IV SA/Wa 2335/13

Uzasadnienie

G. z siedzibą w K. zwróciło się o przyznanie prawa pomocy w zakresie obejmującym częściowe zwolnienie od kosztów sądowych.

Z treści złożonego na urzędowym formularzu wniosku z dnia 19 grudnia 2013 r., statutu Stowarzyszenia oraz nadesłanych na wezwanie wyciągu z rachunku bankowego za okres od października do grudnia ubiegłego roku, uchwały określającej wysokość składek członkowskich, listy członków Stowarzyszenia, a także dodatkowego oświadczenia z dnia 3 lutego 2014 r. wynika, że skarżący jest tzw. stowarzyszeniem "rejestrowym", które posiada osobowość prawną. Jego celem jest prowadzenie działalności w zakresie ekologii, ochrony środowiska, dziedzictwa przyrodniczego i edukacji. (§ 7 statutu). W myśl § 8 statutu swoje cele Stowarzyszenie realizuje poprzez:

1. prowadzenie działań na rzecz ochrony przyrody,

2. prowadzenia badań przyrodniczych,

3. popularyzację wiedzy dotyczącej przyrody, ekologii i środowiska,

4. organizację i uczestnictwo w spotkaniach, konferencjach, seminariach, kursach, szkoleniach, warsztatach, prelekcjach, wykładach, wystawach i wycieczkach przestawiających aktualny stan oraz wiedzę dotyczącą środowiska naturalnego,

5. integrację środowisk ekologiczno-przyrodniczych,

6. wspieranie procesu edukacyjnego studentów z różnych środowisk w zakresie ekologii, ochrony środowiska i przyrody,

7. występowanie z wnioskami do organów państwowych i samorządowych,

8. występowanie na prawach strony reprezentującej interes społeczny oraz interes prawny uzasadniony celami statutowymi w postępowaniach administracyjnych, procedurach związanych z planami zagospodarowania przestrzennego oraz procesach sądowych związanych z ochroną środowiska, w procesach inwestycyjnych oraz procedurach planistycznych,

9. opiniowanie plenów, projektów, decyzji i uchwał organów administracji państwowej i samorządowej,

10. przeprowadzanie i przedstawianie niezależnych opracowań, studiów, badań, analiz, ekspertyz, ocen, raportów i opinii wraz ze składaniem wniosków i postulatów w sprawach z zakresu działalności statutowej,

11. prowadzenie działalności wydawniczej,

12. współpracę z instytucjami naukowymi, stowarzyszeniami, fundacjami, przedsiębiorstwami, środkami masowego przekazu, administracją państwową i samorządową,

13. podejmowanie wszelkich innych dozwolonych prawem działań służących realizacji celów statutowych (§ 8 statutu Stowarzyszenia).

Aktualnie na liście członków Stowarzyszenia figurują 34 osoby, jednakże 11 z nich uchyla się od płacenia składek i prawdopodobnie zostaną one wykluczone ze Stowarzyszenia. Pozostali członkowie uiszczają składki roczne. Podstawowa składka roczna wynosi 50 zł, natomiast składki ulgowe 25 zł lub 12 zł. 3 spośród 34 osób uiszczają składkę ulgową w najniższej z podanych wysokości. Realne dochody Stowarzyszenia z tytułu składek wynoszą około 1.036 zł. Saldo rachunku bankowego skarżącego na koniec okresu ujętego w nadesłanym wyciągu wyniosło 27,56 zł.

Uzasadniając żądanie zwolnienia od kosztów sądowych, skarżący podał, że jego zobowiązania przekraczają posiadane środki. Działalność Stowarzyszenia z założenia opiera się na pracy społecznej – jest to praca o charakterze eksperckim, wykonywana bez wynagrodzenia. Jej koszty rzutują na zobowiązania, czego przejawem są straty finansowe. Składki członkowskie są jedynym źródłem dochodów, które nie pokrywają kosztów funkcjonowania Stowarzyszenia. Kwota uzyskana ze składek w skali roku starcza na pokrycie kosztów korespondencji i materiałów biurowych. Skarżący nie zatrudnia pracowników, nie prowadzi działalności gospodarczej, podejmuje jednak kroki zmierzające do pozyskiwania darowizn. Towarzystwo eliminuje koszty zatrudniania ekspertów zewnętrznych. Produktem jego pracy są ekspertyzy. Ich rynkowa wartość przekracza ponoszone koszty funkcjonowania. Nie przynoszą one jednak realnego przychodu. Wynik finansowy Stowarzyszenia za 2012 rok wyniósł -6.295,66 zł. Rok 2013 zamknęła porównywalna strata. Jak wskazał skarżący, ze względu na ideowy charakter jego działań, nie jest w stanie prowadzić działalności gospodarczej. Stowarzyszenie zaznaczyło też, że w przedmiotowej sprawie poniosło duże koszty dokumentacji terenowych, a występuje w niej, reprezentując interes społeczny, jakim jest ochrona przyrody.

Rozważając zasadność przyznania prawa pomocy we wnioskowanym zakresie, w pierwszym rzędzie należy zauważyć, że stowarzyszenia - podobnie, jak wiele innych organizacji tego typu - zobligowane są do zapewnienia środków na prowadzenie działalności określonej w statucie. Określając cele i formy działania stowarzyszenia, jego założyciele, a następnie członkowie powinni zatem przewidywać środki, z jakich będzie finansowana działalność statutowa.

Jak wskazano powyżej, zgodnie z § 8 pkt 8 statutu G. z siedzibą w K. jedną z wielu szeroko zakreślonych form realizacji jego celów jest występowanie na prawach strony w postępowaniach administracyjnych i procesach sądowych. Chcąc realizować działalność statutową musi się ono więc liczyć między innymi z koniecznością ponoszenia kosztów postępowania sądowego, w szczególności postępowania sądowoadministracyjnego. Stosownie bowiem do reguły zawartej w art. 199 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r., poz. 270 ze zm.), dalej powoływanej również jako ppsa, strony ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Jedynie w sytuacji, gdy Stowarzyszenie wykazałoby, że nie ma żadnych środków na poniesienie jakichkolwiek kosztów postępowania można by mu przyznać prawo pomocy w zakresie całkowitym (art. 246 § 2 pkt 1 ppsa) lub, gdy wykazałoby, iż nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania (art. 246 § 2 pkt 2 ppsa), można by mu przyznać prawo pomocy w zakresie częściowym. Trzeba jednak przy tym podkreślić, że prawo pomocy w postępowaniu przed sądem administracyjnym jest formą dofinansowania strony z budżetu państwa. Z tego względu powinno się sprowadzać do wypadków, w których zdobycie przez stronę środków na sfinansowanie udziału w postępowaniu sądowym jest rzeczywiście, obiektywnie niemożliwe. Ubiegając się o zwolnienie od obowiązku partycypowania w kosztach postępowania osoba prawna obowiązana jest wykazać nie tylko, że nie posiada adekwatnych środków na poniesienie kosztów postępowania, ale również, że nie ma ich mimo, iż podjęła wszelkie niezbędne kroki, aby zdobyć fundusze na pokrycie tych wydatków (J.P. Tarno, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz. Warszawa 2008 r., str. 587).

Stosownie do art. 33 ust. 1 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855 ze zm.) majątek stowarzyszenia powstaje ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, dochodów z własnej działalności, dochodów z majątku stowarzyszenia oraz z ofiarności publicznej. Stowarzyszenie, z zachowaniem obowiązujących przepisów, może przyjmować darowizny, spadki i zapisy oraz korzystać z ofiarności publicznej (art. 33 ust. 2). Może prowadzić działalność gospodarczą, według ogólnych zasad określonych w odrębnych przepisach. Dochód z działalności gospodarczej stowarzyszenia służy realizacji celów statutowych i nie może być przeznaczony do podziału między jego członków (art. 34).

Jak wynika z oświadczeń strony oraz złożonych przez nią do akt sprawy dokumentów źródłowych zasadnicza składka członkowska ustalona została na poziomie 50 zł w skali roku. Spośród 34 członków Stowarzyszenia prawie 1/3 (11 członków) uchyla się od uiszczania składki. Kolejne trzy osoby uiszczają ją w kwocie 12 zł rocznie, przewidzianej dla emerytów, rencistów, bezrobotnych i innych osób pozostających w trudnej sytuacji życiowej.

Mając powyższe na uwadze, należy stwierdzić, że w sytuacji, gdy członkami Stowarzyszenia są osoby, które nie są w stanie wygospodarować środków finansowych, niezbędnych do realizacji jego celów lub nie wyrażają woli finansowania jego działalności, a jednocześnie Stowarzyszenie to nie podejmuje przewidzianej przepisami powszechnie obowiązującego prawa działalności, która mogłaby przynieść dochód niezbędny do sfinansowania działalności statutowej, to przyznanie prawa pomocy w postaci zwolnienia od kosztów sądowych stanowiłoby nieuprawnione finansowanie działalności Stowarzyszenia z funduszy państwowych. Przerzucanie ciężaru funkcjonowania Stowarzyszenia na Państwo rodzi zaś ten skutek, że faktycznie działalność stowarzyszenia staje się finansowana ze środków publicznych. To natomiast prowadzi do zaprzeczenia zasady, że stowarzyszenie prowadzi działalność na bazie własnego majątku.

Założyciele Stowarzyszenia określili formy jego działalności, zakładając m.in., że będzie ono występować na prawach strony w procesach sądowych, prowadzić badania przyrodnicze, organizować spotkania, konferencje, czy seminaria, a także prowadzić działalność wydawniczą. Jego członkowie realizują założone w statucie formy aktywności, np. wszczynając postępowania przed sądami administracyjnym. W tej sytuacji określenie stawki rocznej składki członkowskiej na kwotę 50 zł (a stawek 25 zł i 12 zł dla studentów i uczniów oraz emerytów, rencistów, bezrobotnych i innych osób w trudnej sytuacji życiowej) wyklucza uwzględnienie przedmiotowego wniosku. Władze Stowarzyszenia określiły bowiem wysokość składki członkowskiej na poziomie nieadekwatnym do szeroko zakreślonych w statucie form jego działalności, nie zabezpieczając jednocześnie środków na tę działalność przy wykorzystaniu innych, dozwolonych prawem form pomnażania majątku. Przy czym, w sytuacji, gdy założyciele Stowarzyszenia zdecydowali się określić formy jego działalności, obejmując nimi m.in. występowanie na prawach strony w procesach sądowych, czy prowadzenie działalności wydawniczej, nie ma żadnych podstaw, aby niepodejmowanie działań zmierzających do pozyskania środków na realizację działalności, usprawiedliwiać ideowym charakterem Stowarzyszenia.

Może oczywiście zdarzyć się, że w określonym momencie Stowarzyszeniu zabraknie środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania. Stowarzyszenie musi jednak liczyć się z trudną sytuacją w prowadzeniu działalności, dla której zostało utworzone i podjąć odpowiednie kroki w kierunku uzyskania majątku. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej przewiduje bowiem prawo obywateli do zrzeszania się m.in. w stowarzyszenia, jednakże nie gwarantuje wszystkim stowarzyszeniom prawa do finansowania ich działalności przez Państwo (zob. postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 20 grudnia 2006 r. sygn. akt II OZ 1433/06. Niepublikowane).

Zwolnienie strony od kosztów postępowania sądowego, czy to w całości, czy to w części, w sytuacji, kiedy nie wykorzystuje ona wszelkich przewidzianych ustawą możliwości uzyskania środków finansowych, jest niezasadne.

Z tych względów, na podstawie art. 246 § 2 pkt 2 i art. 258 § 2 pkt 7 ppsa, należało orzec jak w postanowieniu.