I GZ 261/14

Uzasadnienie

Wojewódzki Sąd Administracyjny w B. postanowieniem z dnia 4 lipca 2014 r., sygn. akt I SA/Bd 639/14, wydanym w sprawie ze skargi I.R. na decyzję Dyrektora Izby Celnej w T. z dnia [...] marca 2014 r. nr [...], zwolnił skarżącą od kosztów sądowych w 90% oraz odmówił skarżącej przyznania prawa pomocy w pozostałym zakresie.

Sąd I instancji za podstawę rozstrzygnięcia przyjął następujące ustalenia:

Pismem z dnia [...] czerwca 2014 r. skarżąca złożyła do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w B. wniosek o przyznanie prawa pomocy w zakresie całkowitym obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie radcy prawnego. Do pisma, skarżąca dołączyła formularz PPF oraz oświadczenie o cofnięciu pełnomocnictw radcy prawnemu, który dotychczas reprezentował ją w sprawach związanych z podatkiem akcyzowym, w tym w przedmiotowej sprawie. W oświadczeniu o stanie rodzinnym, majątku i dochodach, sporządzonym na urzędowym formularzu PPF skarżąca podała, że wraz z mężem oraz dwójką dzieci prowadzi wspólne gospodarstwo domowe, którego miesięczny dochód stanowi kwota 2.833 zł brutto. Miesięczne koszty związane z utrzymaniem domu stanowiącego własność córek strona określiła na kwotę ok. 730 zł. Koszty związane z utrzymaniem starszej córki strona określiła na kwotę 500 zł miesięcznie, natomiast młodszej na kwotę 225 zł. Jako majątek nieruchomy strona wskazała nieruchomości rolne o pow. 7,9 ha oraz 1,34 ha obciążone hipoteką przymusową przez Dyrektora Izby Celnej w T. na poczet zaległości podatkowych. Wnioskodawczyni wskazała również, że posiada 400 udziałów w D. sp. z o.o. o wartości 200.000 zł, które obecnie są zajęte w całości przez Dyrektora Izby Celnej w T. Wyjaśniła, że spółka prowadzi działalność od dnia [...] grudnia 2010 r. i ten rok zakończyła stratą. W roku 2011 uchwałą wspólników zysk został przeznaczony na kapitał zapasowy, natomiast rok 2012 zakończył się stratą, w związku z czym nie dokonano podziału zysków. Skarżąca oświadczyła również, że ze względu na stan zdrowia nie jest w stanie pracować obecnie w pełnym wymiarze czasu pracy.

W odpowiedzi na zarządzenie referendarza sądowego wydanego w sprawie I SA/Bd 1184/13 skarżąca przedłożyła zeznania podatkowe swoje oraz męża za lata 2011-2012, z których wynika, że za powyższe okresy osiągnęli dochód w kwotach 45.704,10 zł oraz 59.550 zł. Oświadczyła, że nie posiada oszczędności oraz pojazdów mechanicznych. Jedynym źródłem utrzymania są wynagrodzenia za pracę. Ponadto strona przedłożyła: wyciąg z rachunku bankowego; zaświadczenia o zarobkach, z których wynika, że obecnie otrzymuje wynagrodzenie w kwocie 840 zł brutto, natomiast jej mąż w kwocie 1.993 zł brutto; zeznania podatkowe spółki, w której jest udziałowcem (CIT-8) za lata 2011-2012; kartę informacyjną z leczenia szpitalnego; zawiadomienie o zajęciu prawa majątkowego stanowiącego udział w spółce; dokumenty potwierdzające okoliczność obciążenia nieruchomości hipoteką.

Postanowieniem z dnia 18 czerwca 2014 r. referendarz sądowy Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w B. zwolnił skarżącą od kosztów sądowych w 90 % i odmówił przyznania prawa pomocy w pozostałym zakresie.

Pismem z dnia [...] czerwca 2014 r., zatytułowanym zażalenie, skarżąca wniosła sprzeciw od powyższego postanowienia.

Rozpoznając sprawę ponownie, Wojewódzki Sąd Administracyjny w B., postanowieniem z dnia 4 lipca 2014 r. zwolnił skarżącą od kosztów sądowych w 90% oraz odmówił skarżącej przyznania prawa pomocy w pozostałym zakresie.

Sąd I instancji dokonując analizy stanu rodzinnego, majątkowego oraz wykazanych przez skarżącą dochodów uznał, że wykazała, iż nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Wskazywał na to aktualny dochód na jednego członka rodziny w gospodarstwie domowym wynoszący 698,25 zł, obciążenie hipoteką przymusową majątku nieruchomego skarżącej oraz zajęcie jej udziałów przez Dyrektora Izby Celnej w T. w związku z toczącymi się postępowaniami podatkowymi. Zdaniem Sądu kwota ok. 30 zł tytułem wpisu mieści się w zakresie możliwości finansowych skarżącej, także przy uwzględnieniu, że obowiązek taki odnosi się do 103 spraw zawisłych przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnymi w B.

Odnosząc się natomiast do wniosku skarżącej o przyznanie prawa pomocy w zakresie ustanowienia pełnomocnika z urzędu w osobie wskazanego przez stronę radcy prawnego R.S., Sąd I instancji wskazał na art. 246 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn. Dz. U. z 2012 r., poz. 270 ze zm., dalej: p.p.s.a.), zgodnie z którym przyznanie prawa pomocy osobie fizycznej w zakresie całkowitym następuje, gdy osoba ta wykaże, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania, jednocześnie przyznanie pełnomocnika procesowego z urzędu powinno uwzględnić procesową konieczność jego powołania. W ocenie Sądu I instancji zwolnienie od kosztów sądowych w 90 %, umożliwiało skarżącej wygospodarowanie środków na pokrycie kosztów udziału pełnomocnika w sprawie. W ocenie Sądu, nie było zatem podstaw do angażowania publicznych środków na pokrycie kosztów pomocy prawnej związanej z działalnością gospodarczą skarżacej.

Pismem z dnia [...] lipca 2014 r. I.R. wniosła zażalenie na powyższe postanowienie. Zaskarżając orzeczenie w całości, zarzuciła Sądowi I instancji naruszenie:

(I) art. 134 § 2 w zw. z art. 166 p.p.s.a. poprzez wydanie kwestionowanego postanowienia, na skutek wniesienia środka zaskarżenia, na niekorzyść skarżącej (naruszenie zakazu reformationis in peius);

(II) art. 246 § 1 pkt 1 p.p.s.a. poprzez jego niezastosowanie będące następstwem błędnej oceny sytuacji materialnej skarżącej i przyznanie jej prawa pomocy jedynie w zakresie częściowym;

(III) art. 246 § 1 pkt 1 p.p.s.a. poprzez odmowę przyznania prawa pomocy w zakresie ustanowienia radcy prawnego na skutek przyjęcia przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w B. obowiązywania pozaustawowej przesłanki przyznawania prawa pomocy w tym zakresie, a dodatkowo – nieuprawnionego zastosowania tej przesłanki w sprawie skarżącej.

W związku z powyższymi zarzutami skarżąca wniosła o uchylenie kwestionowanego postanowienia w całości oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w B. ewentualnie wniosła o zmianę kwestionowanego postanowienia poprzez przyznanie prawa pomocy w zakresie całkowitym.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zażalenie nie jest zasadne.

Zgodnie z art. 246 § 1 p.p.s.a., osobie fizycznej prawo pomocy może być przyznane w zakresie całkowitym, gdy osoba ta wykaże, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania, a w zakresie częściowym, jeżeli wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania bez uszczerbku koniecznego utrzymania siebie i rodziny. Wykazanie okoliczności uzasadniających przyznanie prawa pomocy, stosownie do treści powołanego przepisu, należy do obowiązku podmiotu ubiegającego się o przyznanie tego prawa. W związku z powyższym strona ma obowiązek wykazania, że nie jest w stanie ponieść kosztów postępowania lub ich części albo że nie posiada adekwatnych środków na poniesienie tych kosztów. Zadaniem Sądu rozpoznającego wniosek jest natomiast obiektywna ocena podniesionych okoliczności w aspekcie zaistnienia przesłanek określonych w powołanym przepisie oraz wskazanie z jakich względów uznał, że żądanie strony zasługuje bądź nie zasługuje na uwzględnienie oraz w jakiej części.

Mając na uwadze te rozważania, za prawidłową należy uznać ocenę wniosku skarżącej, jakiej dokonał Sąd I instancji. Sąd ten przyjął, że I.R. oraz jej mąż dysponują stałym miesięcznym dochodem, który pokrywa konieczne wydatki ponoszone przez rodzinę skarżącej. Ustalona wysokość miesięcznego dochodu w gospodarstwie domowym skarżącej i przypadająca na członka jej rodziny część tej kwoty pozwalała na, zgodne z oceną dokonaną przez Sąd, przyjęcie, że skarżąca nie jest w stanie uiścić pełnej wysokości należnych w sprawie kosztów sądowych. Nadesłane przez skarżącą dokumenty i złożone oświadczenia nie pozwalają jednak na przyjęcie, że jej sytuacja materialna uniemożliwia jej partycypowanie w kosztach sprawy sądowoadministracyjnej w jakimkolwiek zakresie. Podkreślenia wymaga, że istota instytucji prawa pomocy pozwala na przyznanie tego prawa wyłącznie w sytuacjach wyjątkowych, w których skarżąca ponad wszelką wątpliwość udowodni, że nie jest i nie będzie w stanie w przyszłości wygospodarować środków na pokrycie kosztów postępowania sądowego. Z tego też względu, Naczelny Sąd Administracyjny podziela dokonaną przez Sąd I instancji ocenę, że skarżąca będzie w stanie ponieść 10 % wartości kosztów sądowych – wpisu od skargi.

Prawidłowo Sąd I instancji stwierdził również, że nie istnieje konieczność obrony prawa skarżącej przez profesjonalnego pełnomocnika ustanowionego z urzędu. Obowiązki wynikające z przepisów ustawy o Postępowaniu przed sądami administracyjnymi, dotyczące udzielania niezbędnych wskazówek stronie występującej bez adwokata lub radcy prawnego oraz niezwiązanie sądu zarzutami i wnioskami skargi, szczególnie w okolicznościach gdy wniesiona skarga sporządzona została przez profesjonalnego pełnomocnika, a sama skarżąca nie wykazuje nieporadności w zakresie prawidłowego i rzeczowego formułowania pism procesowych oraz terminowości ich wnoszenia, pozwala na ocenę, że na obecnym etapie sprawy nie jest koniecznym, aby skarżąca reprezentowana była przez pełnomocnika z urzędu w osobie radcy prawnego. Powyższe czyni nieuzasadnionymi zarzuty naruszenia art. 246 § 1 pkt 1 p.p.s.a. sformułowane w punktach 2 i 3 zażalenia.

Odnosząc się natomiast do zarzutu naruszenia zakazu reformationis in peius należy przypomnieć, że zgodnie z treścią art. 259 § 1 p.p.s.a., od postanowień referendarza sądowego przysługuje sprzeciw, którego wniesienie skutkuje utratą mocy orzeczenia referendarza w całości (art. 260 p.p.s.a.). Skuteczne wniesienie sprzeciwu powoduje utratę mocy orzeczenia referendarza sądowego i przejęcie kompetencji do rozpoznania i rozpatrzenia prawa pomocy przez sąd. Sąd nie zajmuje się wówczas badaniem prawidłowości zakwestionowanego rozstrzygnięcia referendarza sądowego, lecz analizuje wniosek o przyznanie prawa pomocy od początku samodzielnie, jako nową sprawę (por. postanowienie NSA z dnia 30 sierpnia 2010 r., sygn. akt II FZ 412/10). Utrata mocy rozstrzygnięcia wydanego przez referendarza sądowego wobec wniesionego sprzeciwu, ma ten skutek, że zasada reformationis in peius nie ma w tej sytuacji zastosowania. Skoro bowiem rozstrzygnięcie to traci moc to również nie wywołuje jakichkolwiek skutków w stosunku do jego adresata, wydane zaś postanowienie sądu, będące wynikiem wniesionego sprzeciwu, stanowi niejako pierwsze i nowe rozstrzygnięcie odnoszące się do uprawnień strony, o których przyznanie się ona ubiega. Na marginesie zauważyć należy, że zarówno rozstrzygnięcie referendarza, jak i Sądu zwalniało skarżącą od kosztów sądowych w 90 % i odmawiało przyznania prawa pomocy w pozostałym zakresie.

Mając powyższe na uwadze Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 184 w związku z art. 197 § 1 i 2 p.p.s.a. postanowił jak w sentencji.