I SA/Wa 2849/13

Uzasadnienie

W odpowiedzi na wezwanie do uiszczenia wpisu od skargi na decyzję Ministra Skarbu Państwa z dnia [...] października 2013 r., nr [...] w przedmiocie umorzenie postępowania administracyjnego w wysokości 200 zł skarżący – Z. D., wystąpił z wnioskiem o przyznanie prawa pomocy poprzez zwolnienie z kosztów sądowych oraz ustanowienie adwokata.

W oświadczeniu o stanie rodzinnym i majątku złożonym na urzędowym formularzu wniosku o prawo pomocy skarżący wskazał, że pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym z żoną, osiągającą dochody ze stosunku pracy w wysokości [...] zł brutto oraz nieosiągającą dochodów, studiującą poza miejscem zamieszkania, córką. Skarżący utrzymuje się z emerytury w wysokości [...] zł brutto, jest współwłaścicielem mieszkania o pow. [...] m², współwłaścicielem gruntów rolnych o łącznej pow. ok. [...] ha oraz niezamieszkałego budynku mieszkalno-gospodarczego z 1924 r. (o pow. [...] m2). Wnioskodawca oświadczył, że nie prowadzi działalności rolniczej oraz wskazał, że znajduje się w trudnej sytuacji materialnej spowodowanej złym stanem zdrowia oraz koniecznością udzielania dwóm synom pomocy w spłacie kredytów studenckich. W odpowiedzi na wezwanie w sprawie złożenia dodatkowych oświadczeń odnoszących się do aktualnego stanu majątkowego skarżący przedstawił kopie zeznań podatkowych złożonych wspólnie z żoną za rok 2011 (wykazany łączny dochód – [...] zł – k. 25-26) oraz 2012 (łączny dochód – [...] zł, k.27-28), wyciągi z rachunku bankowego za okres od [...] sierpnia 2013 r. do [...] listopada 2013 r. wskazujące na końcowe saldo ujemne w kwocie[...] zł (k. 29-34), kopie dowodów uiszczenia opłaty za mieszkanie ([...] zł) oraz kwartalnej składki na ubezpieczenie ([...] zł) oraz plany spłat dwóch kredytów zaciągniętych w Banku [...] (kwoty rat do spłaty – [...] zł oraz [...] zł, k. 37). W świetle oświadczenia skarżącego złożonego w piśmie z 27 grudnia 2013 r. (k.24), wnioskodawca obciążony jest następującymi wydatkami, których poniesienie zostało uwidocznione w przesłanych wyciągach z rachunku bankowego: gaz (miesiące parzyste – [...] zł), prąd (miesiące nieparzyste) – od [...] do [...] zł, multimedia – ok. [...] zł, podatek (kwartalnie – [...] zł), opłaty za telefon – [...] zł, utrzymanie studiującej córki –[...] zł, spłata dwóch kredytów studenckich synów – [...] zł. Skarżący ponosi też nieudokumentowane wydatki, obejmujące koszty dojazdów żony do pracy (ok. [...] zł miesięcznie), dojazdy córki na studia (bilety kolejowe), zakup lekarstw – [...] zł, w tym zakup co kilka miesięcy szczepionki odczulającej dla córki. Pozostałe środki przeznaczane są na żywność, ubranie i zaspokajanie innych potrzeb życiowych.

W oparciu o tak kształtujący się stan faktyczny, referendarz sądowy Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie postanowieniem z dnia 10 stycznia 2014 r., sygn. akt I SA/Wa 2849/13 przyznał skarżącemu prawo pomocy w zakresie częściowym poprzez zwolnienie od wpisu od skargi oraz odmówił przyznania prawa pomocy w pozostałym zakresie.

Od w/w postanowienia Z. D. wniósł w ustawowym terminie sprzeciw, domagając się powtórnego przeanalizowania jego sytuacji materialnej i zwolnienia ze wszystkich kosztów sądowych. Podniósł, że nie potrafi wyliczyć wszystkich kosztów, jakie będzie musiał ponieść w niniejszej sprawie, stąd też nie wie, czy zdoła je pokryć.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zważył, co następuje:

Stosownie do art. 260 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r. poz. 270 ze zm.; dalej: p.p.s.a.) w razie wniesienia sprzeciwu, który nie został odrzucony, postanowienie przeciwko któremu został on wniesiony traci moc, a sprawa będąca przedmiotem sprzeciwu podlega rozpoznaniu przez sąd na posiedzeniu niejawnym.

Na wstępie zaznaczyć należy, że instytucja "prawa pomocy" stanowi odstępstwo od wynikającej z art. 199 p.p.s.a., zasady odpłatności postępowania sądowoadministracyjnego. Jej celem jest zapewnienie realizacji prawa do sądu stronie, która ze względu na sytuację majątkową, stan rodzinny nie może ponieść kosztów związanych ze swym udziałem w sprawie. Konsekwencją powyższego faktu jest to, że przyznanie prawa pomocy może mieć miejsce w przypadkach wyjątkowych, kiedy to spełnione zostaną przesłanki określone w art. 246 p.p.s.a.

I tak, zgodnie z art. 246 § 1 pkt 1 p.p.s.a. Sąd przyznaje prawo pomocy osobie fizycznej w zakresie całkowitym, gdy osoba to wykaże, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania. Przyznanie prawa pomocy w zakresie częściowym następuje zaś wówczas, gdy wnioskodawca wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny (art. 246 § 1 pkt 2 p.p.s.a.). Zgodnie natomiast z art. 245 § 3 p.p.s.a. prawo pomocy w zakresie częściowym obejmuje zwolnienie tylko od opłat sądowych w całości lub w części albo tylko od wydatków albo od opłat sądowych i wydatków lub obejmuje tylko ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego.

Jak podkreśla się w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego (por. postanowienie z dnia 30 listopada 2005 r., sygn. akt II FZ 781/05) stwierdzenie wystąpienia przesłanek uzasadniających przyznanie prawa pomocy wymaga zestawienia wysokości środków, jakimi strona dysponuje z wysokością kosztów, do których poniesienia zobowiązana jest na danym etapie postępowania. Ciężar wykazania tych przesłanek spoczywa na stronie skarżącej. Ocena przytoczonych przez wnioskodawcę okoliczności należy natomiast do Sądu.

Tym samym Sąd przyjął, że skarżący spełnia powyżej wskazany warunek udzielenia prawa pomocy w zakresie częściowym, nie spełnia jednakże warunku uprawniającego do przyznania mu prawa pomocy w zakresie całkowitym. Z dokumentów przedstawionych przez wnioskodawcę (odpis zeznania podatkowego za 2012 r., wyciąg z rachunku bankowego) wynika, że w dniu złożenia wniosku o prawo pomocy pozostawał on w trzyosobowym gospodarstwie domowych utrzymywanym dzięki środkom pochodzącym z dwóch źródeł (emerytura i stosunek pracy) w łącznej kwocie [...] zł netto. Na podstawie materiałów źródłowych przesłanych przez skarżącego stwierdzono, że wykazał on ponoszenie miesięcznie wydatków w kwocie ok.[...[ zł, obejmującej wydatki związane z utrzymaniem studiującej córki, a także wydatki na gaz, prąd, czynsz, multimedia, podatek i składkę na ubezpieczenie, opłaty za telefon, spłaty rat kredytów. W świetle oświadczeń strony, z których wynika, że powyższej określoną wysokość kosztów bieżącego utrzymania jego rodziny należy ponadto zwiększyć o wysokość nieudokumentowanych przez niego wydatków na leki (ok. [...] zł miesięcznie), dojazdy żony do pracy (ok. [...] zł miesięcznie) oraz wydatki na bilety kolejowe studiującej poza miejscem zamieszkania córki, a ponadto wydatki na żywność i inne artykuły pierwszej potrzeby Sąd stwierdził, że wnioskodawca wykazał, że aktualnie nie jest w stanie, bez uszczerbku utrzymania koniecznego, wygospodarować środki w celu wykonania ciążącego na nim obowiązku uiszczenia wpisu od skargi w wysokości 200 zł. Powyższe uzasadniało przyznanie stronie prawa pomocy w zakresie częściowym poprzez zwolnienie od poniesienia kosztów tej opłaty.

Odmawiając przyznania stronie prawa pomocy w zakresie zwolnienia od pozostałych kosztów sądowych oraz w zakresie ustanowienia pełnomocnika Sąd wziął pod uwagę, że sytuacja materialna skarżącego nie pozwala zaliczyć go do grona osób na tyle ubogich, że nie posiadających zdolności do zabezpieczenia we własnym zakresie środków na pokrycie jakichkolwiek kosztów postępowania, w tym opłat sądowych innych niż wpis od skargi. Ocenę powyższą przyjęto po uwzględnieniu szacunkowej wysokości potencjalnych kosztów sądowych w sprawie, których uiszczenie rozłożone będzie w czasie i jednorazowo nie przekroczy kwoty 100 zł (za ewentualny wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku oraz za skargę kasacyjną). Należy bowiem zauważyć, iż w świetle załączonego do akt sprawy dokumentu bankowego (k. 37 verte) dzień 1 stycznia 2014 r. jest dniem spłaty ostatniej raty jednego z zaciągniętych przez stronę kredytów. Mając ponadto na względzie, że wydatek rzędu [...] zł miesięcznie związany z utrzymaniem studiującej poza miejscem zamieszkania córki uznany musi być jako wydatek konieczny jedynie w miesiącach pobierania nauki oraz składania egzaminów oraz nieuwzględniając wydatków związanych ze spłatą kredytów studenckich synów (nie pozostają oni bowiem obecnie ze skarżącym we wspólnym gospodarstwie domowym), należało stwierdzić, że sytuacja finansowa skarżącego, osiągającego wraz z żoną comiesięczny, stały dochód w wysokości [...]zł, a także posiadającego majątek w postaci nieruchomości rolnej, uzasadnia stwierdzenie, że nawet przy uwzględnieniu wydatków skarżącego, powinien on partycypować w części kosztów wszczętego przez siebie postępowania sądowego. W orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego wskazuje się, że wydatki związane z utrzymaniem nieruchomości mają charakter prywatnoprawny i nie mogą mieć pierwszeństwa zaspokojenia przed zobowiązaniami publicznoprawnymi, a do takich zalicza się koszty sądowe. Koszty postępowania należy traktować jako wydatki bieżące w budżecie, które powinny być zaspokajane na równi z innymi podstawowymi wydatkami, a w szczególności z wydatkami, które związane są z zabezpieczeniem stanu posiadanego majątku (postanowienie NSA z 20 września 2013 r., I OZ 801/13). Kredyty zaciągnięte przez skarżącego również nie mogą być traktowane priorytetowo w stosunku do obowiązku ponoszenia kosztów sądowych. Wynikające z nich prywatne zobowiązania finansowe nie mogą mieć pierwszeństwa przed zobowiązaniami publicznoprawnymi (zob. postanowienie NSA z 9 września 2013 r., I OZ 862/13). Jeszcze raz podkreślenia bowiem wymaga, że partycypacja w kosztach postępowania jest obowiązkiem strony.

Reasumując, okoliczności sprawy nie pozwalają na przyjęcie tezy o niemożności sfinansowania przez skarżącego jakichkolwiek kosztów postępowania. Ze względów uzasadnionych powyżej, za przedwczesne Sąd uznał zatem orzekanie o kosztach sądowych występujących potencjalnie w przyszłości. Odmowa przyznania całkowitego zwolnienia od kosztów sądowych oraz ustanowienia pełnomocnika w osobie adwokata na obecnym etapie postępowania nie zamyka stronie drogi do wystąpienia z wnioskiem o ich przyznanie w przyszłości, w sytuacji chociażby, gdy uiszczenie opłaty (np. wpisu od skargi kasacyjnej) okaże się konieczne dla prawidłowego toku postępowania, zaś strona nie będzie posiadała dostatecznych środków na jej poniesienie.

Z uwagi na powyższe, mając na uwadze art. 260 oraz art. 245 § 3 w zw. z art. 246 § 1 pkt 2 p.p.s.a., Sąd postanowił jak w sentencji.