II GSK 1984/13

Uzasadnienie

I

Wojewódzki Sąd Administracyjny w W. oddalił skargę P. P. L. "K." – J. K. Spółka jawna w L. na decyzję Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej z dnia [...] grudnia 2011 r. w przedmiocie kosztów określonych w pkt 3 decyzji o unieważnieniu prawa ochronnego na znak towarowy.

Stan sprawy przyjęty przez Sąd I instancji przedstawiał się następująco:

decyzją z dnia 1 grudnia 2011 r. Urząd Patentowy RP unieważnił prawo ochronne na znak towarowy "[...]" w części dotyczącej towarów zawartych w klasie 30 w zakresie wyrobów cukierniczych, słodyczy, pieczywa cukierniczego, lodów, deserów lodowych i sorbetów oraz w zakresie wszystkich usług zawartych w klasie 43 klasyfikacji Nicejskiej. W punkcie 2 decyzji oddalono wniosek w zakresie unieważnienia prawa ochronnego na znak towarowy w części dotyczącej towarów w klasie 30 dotyczących kawy, herbaty, kakao, cukru, produktów zbożowych i pieczywa. W punkcie 3 decyzji organ przyznał skarżącemu przedsiębiorstwu od spółki z o.o. Z. B. w M. kwotę 2.129 złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania. Wobec złożenia przez pełnomocnika skarżącej na rozprawie poprzedzającej wydanie tej decyzji spisu kosztów na łączną kwotę 2.861 złotych, organ w uzasadnieniu rozstrzygnięcia z punktu 3 decyzji wskazał, że wysokość niezbędnych kosztów postępowania ustalona została w oparciu o art. 100 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r., nr 43, poz. 196 ze zm., dalej: k.p.c.) i rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 grudnia 2003 r. w sprawie opłat za czynności rzeczników patentowych (Dz. U. z 2003 r., nr 212, poz. 2076, dalej: rozporządzenie w sprawie opłat za czynności rzeczników patentowych). W ocenie organu wnioskodawca – skarżąca – skutecznie podniosła żądanie unieważnienia prawa ochronnego w zakresie ¾ towarów z klasy 30 Klasyfikacji Nicejskiej oraz usług zawartych w klasie 43. Oddalone natomiast zostały żądania skarżącej w części ¼ określone w punkcie 2 decyzji. Przyznane koszty stanowiły kwotę proporcjonalną do unieważnionego zakresu żądania, wynikającą z przedłożonego spisu kosztów pomniejszonego o wysokość strawnego/diety.

Sąd I instancji oddalać skargę wskazał, że w zakresie zwrotu kosztów w postępowaniu spornym prowadzonym przed organem patentowym zasadnicze znaczenie ma art. 256 ust. 2 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (tekst jedn. Dz. U. z 2003 r. nr 119, poz. 1117, dalej: Prawo własności przemysłowej), który odsyła w tym zakresie do odpowiedniego stosowania przepisów Kodeksu postępowania cywilnego. Zastosowanie zatem miał art. 98 § 1, 3 i 4 k.p.c., określający obowiązek zwrotu kosztów przez stronę przegrywającą na żądanie strony przeciwnej oraz art. 100 tej ustawy określający możliwość wzajemnego zniesienia kosztów lub stosunkowego ich rozdzielenia w przypadku częściowego tylko uwzględnienia żądań.

Sąd I instancji podzielił ocenę organu odnośnie oddalenia żądania wnioskodawcy – skarżącej – w ¼ części żądania. Podkreślił, że organ orzekając o kosztach procesu bierze pod uwagę niezbędny nakład pracy pełnomocnika, czynności podjęte przez niego w sprawie oraz charakter sprawy i wkład pełnomocnika w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia. Odnosząc się do odmowy przyznania pełnomocnikowi skarżącej kosztów ujętych w spisie jako strawne/dieta, Sąd I instancji wskazał, że żaden przepis Kodeksu postępowania cywilnego oraz rozporządzenia w sprawie opłat za czynności rzeczników patentowych nie przewiduje obowiązku wypłaty diety. Zasad zawartych w ustawie z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r., nr 90, poz. 594 ze zm.), dotyczących należności świadków związanych z kosztami noclegu i zatrzymania w miejscu wykonywania czynności sądowych nie można stosować na zasadach określonych w art. 256 Prawa własności przemysłowej do rzeczników patentowych jako profesjonalnych pełnomocników pobierających za swoje czynności stosowne wynagrodzenie.

W podstawie prawnej wyroku Sąd I instancji powołał art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn. Dz. U. z 2012 r., poz. 270, dalej: p.p.s.a.).

II

Skargą kasacyjną P. P. L. "K." – J. K. Spółka jawna w L. zaskarżyło wyrok Sądu I instancji zarzucając mu naruszenie przepisów postępowania:

1. art. 133 § 1 oraz art. 134 § 1 i art. 145 § 1 pkt 1 lit. a) oraz c) p.p.s.a., w zw. z art. 98 § 1 i art. 100 k.p.c. jak również z art. 6 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r., poz. 267, dalej: k.p.a.), zastosowanych w Urzędzie Patentowym na podstawie art. 256 ust. 1 i 2 Prawa własności przemysłowej – poprzez brak poddania ocenie, zawartego w odpowiedzi na skargę stanowiska Urzędu Patentowego, że nie przyznał kosztów stronie przeciwnej, a gdyby przyznał obniżyłby zwrot kosztów jeszcze bardziej, co stwarzało konieczność zbadania przez Sąd, na jakiej innej podstawie prawnej Urząd obniżył kwotę zwrotu kosztów, i czy w ogóle taka podstawa prawna, poza przepisami kodeksu postępowania cywilnego istnieje – a w konsekwencji brak uchylenia przez Sąd zaskarżonego postanowienia o zwrocie kosztów postępowania spornego;

2. art. 134 § 1 p.p.s.a. w zw. z art. 100 k.p.c. zastosowanego w Urzędzie Patentowym na podstawie art. 256 ust. 2 Prawa własności przemysłowej – poprzez brak rozpatrzenia skargi w jej granicach, w pierwszej kolejności zarzuty nr 2 skargi, który dotyczył braku podstaw prawnych rozdzielenia kosztów, skoro uprawniony do spornego znaku towarowego nie żądał ich zwrotu oraz w drugiej kolejności zarzut nr 3 skargi dotyczącego sposobu obliczania zakresu nieuwzględnienia wniosku o unieważnienie – co mogło mieć wpływ na rozstrzygnięcie wobec niepełnego zbadania sprawy;

3. art. 134 § 1 p.p.s.a. w zw. z art. 8 i art. 107 § 3 k.p.a. zastosowanego w Urzędzie Patentowym na podstawie art. 256 ust. 1 Prawa własności przemysłowej – poprzez brak rozpatrzenia skargi w jej granicach, a w szczególności nierozpatrzenie zarzutu nr 4 skargi, który dotyczył niewyjaśnienia przez Urząd w uzasadnieniu postanowienia o kosztach postępowania (zawartym w decyzji [...]) przyczyn rozstrzygnięcia odmiennego niż w postępowaniu [...], przy nieznacznej różnicy w zakresie nieuwzględnienia wniosku o unieważnienie – co mogło mieć wpływ na rozstrzygnięcie wobec niepełnego zbadania sprawy;

4. art. 141 § 4 p.p.s.a. poprzez niewyjaśnienie w uzasadnieniu wyroku, jak zdaniem Sądu należy rozumieć zastosowane w sprawie przepisu, w szczególności brak wyjaśnienia czy zdaniem Sądu zachodzą przesłanki zastosowania art. 100 k.p.c. gdy przeciwnik nie żądał zwrotu kosztów, a także brak odniesienia się do przywołanych w skardze orzeczeń Sądu Najwyższego oraz wyroku WSA, sygn. akt VI SA/Wa 2359/05 oceniających podobne sprawy.

Podnosząc te zarzuty skarżąca spółka wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji oraz o zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.

III

Naczelny Sąd administracyjny zważył, co następuje:

W myśl art. 255 ust. 1 pkt 9 Prawa własności przemysłowej Urząd Patentowy – w trybie postępowania spornego – rozstrzyga sprawy o unieważnienie patentu, prawa ochronnego albo prawa z rejestracji na skutek złożonego sprzeciwu uznanego przez uprawnionego za bezzasadny. Zgodnie natomiast z art. 255 7 omawianej ustawy po przeprowadzeniu postępowania spornego Urząd Patentowy wydaje decyzję. Elementy decyzji, wydanej po przeprowadzeniu postępowania spornego, określone zostały w art. 255 8 i zgodnie z punktem 7 tego przepisu decyzja powinna zawierać rozstrzygnięcie co do kosztów postępowania. Do postępowania spornego w sprawach nieuregulowanych w Prawie własności przemysłowej stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania administracyjnego, natomiast w kwestii kosztów postępowania stosuje się odpowiednio przepisy obowiązujące w postępowaniu cywilnym (256 ust.1 i 2 Prawa własności przemysłowej).

Z przytoczonych regulacji prawnych jasno wynika, ze ustawowym elementem decyzji wydanej po przeprowadzeniu postępowania spornego jest rozstrzygnięcie co do kosztów postępowania, a rozstrzygnięcie w tym zakresie opiera się na przepisach obowiązujących w postępowaniu cywilnym, stosowanych odpowiednio.

Na decyzje wydane w sprawach, o których mowa w art. 255 Prawa własności przemysłowej stronom przysługuje skarga do sądu administracyjnego stosownie do art. 257 tej ustawy.

Nie powinno budzić wątpliwości, w świetle utrwalonego dorobku orzeczniczego sądów administracyjnych, a uprzednio Naczelnego Sądu Administracyjnego w poprzednim systemie prawnym sądownictwa administracyjnego, że zaskarżyć można decyzję w całości lub części. Żaden przepis prawa nie różnicuje w tym zakresie trybu wniesienia skargi. Z tego też względu brak jest podstaw prawnych do przyjęcia, że w przypadku zaskarżenie decyzji wydanej w postępowaniu spornym tylko w części obejmującej rozstrzygnięcie o kosztach postępowania, skargę można wnieść dopiero po wyczerpaniu środków zaskarżenia. W Prawie własności przemysłowej ustawodawca nie wprowadził żadnych środków zaskarżenia, które miałyby służyć stronie przed Urzędem Patentowym w sprawach decyzji rozstrzygających sprawę co do istotny i wydanych po przeprowadzeniu rozprawy. Wynika to wprost z treści art. 256 ust. 3 tej ustawy stanowiącej, że przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego o ponownym rozpatrywaniu, na wniosek strony, spraw załatwionych przez wydanie decyzji, od której nie służy odwołanie, nie stosuje się do decyzji rozstrzygającej sprawę co do jej istoty i wydanej po przeprowadzeniu rozprawy.

Dotychczasowe rozważania prowadzą do wniosku, że na decyzję wydaną w postępowaniu spornym skarga do sądu administracyjnego obejmująca rozstrzygnięcie tylko co do kosztów postępowania przysługuje na takich samych zasadach jak w przypadku zaskarżenia decyzji w całości.

Odniesienie się na wstępie rozważań do tego zagadnienia było niezbędne, gdyż po doręczeniu zaskarżonej decyzji skarżąca spółka w terminie ustawowym wniosła o sprostowanie pouczenia o środkach odwoławczych, wykazując we wniosku, że rozstrzygnięcie o kosztach podlega zaskarżeniu w trybie wniosku o ponowne rozstrzygnięcie sprawy, a dopiero po wyczerpaniu środków odwoławczych można wnieść skargę do sądu administracyjnego. Postanowieniem z dnia 21 lutego 2012 r. Urząd Patentowy odmówił uzupełnienia decyzji w żądanym zakresie. Skargą do sądu administracyjnego skarżąca spółka objęła zarówno punkt 3 decyzji jak i postanowienie z dnia 21 lutego 2012 r.. Sąd I instancji rozdzielił skargę na dwie odrębne sprawy sądowoadministracyjnej i odrzucił skargi na postanowienie z dnia 21 lutego 2012 r. (sygn. akt VI SA/Wa 956/12). Po uchyleniu postanowienia o odrzuceniu skargi przez Naczelny Sąd Administracyjny postanowieniem z dnia 3 października 2012 r. o sygn. akt II GSK 1523/12, Sąd I instancji postanowieniem wydanym na rozprawie w dniu 26 marca 2013 r. w oparciu o art. 111 § 2 p.p.s.a. połączył sprawy o sygnaturach akt VI SA/Wa 955/12 i VI SA/Wa 1995/12 do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia oraz prowadzenia pod sygnaturą akt VI SA/Wa 955/12.

Naczelny Sąd Administracyjny stwierdza, że mimo połączenia spraw do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia Sąd I instancji nie odniósł się do zgodności z prawem postanowienia o odmowie uzupełnienia decyzji. Niemniej jednak z faktu merytorycznego rozstrzygnięcia przez Sąd I instancji skargi obejmującej punkt 3 decyzji wywieść należało, że uznał skargę za dopuszczalną. To domniemanie nie zwalniało Naczelnego Sądu Administracyjnego z obowiązku rozważania wyżej omówionego problemu z uwagi na treść art. 189 p.p.s.a.. Nie ma przy tym znaczenia to, że w skardze kasacyjnej skarżący odnosząc się do postanowienia o odmowie uzupełnienia decyzji stwierdził, że "ten wątek nie jest objęty zarzutami niniejszej skargi". Powołany już przepis art. 189 p.p.s.a. nakłada na Naczelny Sąd Administracyjny obowiązek badania z urzędu, czy skarga nie ulegała odrzuceniu.

Przechodząc do oceny zasadności zarzutów skargi kasacyjnej Naczelny Sąd Administracyjny stwierdza, że skarga kasacyjna została oparta na usprawiedliwionej podstawie, aczkolwiek nie wszystkie jej zarzuty są usprawiedliwione.

Za nieusprawiedliwiony należało uznać zarzut obejmujący naruszenie wskazanych w punkcie 1 petitum skargi kasacyjnej przepisów, a dotyczący zaniechania odniesienia się przez Sąd I instancji do stanowiska Urzędu Patentowego zaprezentowanego w odpowiedzi na skargę. Przedmiotem oceny legalności była decyzja administracyjna w części obejmującej rozstrzygnięcie co do kosztów postępowania spornego, a nie pogląd prawny wyrażony przez organ w odpowiedzi na skargę.

Nietrafny okazał się także zarzut naruszenia przez Sąd I instancji art.134 § 1 p.p.s.a. powiązany z zarzutami art. 8 i art. 107 § 3 k.p.a., a obejmujący niewyjaśnienie przez organ "przyczyn rozstrzygnięcia odmiennego niż w postępowaniu [...], przy nieznacznej różnicy w zakresie nieuwzględnienia wniosku o unieważnienie".

W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego, o ile nie budzi wątpliwości, że decyzja wydana w postępowaniu spornym powinna odpowiadać wymogom określonym w art. 107 § 3 k.p.a. w zakresie dotyczącym również rozstrzygnięcia co do kosztów postępowania, to brak jest dostatecznych podstaw do przyjęcia, że obowiązkiem organu, wynikającym z art. 8 k.p.a. jest odniesienie się do innych rozstrzygnięć zapadłych w innych sprawach a dotyczących kosztów postępowania. Nie sposób, uwzględniając specyfikę rozstrzygnięcia o kosztach, zasadnie twierdzić o zmianie stanowiska organu i obowiązku wykazania powodów tej zmiany.

Natomiast za usprawiedliwione Naczelny Sąd Administracyjny uznał zarzut skargi kasacyjnej obejmujący naruszenie art. 141 § 4 p.p.s.a. i powiązany z nim zarzut dotyczący naruszenia art. 100 k.p.c. w części dotyczącej zaniechania wykładni tego przepisu, a następnie dokonania przez pryzmat tej wykładni jego subsumcji.

Analiza uzasadnienia zaskarżonego wyroku, co trafnie wytknął autor skargi kasacyjnej nie pozwala na ustalenie jak rozumie treść art. 100 k.p.c. Sąd I instancji i przyczyn, dla których uznał, że przepis ten w realiach tej sprawy miał zastosowanie. W pisemnych motywach wyroku Sąd I instancji szczegółowo podał powody, dla których podzielił stanowisko organu, że koszty określane, jako strawne (dieta) są instytucja właściwą dla prawa pracy i nie mają odpowiednika w przepisach postępowania cywilnego regulujących zwrot kosztów procesu. Kwestię tę należy uznać za przesądzoną, gdyż nie jest ona przedmiotem skargi kasacyjnej.

Natomiast odnosząc się do podstawy prawnej powołanej przez organ w decyzji Sąd I instancji stwierdził, że przepis art. 100 k.p.c. określa zasadę stosunkowego rozdzielenie kosztów, a następnie przyjął za prawidłowe stanowisko organu, co do "tej kwestii". Wskazał także, aczkolwiek nie powołując regulacji prawnej, że "przy ustaleniu kosztów poniesionych przez pełnomocnika będącego adwokatem, radcą prawnym lub rzecznikiem patentowym, Sąd bierze pod uwagę niezbędny nakład pracy pełnomocnika oraz czynności podjęte przez niego w sprawie, a także charakter sprawy i wkład pełnomocnika w przyczynieniu się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia".

Tak skonstruowane uzasadnienie nie pozwala na dokonanie kontroli instancyjne zaskarżonego wyroku, a to czyni usprawiedliwionym zarzut naruszenia art.141 § 4 p.p.s.a., w rozumieniu art. 174 pkt 2 p.p.s.a..

Zważyć bowiem trzeba, że w postępowaniu spornym pełnomocnik skarżącego złożył spis kosztów postępowania obejmujący: opłatę od sprzeciwu (1.000 zł), wynagrodzenie dla pełnomocnika (1.600 zł), koszty dojazdu na rozprawę (244, 68 zł) ryczał za dojazd i przejazdy (4, 60 zł), strawne (23 zł) oraz opłatę od pełnomocnictwa. Z akt sprawy wynika nadto, że strona przeciwna do dnia zakończenia postępowania spornego nie złożyła organowi spisu kosztów postępowania ani też wniosku o ich zasądzenie według norm przepisanych.

Zgodnie z powołanym przez organ i Sąd I instancji art. 100 k.p.c. w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone. Sąd może jednak włożyć na jedną ze stron obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli jej przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swego żądania albo gdy określenie należnej mu sumy zależało od wzajemnego obrachunku lub oceny sądu.

Zacytowany przepis wyraża zasadę kompensacji kosztów procesu, która umożliwia ich sprawiedliwe rozdzielenie poprzez:

1/ zniesienie wzajemnie między stronami kosztów procesu,

2/ rozdzielenie kosztów pomiędzy stronami przez zasądzenie ich części od jednej strony na rzecz drugiej – stosownie do wyników sprawy,

3/ obciążenie jednej strony całością kosztów postępowania, jeżeli jej przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swego żądania albo gdy określenie należnej mu sumy zależało od wzajemnego obrachunku lub oceny sądu.

Przenosząc wyrażoną w art. 100 k.p.c. zasadę kompensacji kosztów postępowania na osnowę decyzji Urzędu Patentowego stwierdzić należy, że nie obejmuje ona żadnej z postaci (żadnego wariantu), o której mowa w tym przepisie. Co do zasady, brak kompensacji kosztów procesu, w sprawie, w której jedna ze stron nie złożyła spisu kosztów czy też wniosku o ich przyznanie według norm przepisanych, uzasadniony jest treścią art. 109 § 1 k.p.c.

W rozpoznawanej sprawie Sąd I instancji przyjął, że art. 100 k.p.c. stanowił prawidłową podstawę zaskarżonej części decyzji. Nie dokonał jednak wykładni tego przepisu i nie wskazał żadnych argumentów, dla których należałoby uznać, że ma on zastosowanie, mimo braku wniosku strony przeciwnej o przyznanie kosztów i mimo braku rozstrzygnięcia w zakresie, o którym mowa w tym przepisie.

Z przedstawionych powodów Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że nie poddaje się kontroli instancyjnej pogląd Sądu I instancji o zgodności zaskarżonej części decyzji z art. 100 k.p.c..

W pisemnych motywach wyroku Sąd I instancji wskazał na kryteria, które sąd powinien brać pod uwagę, rozstrzygając o wysokości kosztów procesu. Jakkolwiek nie powiązał tych kryteriów z określonym przepisem prawa, to nie może budzić wątpliwości, że omawiany fragment uzasadnienia wyroku stanowi powtórzenie treści art. 109 § 2 k.p.c.. Z tej jednak części uzasadnienia wyroku nie wynika żaden wniosek, nade wszystko nie wynika, aby to ten przepis uprawniał do miarkowania kosztów przyznanych skarżącej spółce i to w taki sposób, jak to orzekł organ. Poza tym przyjęcie, że to w jego treści Sąd I instancji upatrywał zgodność decyzji z prawem pozostawałoby w sprzeczności z tymi wywodami Sądu, w których podziela stanowisko organu, co do "stosunkowego podziału kosztów" i zauważa, że "podział kosztów zależy zawsze od oceny sądu (rozpoznawanym przypadku- Urzędu Patentowego RP)".

W orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego za utrwalony należy uznać pogląd, że przepis art. 141 § 4 p.p.s.a. można naruszyć wtedy, gdy uzasadnienie orzeczenia nie pozwala jednoznacznie ustalić przesłanek jakimi kierował się wojewódzki sąd administracyjny podejmując zaskarżone orzeczenie, a wada ta nie pozwala na kontrolę kasacyjną orzeczenia,

Taka sytuacja zaistniała w tej sprawie i została objęta zarzutem skargi kasacyjnej. Wobec tego Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 185 § 1 p.p.s.a. oraz art. 203 pkt 1 p.p.s.a. i § 12 ust. 2 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 grudnia 2003 r. w sprawie opłat za czynności rzeczników patentowych ( Dz.U. Nr 212, poz. 2076 ze zm.) orzekł jak w sentencji.