III SA/Kr 426/11

Uzasadnienie

W złożonym w dniu 26 marca 2012 r. (data prezentaty Sądu) wniosku o przyznanie prawa pomocy skarżący A. K. wniósł o ustanowienie adwokata. Skarżący wyjaśnił, iż pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym z żoną. Skarżący podał, iż nie posiada nieruchomości ani zasobów pieniężnych, a jedynymi przedmiotami wartościowymi są dwa samochody: M. [...] o wartości 105000 zł i M. [....] o wartości 9000 zł. Na dochód rodziny skarżącego składa się jego wynagrodzenie w wysokości 900 zł i emerytura jego żony w wysokości 1200 zł.

Postanowieniem z dnia 29 maja 2012 r., sygn. akt III SA/Kr 426/11 Wojewódzki Sąd Administracyjny odmówił ustanowienia dla skarżącego adwokata.

Postanowieniem z dnia 26 lipca 2012 r., sygn. akt I OZ 525/12 Naczelny Sąd Administracyjny oddalił zażalenie A. K. na powyższe postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z dnia 29 maja 2012 r.

W dniu 16 maja 2013 r. (data prezentaty Sądu) A. K. ponownie wniósł o przyznanie mu prawa pomocy przez ustanowienie adwokata. Skarżący podał, iż prowadzi jednoosobowe gospodarstwo domowe, nie posiada nieruchomości, zasobów pieniężnych, ani przedmiotów wartościowych. Na dochód skarżącego składa się jego wynagrodzenie w kwocie 2000,00 zł brutto.

Wezwany przez referendarza sądowego o wyjaśnienie rozbieżności w treści w/w wniosków o przyznanie prawa pomocy skarżący w piśmie z dnia 9 września 2013 r. wskazał, że jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony i otrzymuje stałe wynagrodzenie w kwocie 2000,00 zł brutto. Kwota netto wynosi 1459,48 zł i co miesiąc jest pomniejszona o kwotę 729,74 zł z tytułu egzekucji komorniczej. Średnia miesięczna kwota netto z trzech ostatnich miesięcy wyniosła zatem 729,74 zł. Skarżący podał również, iż w dniu 12 października 1993 r. zawarł z żoną umowę o wyłączeniu wspólności ustawowej na dowód czego przedłożył kopię aktu notarialnego. Skarżący stwierdził, że nie jest już właścicielem żadnego z samochodów marki M. Właścicielem M. [....] jest K. A., zaś właścicielem M. [...] jest żona skarżącego. Wskazując na te okoliczności skarżący podniósł, że przy poprzednim wniosku samochody te omyłkowo wpisał za sugestią swojej córki. Na potwierdzenie, że wskazane osoby są właścicielami tych samochodów skarżący przedłożył kopie dowodu rejestracyjnego oraz faktury. Podając wysokość stałych miesięcznych obciążeń związanych z utrzymaniem domu skarżący wymienił kwotę 201,40 zł tytułem rocznego abonamentu RTV, kwotę 116,41 zł miesięcznie za energię elektryczna, kwotę 501,67 zł za gaz w rozliczeniach dwumiesięcznych, kwotę 57,04 zł miesięcznie opłaty za telefon, kwotę 186,52 zł kwartalnie za wodę. Skarżący oświadczył, że wynagrodzenie odbiera w kasie u pracodawcy i nie posiada żadnych rachunków bankowych.

Postanowieniem z dnia 20 września 2013 r., sygn. akt III SA/Kr 426/11 referendarz sądowy oddalił wniosek A. K. o ustanowienie adwokata. Referendarz sądowy stwierdził, iż skarżący nie przedstawił swojej sytuacji materialnej w sposób przekonujący, gdyż zasłaniając się umową o wyłączeniu wspólności ustawowej bezzasadnie nie ujawnił wysokości i źródeł dochodu małżonki, z którą pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym oraz jej majątku. Referendarz sądowy podniósł, iż skoro małżonkowie nie są rozwiedzeni i nie została orzeczona w stosunku do nich separacja to w takiej sytuacji obowiązkiem skarżącego było ujawnienie źródeł oraz wysokości dochodów małżonki a także podanie jakie należą do niej nieruchomości, zasoby pieniężne oraz przedmioty wartościowe tym bardziej, że prowadzą wspólne gospodarstwo domowe. Referendarz sądowy stwierdził, iż zasłanianie się umową o wyłączeniu wspólności ustawowej nie może odnieść skutku także i dlatego, że małżonkowie mają względem siebie obowiązek pomocy wynikający z art. 23 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który trwa tak długo jak długo istnieje małżeństwo. Wzmiankowany obowiązek obejmuje również prowadzenie procesów sądowych i pokrywanie związanych z nimi kosztów. Skoro zatem w realiach niniejszej sprawy skarżący poprzez unikanie jednoznacznego wyjaśnienia tych kwestii uniemożliwił dokonanie dokładniejszej oceny jego sytuacji, to zdaniem referendarza sądowego, przyznanie mu w takich warunkach prawa pomocy nie znajduje dla siebie wystarczających podstaw.

Od powyższego postanowienia referendarza sądowego A. K. wniósł sprzeciw, w którym zarzucił naruszenie art. 252 w zw. z art. 246 §1 pkt 2 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, poprzez niewłaściwe zastosowanie polegające na uznaniu, że skarżący nie spełnia przesłanek do przyznania mu prawa pomocy, podczas gdy jego stan majątkowy uzasadnia ustanowienie dla niego pełnomocnika z urzędu. A. K. zarzucił również niewłaściwe zastosowanie art. 255 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi polegające na niedokładnym sformułowaniu w wezwaniu do uzupełnienia braków okoliczności, które budziły wątpliwości i które wymagały wyjaśnień, przez co skarżący nie miał świadomości, że złożone przez niego oświadczenia są niewystarczająco precyzyjne. Skarżący stwierdził, iż wypłacane mu wynagrodzenie, po potrąceniu należności na poczet postępowania egzekucyjnego, wystarcza jedynie na bieżące utrzymanie i wydatki związane z prowadzeniem gospodarstwa domowego. Zdaniem A. K., referendarz sądowy błędnie przyjął, że pozostaje on we wspólnym gospodarstwie domowym z małżonką. We wniosku o przyznanie prawa pomocy skarżący wyraźnie bowiem wskazał, iż żadne osoby nie pozostają z nim we wspólnym gospodarstwie domowym. Ponadto przedłożył umowę o wyłączeniu wspólności ustawowej. Skarżący dodał również, iż nie mieszka razem z żoną: on mieszka pod adresem ul. [....] w K., a jego żona pod adresem ul. [....] w K.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył co następuje:

W sprawach prowadzonych przed sądami administracyjnymi podstawy przyznania prawa pomocy określa ustawa z dnia 30 sierpnia 2002r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r. poz. 270 z późn. zm., zwanej dalej P.p.s.a.), a w szczególności: stosownie do art. 243 § 1 P.p.s.a. – stronie na jej wniosek może być przyznane prawo pomocy. W myśl art. 245 § 1 P.p.s.a., prawo pomocy może zostać udzielone w zakresie częściowym lub całkowitym. Prawo pomocy w zakresie całkowitym obejmuje zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie pełnomocnika procesowego z urzędu w osobie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego (art. 245 § 2 P.p.s.a.). Z kolei prawo pomocy w zakresie częściowym obejmuje zwolnienie tylko od opłat sądowych w całości lub części (...) lub obejmuje tylko ustanowienie fachowego pełnomocnika w osobie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego (art. 245 § 3 P.p.s.a.).

Na wstępie należy zaznaczyć, że skarżący składając wniosek o prawo pomocy, zażądał przyznania prawa pomocy w zakresie częściowym, tj. ustanowienie adwokata. Zgodnie z art. 246 § 1 pkt 2 P.p.s.a. przyznanie osobie fizycznej prawa pomocy w zakresie częściowym (czyli na zasadzie art. 245 § 3 P.p.s.a., mogącym obejmować zwolnienie od kosztów sądowych, na które składają się opłaty i wydatki albo ustanowienie profesjonalnego pełnomocnika w osobie radcy prawnego lub adwokata) następuje wtedy, gdy wykaże ona, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.

O ewentualnym przyznaniu prawa pomocy przesądza zatem przesłanka zobiektywizowana, o czym świadczy słowo "wykazanie", które nakłada na stronę nie tylko powinność uprawdopodobnienia ale więcej, formułuje obowiązek wskazania przez nią obiektywnie zaistniałych przesłanek stanu rzeczywistego (por. P. Dobosz, Procedury administracyjne, model sądownictwa administracyjnego a "prawo pomocy" [w:] praca zbiorowa pod red. J. Stelmasiaka, J. Niczyporuka, S. Fundowicza, Polski model sądownictwa administracyjnego, Oficyna Wydawnicza VERBA s. c., Lublin 2003, s. 120). Oznacza to, że inicjatywa dowodowa w stosunku do okoliczności, z których strona wnioskująca zamierza wywieść skutki prawne leży po stronie wnioskodawcy, a nie rozpoznającego wniosek. Nie budzi zatem wątpliwości, że rozstrzygnięcie wniosku zależy od tego, co zostanie udowodnione przez stronę (por.: J. P. Tarno: Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, Komentarz, Wyd. Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2004, s. 319).

Podkreślić należy, że przyznanie prawa pomocy jest możliwe tylko i wyłącznie w sytuacji wyczerpującego przedstawienia informacji dotyczącej sytuacji materialnej strony, zawierającej przede wszystkim dokładne dane dotyczące wysokości otrzymywanych dochodów i to niezależnie od ich źródła, które w zestawieniu z ponoszonymi wydatkami na konieczne utrzymanie umożliwiają dokonanie oceny, czy stać ją na poniesienie kosztów postępowania bez uszczerbku dla utrzymania siebie i rodziny. Obowiązkiem strony jest wykazanie zasadności złożonego wniosku w świetle ustawowych przesłanek przyznania prawa pomocy. Sąd nie ma bowiem podstaw prawnych do prowadzenia z urzędu postępowania w sprawie sytuacji majątkowej skarżącego, jeżeli on sam nie wykaże istnienia przesłanek uzasadniających uwzględnienie żądania prawa pomocy. Sąd nie jest również zobowiązany do prowadzenia jakichkolwiek dochodzeń w sytuacji, gdy przedstawione przez stronę dane uniemożliwiają pełną ocenę jej stanu majątkowego, albo gdy nie są one do końca jasne.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt przedmiotowej sprawy podkreślić należy, że skarżący nie wykazał w przekonujący sposób, że znajduje się w sytuacji uzasadniającej przyznanie prawa pomocy w zakresie ustanowienia dla niego adwokata. Przede wszystkim stwierdzić należy, że z oświadczenia wnioskodawcy wynika, że pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym ze swoją żoną. Przedłożone przez skarżącego rachunki potwierdzają, że wraz z żoną skarżący prowadzi wspólne gospodarstwo domowe, choć jak oświadczył, panuje między nimi rozdzielność majątkowa. W tej sytuacji, rozpoznając wniosek o przyznanie prawa pomocy, należy zbadać stan majątkowy nie tylko samego wnioskodawcy, ale również jego żony. W konsekwencji skarżący został zobowiązany do wykazania swojego stanu majątkowego, jak również i stanu majątkowego swojej żony. Pomimo tego skarżący nie przedłożył jakichkolwiek dokumentów opisujących stan majątkowy swojej żony. Tymczasem zgodnie z art. 255 P.p.s.a., jeżeli oświadczenie strony zawarte we wniosku o przyznanie prawa pomocy okaże się niewystarczające do oceny jej rzeczywistego stanu majątkowego i możliwości płatniczych oraz stanu rodzinnego lub budzi wątpliwości, to strona zobowiązana jest złożyć na wezwanie w zakreślonym terminie dodatkowe oświadczenie lub przedłożyć dokumenty źródłowe dotyczące jej stanu majątkowego, dochodów lub stanu rodzinnego. Nie ulega wątpliwości, że wezwanie takie może odnosić się także do osób trzecich, pozostających z wnioskodawcą we wspólnym gospodarstwie domowym i to nie tylko dlatego, że informacje o tych osobach musza być zamieszczone w odpowiednich rubrykach formularza PPF, ale przede wszystkim z uwagi na fakt, że treść tych oświadczeń, co oczywiste, może w istotnym stopniu wpłynąć na rozstrzygnięcie wniosku (postanowienie NSA z dnia 17 maja 2006 r., sygn. akt: I OZ 657/06, LEX nr 181557).

Zgodnie z postanowieniem Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 14 marca 2013 r. sygn. akt II FZ 92/13, LEX nr 1302897, które Sąd w całości podziela, (1) w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim, niezależnie od istniejącego między małżonkami ustroju majątkowego, istotny jest także stan majątkowy i możliwości płatnicze małżonka osoby ubiegającej się o przyznanie prawa pomocy. (2) Obowiązek alimentacyjny nie jest uzależniony od ustroju majątkowego małżeńskiego, a ponadto obejmuje on również wydatki związane z prowadzeniem postępowań sądowych. (3) Niezłożenie wszystkich wymienionych w art. 255 p.p.s.a. oświadczeń i dokumentów źródłowych, które powinny obrazować również sytuację majątkową małżonki wnioskodawcy, należy ocenić jako niewypełnienie ciążącego na wnioskodawcy obowiązku współdziałania z sądem rozpoznającym wniosek o prawo pomocy, co stanowi podstawę do oddalenia wniosku.

Tak więc fakt istnienia między małżonkami rozdzielności majątkowej małżeńskiej nie ma znaczenia z punktu widzenia przesłanek przyznania prawa pomocy. Ustrój rozdzielności majątkowej małżonków, nie wyłącza bowiem zastosowania art. 23 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 ze zm.), w myśl którego małżonkowie są zobowiązani do wzajemnej pomocy i z tego obowiązku nie zwalnia ich pozostawanie w rozdzielności majątkowej (por. postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 6 października 2004 r., sygn. GZ 71/04, http//orzeczenia.nsa.gov.pl). Rozdzielność majątkowa, jak sama nazwa wskazuje, odnosi się do majątków małżonków, regulując kwestie zobowiązań każdego z małżonków wobec osób trzecich oraz rozporządzania i zarządzania tymi majątkami, nie zaś ich wzajemnych obowiązków, w tym polegających na udzielaniu współmałżonkowi pomocy finansowej w zakresie prowadzonego postępowania sądowego (por. postanowienie NSA z dnia 29 czerwca 2009 r. sygn. akt I FZ 230/09, http//orzeczenia.nsa.gov.pl). Ustrój małżeńskiej rozdzielności majątkowej będzie miał zastosowanie w przypadku odpowiedzialności małżonków z tytułu zawartych przez nich (osobno, oddzielnie) umów cywilnoprawnych, czy też w zakresie odpowiedzialności za ich indywidualne zobowiązania podatkowe. Generalnie ustrój rozdzielności majątkowej w małżeństwie "obowiązuje" przy odpowiedzialności finansowej, majątkowej małżonka, która wynika z przepisów prawa materialnego, w tym, szeroko pojętych czynności cywilnoprawnych. Co więcej, w judykaturze ugruntowany został pogląd, iż w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim, oceny aktualnego stanu majątkowego i możliwości płatniczych wnioskodawcy dokonuje się również z uwzględnieniem sytuacji majątkowej współmałżonka. Badanie tych okoliczności jest przy tym niezależne od tego jaki ustrój majątkowy istnieje pomiędzy małżonkami. Mają oni bowiem względem siebie obowiązek pomocy, obejmujący swym zakresem także prowadzenie procesów sądowych i pokrywania związanych z tym kosztów, którego to obowiązku nie niweczy zniesienie między małżonkami wspólności ustawowej lub pozostawanie w separacji faktycznej (por. postanowienia NSA z dnia 2 września 2009 r. sygn. akt I FZ 199/09, z dnia 19 maja 2009 r. sygn. akt I FZ 113-116/09, z dnia 19 maja 2009 r. sygn. akt I FZ 125-126/09, z dnia 26 sierpnia 2009 r. sygn. akt I FZ 243/09, z dnia 19 sierpnia 2009 r. sygn. akt I FZ 336/09, z dnia 26 listopada 2008 r. sygn. akt I FZ 463/08 – http//orzeczenia.nsa.gov.pl)

Tymczasem, skarżący w żaden sposób nie udokumentował aktualnej sytuacji finansowej swojej małżonki.

Dodatkowo podkreślić należy, że w marcu 2012 r. skarżący we wniosku o przyznanie prawa pomocy oświadczył, że jest właścicielem samochodu m-ki M. [...] o wartości 105 000 zł. Obecnie oświadczył jedynie, że właścicielem tego samochodu jest K. A., nie wyjaśniając, w jaki sposób K. A. stał się właścicielem tego samochodu. Nie wyjaśnił również, dlaczego spółka "A" Sp. z o.o. (wpisana do KRS [....], NIP: [....]), w której jako prezes Zarządu figuruje A. K., sprzedała przedmiotowy samochód K. A. w dniu 31 maja 2012 r. za 85 800 zł.

Reasumując stwierdzić należy, że skarżący, wbrew wyraźnemu, wezwaniu, nie wykazał aktualnego stanu majątkowego żony, z którą pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym, jak również nie wyjaśnił w jaki sposób K. A. stał się właścicielem samochodu m-ki M. [....]. Uchylenie się skarżącego od obowiązków nałożonych w toku postępowania o przyznanie prawa pomocy, czy też nierzetelne ich wykonanie, jest przeszkodą wykluczającą uprawdopodobnienie wskazanych we wniosku okoliczności, a w konsekwencji wyłącza możliwość przyznania jej prawa pomocy w żądanym zakresie (por.: postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego; z dnia 5 września 2005 r., sygn. akt II FZ 414/05 oraz z dnia 14 września 2005 r., sygn. akt II FZ 575/05).

Mając powyższe na uwadze, postanowiono jak w sentencji, działając na podstawie art. 258 § 1 i § 2 pkt 7 P.p.s.a. w związku z art. 246 § 1 pkt 2 P.p.s.a.