starostom projekt uchwały w sprawie planu działań krótkoterminowych, w którym ustala się działania mające na celu:
1)
zmniejszenie ryzyka wystąpienia takich przekroczeń;
2)
ograniczenie skutków i czasu trwania zaistniałych przekroczeń.
1a.
Wójt, burmistrz lub prezydent miasta i starosta są obowiązani do wydania opinii w terminie miesiąca od dnia otrzymania projektu uchwały w sprawie planu działań krótkoterminowych, o którym mowa w ust. 1.
1b.
Niewydanie opinii w terminie, o którym mowa w ust. 1a, oznacza akceptację projektu uchwały w sprawie planu działań krótkoterminowych.
1c.
Sejmik województwa, w terminie 15 miesięcy od dnia otrzymania informacji o ryzyku, o której mowa w ust. 1, od Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, określa, w drodze uchwały, plan działań krótkoterminowych, o którym mowa w ust. 1.
1d.
W przypadku wystąpienia w danej strefie przekroczenia poziomu alarmowego, informowania, dopuszczalnego lub docelowego substancji w powietrzu wojewódzkie centrum zarządzania kryzysowego informuje właściwe organy o konieczności podjęcia działań określonych planem działań krótkoterminowych.
2.
Plan działań krótkoterminowych powinien w szczególności zawierać:
1)
listę podmiotów korzystających ze środowiska, obowiązanych do ograniczenia lub zaprzestania wprowadzania z instalacji gazów lub pyłów do powietrza;
2)
sposób organizacji i ograniczeń lub zakazu ruchu pojazdów i innych urządzeń napędzanych silnikami spalinowymi;
3)
sposób postępowania organów, instytucji i podmiotów korzystających ze środowiska oraz zachowania się obywateli w przypadku wystąpienia przekroczeń;
4)
określenie trybu i sposobu ogłaszania o zaistnieniu przekroczeń.
3.
(uchylony)
Porównania: 1 Przypisy: 6
1.
W przypadku wystąpienia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej ryzyka przekroczeń poziomów dopuszczalnych albo przekroczeń poziomów docelowych lub dopuszczalnych, powiększonych o margines tolerancji, lub poziomów alarmowych oraz celów długoterminowych, spowodowanych przenoszeniem zanieczyszczeń z terytorium innego państwa, minister właściwy do spraw klimatu, po zasięgnięciu opinii Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, za pośrednictwem zarządu województwa właściwego dla obszaru, na którym stwierdzono ryzyko tych przekroczeń lub przekroczenia, prowadzi konsultacje z właściwym organem tego państwa w celu analizy możliwości wyeliminowania lub ograniczenia ryzyka przekroczeń oraz skutków i czasu trwania zaistniałych przekroczeń.
1a.
Ryzyko przekroczeń poziomów dopuszczalnych albo przekroczeń poziomów docelowych lub dopuszczalnych, powiększonych o margines tolerancji, lub poziomów alarmowych oraz celów długoterminowych, spowodowanych przenoszeniem zanieczyszczeń z terytorium innego państwa, ocenia się na podstawie wyników pomiarów lub przy wykorzystaniu wyników modelowania i analiz, o których mowa w art. 88 ocena jakości powietrza ust. 6 pkt 3.
2.
W przypadku uzyskania od innego państwa informacji o wystąpieniu ryzyka przekroczeń poziomów dopuszczalnych albo przekroczeń poziomów docelowych lub dopuszczalnych, powiększonych o margines tolerancji, lub poziomów alarmowych oraz celów długoterminowych, spowodowanych przenoszeniem zanieczyszczeń z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, konsultacje z właściwym organem innego państwa prowadzi zarząd województwa
właściwy dla obszaru, co do którego istnieje podejrzenie przenoszenia zanieczyszczeń.
3.
Zarząd województwa niezwłocznie informuje ministra właściwego do spraw klimatu o wynikach konsultacji, o których mowa w ust. 1 i 2.
4.
W przypadku konieczności podjęcia działań stwierdzonych po konsultacjach, o których mowa w ust. 1 i 2, na wniosek innego państwa, minister właściwy do spraw klimatu podejmuje współpracę, za pośrednictwem zarządu województwa właściwego dla danego obszaru, mając na celu przygotowanie i realizację wspólnych programów ochrony powietrza lub planów działań krótkoterminowych, obejmujących strefy terytorium innego państwa.
5.
Minister właściwy do spraw klimatu może podjąć współpracę z innymi państwami członkowskimi Unii Europejskiej oraz Komisją Europejską w zakresie koordynacji na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wspólnych programów ochrony powietrza lub planów działań krótkoterminowych, jeżeli uzna to za celowe ze względu na
wagę lub zawiłość sprawy w zakresie, o którym mowa w ust. 6.
6.
Minister właściwy do spraw klimatu podejmuje współpracę, za pośrednictwem zarządu województwa właściwego dla obszaru, na którym stwierdzono ryzyko przekroczeń, z innymi państwami członkowskimi Unii Europejskiej oraz Komisją Europejską w zakresie koordynacji na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wspólnych programów ochrony powietrza lub planów działań krótkoterminowych, w tym wymiany informacji o ewentualnych źródłach przekroczeń poziomów substancji w powietrzu oraz przykładowych działaniach mających na celu ograniczenie tych przekroczeń.
7.
Główny Inspektor Ochrony Środowiska podejmuje współpracę, za pośrednictwem wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska właściwego dla obszaru, na którym stwierdzono ryzyko przekroczeń, z organem właściwym w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej oraz Komisją Europejską w zakresie oceny i zapewnienia pomiarów jakości powietrza.
8.
Główny Inspektor Ochrony Środowiska może podjąć współpracę z innymi państwami członkowskimi Unii Europejskiej oraz Komisją Europejską w zakresie wymiany informacji o wykonywaniu oceny i zapewnieniu pomiarów jakości powietrza, jeżeli uzna to za celowe ze względu na wagę lub zawiłość sprawy.
Porównania: 1 Przypisy: 1
1.
Informacje o stanie jakości powietrza, w tym lokalizacji wszystkich stref na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w których dokonuje się oceny jakości powietrza i jego stanu, są udostępniane na stronie internetowej Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Na stronie udostępnia się również informacje o obowiązujących programach ochrony powietrza i ich aktualizacjach, o których mowa w art. 91 uchwała w sprawie programu ochrony powietrza, lub planach działań krótkoterminowych, o których mowa w art. 92 plan działań krótkoterminowych zarządu województwa.
2.
Minister właściwy do spraw klimatu przekazuje Głównemu Inspektorowi Ochrony Środowiska informacje o programach ochrony powietrza i ich aktualizacjach, o których mowa w art. 91 uchwała w sprawie programu ochrony powietrza, lub planach działań krótkoterminowych, o których mowa w art. 92 plan działań krótkoterminowych zarządu województwa, w celu ich udostępnienia na stronie internetowej.
Porównania: 1 Przypisy: 2
1.
Wojewódzkie centrum zarządzania kryzysowego niezwłocznie powiadamia społeczeństwo oraz podmioty, o których mowa w art. 92 plan działań krótkoterminowych zarządu województwa ust. 2 pkt 1, w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie, o ryzyku wystąpienia przekroczenia poziomu alarmowego, informowania, dopuszczalnego lub docelowego substancji w powietrzu oraz o wystąpieniu przekroczenia poziomu alarmowego, informowania, dopuszczalnego lub docelowego substancji w powietrzu.
1a.
Ryzyko wystąpienia przekroczenia poziomu alarmowego, informowania, dopuszczalnego lub docelowego substancji w powietrzu oraz wystąpienie przekroczenia poziomu alarmowego, informowania, dopuszczalnego lub docelowego substancji w powietrzu ocenia się na podstawie wyników pomiarów lub przy wykorzystaniu wyników modelowania i analiz, o których mowa w art. 88 ocena jakości powietrza ust. 6 pkt 4.
2.
Powiadomienie powinno zawierać w szczególności:
1)
datę, godzinę i obszar, na którym wystąpiło ryzyko przekroczenia albo przekroczenie, oraz przyczyny tego stanu;
2)
prognozy zmian poziomów substancji w powietrzu łącznie z przyczynami tych zmian, obszaru, którego dotyczy, oraz czasu trwania przekroczenia albo ryzyka jego wystąpienia;
3)
wskazanie grup ludności wrażliwych na przekroczenie, obejmujących w szczególności osoby starsze i dzieci,
oraz środki ostrożności, które mają być przez nie podjęte;
4)
informację o obowiązujących ograniczeniach i innych środkach zaradczych.
Porównania: 1 Przypisy: 2
1.
(uchylony)
1a.
Główny Inspektor Ochrony Środowiska na podstawie:
1)
wyników klasyfikacji stref, o której mowa w art. 88 ocena jakości powietrza ust. 2,
2)
wyników pomiarów, o których mowa w art. 90 sposoby oceny poziomu substancji w powietrzu ust. 1,
3)
wyników oceny poziomów substancji w powietrzu i wyników klasyfikacji stref, o których mowa w art. 89 roczna ocena poziomów substancji w powietrzu i klasyfikacja stref,
4)
informacji o stwierdzonych przekroczeniach alarmowych poziomów substancji w powietrzu, o których mowa w art. 93 powiadomienie o ryzyku przekroczeń poziomów substancji w powietrzu
– dokonuje zbiorczej oceny jakości powietrza w skali kraju.
1b.
W przypadku ryzyka wystąpienia przekroczenia poziomu alarmowego, informowania, dopuszczalnego lub docelowego substancji w powietrzu w danej strefie Główny Inspektor Ochrony Środowiska powiadamia o tym właściwy zarząd województwa.
1c.
Główny Inspektor Ochrony Środowiska powiadamia wojewódzkie centrum zarządzania kryzysowego o ryzyku wystąpienia przekroczenia poziomu alarmowego, informowania, dopuszczalnego lub docelowego substancji w powietrzu oraz o wystąpieniu przekroczenia poziomu alarmowego, informowania, dopuszczalnego lub docelowego substancji w powietrzu.
1d.
Główny Inspektor Ochrony Środowiska, w terminie do dnia 31 października każdego roku, udostępnia na stronie internetowej Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska roczne raporty z oceny jakości powietrza w kraju za rok poprzedni.
1e.
Główny Inspektor Ochrony Środowiska, w terminie do dnia 31 października każdego roku, udostępnia na stronie internetowej Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska informację o wartości wskaźnika średniego narażenia dla miasta o liczbie mieszkańców większej niż 100 tysięcy i aglomeracji oraz wartości krajowego wskaźnika średniego narażenia za rok poprzedni.
1f.
Główny Inspektor Ochrony Środowiska przekazuje Instytutowi Ochrony Środowiska wyniki pomiarów, o których mowa w art. 90 sposoby oceny poziomu substancji w powietrzu ust. 1, na potrzeby wykonywania przez Instytut Ochrony Środowiska modelowania matematycznego transportu i przemian substancji w powietrzu oraz analiz wyników tego modelowania.
1g.
Instytut Ochrony Środowiska przekazuje Głównemu Inspektorowi Ochrony Środowiska wyniki modelowania matematycznego transportu i przemian substancji w powietrzu oraz analizy wyników tego modelowania, na potrzeby realizacji zadań, o których mowa w art. 88 ocena jakości powietrza ust. 6 pkt 1–5.
1h.
Instytut Ochrony Środowiska przekazuje ministrowi właściwemu do spraw klimatu wyniki modelowania matematycznego transportu i przemian substancji w powietrzu oraz analizy wyników tego modelowania, na potrzeby realizacji zadania, o którym mowa w art. 88 ocena jakości powietrza ust. 6 pkt 6.
2.
Zarząd województwa przekazuje ministrowi właściwemu do spraw klimatu informacje o uchwaleniu przez sejmik województwa programu ochrony powietrza i jego aktualizacji, o których mowa w art. 91 uchwała w sprawie programu ochrony powietrza, lub planu działań krótkoterminowych, o którym mowa w art. 92 plan działań krótkoterminowych zarządu województwa, w terminie 7 dni od dnia ich ogłoszenia w wojewódzkim dzienniku urzędowym.
2a.
Zarząd województwa przekazuje ministrowi właściwemu do spraw klimatu oraz właściwemu wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska:
1)
co roku, w terminie do dnia 31 marca, za poprzedni rok kalendarzowy, sprawozdanie okresowe z realizacji programu ochrony powietrza i jego aktualizacji, o których mowa w art. 91 uchwała w sprawie programu ochrony powietrza, lub planu działań krótkoterminowych, o którym mowa w art. 92 plan działań krótkoterminowych zarządu województwa;
2)
w terminie 6 miesięcy po zakończeniu realizacji programu ochrony powietrza i jego aktualizacji, o których mowa w art. 91 uchwała w sprawie programu ochrony powietrza, lub planu działań krótkoterminowych, o którym mowa w art. 92 plan działań krótkoterminowych zarządu województwa, sprawozdanie końcowe z realizacji tego programu i jego aktualizacji lub planu obejmujące cały okres ich realizacji.
2b.
(uchylony)
2c.
Na potrzeby sporządzenia sprawozdań, o których mowa w ust. 2a, wójt, burmistrz lub prezydent miasta oraz starosta przekazują, w zakresie swojej właściwości, właściwemu zarządowi województwa oraz właściwemu wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska:
1)
co roku, w terminie do dnia 15 lutego, za poprzedni rok kalendarzowy, sprawozdanie okresowe z realizacji programu ochrony powietrza i jego aktualizacji, o których mowa w art. 91 uchwała w sprawie programu ochrony powietrza, lub planu działań krótkoterminowych, o którym mowa w art. 92 plan działań krótkoterminowych zarządu województwa;
2)
w terminie 5 miesięcy po zakończeniu realizacji programu ochrony powietrza i jego aktualizacji, o których mowa w art. 91 uchwała w sprawie programu ochrony powietrza, lub planu działań krótkoterminowych, o którym mowa w art. 92 plan działań krótkoterminowych zarządu województwa, sprawozdanie końcowe z realizacji tego programu i jego aktualizacji lub planu obejmujące cały okres ich realizacji.
3.
Minister właściwy do spraw klimatu określi, w drodze rozporządzenia, zakres i sposób przekazywania informacji, o których mowa w ust. 1f–2a i 2c, biorąc pod uwagę konieczność ich przekazywania i gromadzenia na potrzeby krajowe i zobowiązań międzynarodowych oraz powiadamiania o wystąpieniu przekroczenia poziomu alarmowego, informowania, dopuszczalnego lub docelowego substancji w powietrzu.
4.
W rozporządzeniu, o którym mowa w ust. 3, ustalone zostaną:
1)
terminy przekazywania informacji;
2)
forma przekazywanych informacji;
3)
układ przekazywanych informacji;
4)
wymagane techniki przekazywania informacji.
Porównania: 1 Przypisy: 7
1.
Na obszarze, na którym istnieje przekroczenie dopuszczalnego poziomu substancji w powietrzu, w odniesieniu do zakładów, gdzie jest eksploatowana instalacja, która jest kwalifikowana jako przedsięwzięcie mogące znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, marszałek województwa może, w drodze decyzji, nałożyć na podmiot korzystający ze środowiska, który prowadzi działalność powodującą wprowadzanie substancji do powietrza, obowiązek prowadzenia pomiarów poziomów tej substancji w powietrzu.
2.
W przypadku, o którym mowa w ust. 1, podmiot obowiązany jest przechowywać wyniki pomiarów przez 5 lat od zakończenia roku kalendarzowego, którego dotyczą.
3.
Postępowanie w przedmiocie wydania decyzji, o której mowa w ust. 1, wszczyna się z urzędu.
Porównania: 1 Przypisy: 1
1.
Sejmik województwa może, w drodze uchwały, w celu zapobieżenia negatywnemu oddziaływaniu na zdrowie ludzi lub na środowisko, wprowadzić ograniczenia lub zakazy w zakresie eksploatacji instalacji, w których następuje spalanie paliw.
2.
Projekt uchwały, o której mowa w ust. 1, opracowuje zarząd województwa. Zarząd województwa przedstawia projekt uchwały do zaopiniowania właściwym miejscowo wójtom, burmistrzom lub prezydentom miast i starostom.
3.
Wójt, burmistrz lub prezydent miasta i starosta są obowiązani do wydania opinii w terminie miesiąca od dnia otrzymania projektu uchwały, o którym mowa w ust. 2.
4.
Niewydanie opinii w terminie, o którym mowa w ust. 3, oznacza akceptację projektu uchwały.
5.
W postępowaniu, którego przedmiotem jest opracowanie uchwały, o której mowa w ust. 1, stosuje się odpowiednio przepisy działu III rozdziału 3 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko.
6.
Uchwała, o której mowa w ust. 1, określa:
1)
granice obszaru, na którym wprowadza się ograniczenia lub zakazy, o których mowa w ust. 1;
2)
rodzaje podmiotów lub instalacji, dla których wprowadza się ograniczenia lub zakazy, o których mowa w ust. 1;
3)
rodzaje lub jakość paliw dopuszczonych do stosowania lub których stosowanie jest zakazane na obszarze, o którym mowa w pkt 1, lub parametry techniczne lub rozwiązania techniczne lub parametry emisji instalacji, w których następuje spalanie paliw, dopuszczonych do stosowania na tym obszarze.
7.
Uchwała, o której mowa w ust. 1, może także określać:
1)
sposób lub cel wykorzystania paliw, który jest objęty ograniczeniami określonymi w uchwale;
2)
okres obowiązywania ograniczeń lub zakazów w ciągu roku;
3)
obowiązki podmiotów objętych uchwałą w zakresie niezbędnym do kontroli realizacji uchwały.
8.
Uchwała, o której mowa w ust. 1, nie ma zastosowania do instalacji, dla których wymagane jest uzyskanie pozwolenia zintegrowanego albo pozwolenia na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, albo dokonanie zgłoszenia.
9.
Uchwała, o której mowa w ust. 1, jest aktem prawa miejscowego.
Porównania: 1
1.
Wojewoda przy pomocy wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska sprawuje nadzór w zakresie:
1)
terminowego uchwalenia programów ochrony powietrza i ich aktualizacji oraz planów działań krótkoterminowych, o których mowa w art. 91 uchwała w sprawie programu ochrony powietrza i art. 92 plan działań krótkoterminowych zarządu województwa;
2)
realizacji działań określonych w programach ochrony powietrza i ich aktualizacjach oraz planach działań krótkoterminowych przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, starostę oraz inne podmioty;
3)
terminowego przekazania sprawozdań:
a) okresowych z realizacji programów ochrony powietrza i ich aktualizacji, o których mowa w art. 91 uchwała w sprawie programu ochrony powietrza, lub planów działań krótkoterminowych, o których mowa w art. 92 plan działań krótkoterminowych zarządu województwa,
b) końcowych z realizacji programów ochrony powietrza i ich aktualizacji, o których mowa w art. 91 uchwała w sprawie programu ochrony powietrza, lub planów działań krótkoterminowych, o których mowa w art. 92 plan działań krótkoterminowych zarządu województwa.
2.
Do wykonywania zadań kontrolnych przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska stosuje się przepisy ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska.
3.
(uchylony)
4.
(uchylony)
5.
(uchylony)
6.
(uchylony)
Przypisy: 1
Szukaj: Filtry
Ładowanie ...