I SA/Po 405/14

Uzasadnienie

Pismem z dnia [...] kwietnia 2014 r. X.A , reprezentowany przez pełnomocnika, wniósł do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu skargę na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w[...] z dnia [...]lutego 2014 r. wskazaną w sentencji. Jednocześnie ze skargą strona skarżąca złożyła sporządzony na urzędowym formularzu w dniu [...] kwietnia 2014 r. wniosek o przyznanie prawa pomocy w zakresie częściowym poprzez zwolnienie od kosztów sądowych.

Referendarz sądowy Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu po wezwaniu do uzupełnienia powyższego wniosku postanowieniem z dnia 18 czerwca 2014r. odmówił skarżącemu przyznania prawa pomocy. Postanowienie to utraciło moc wskutek wniesienia przez skarżącego sprzeciwu do tutejszego Sądu, który rozpoznaje złożony wniosek, na podstawie art. 260 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz. U. z 2012 poz.270 – dalej w skrócie: "p.p.s.a.").

Ze złożonego przez skarżącego we wniosku oświadczenia wynikało, że prowadzi jednoosobowe gospodarstwo domowe i pozostaje z żoną w separacji. Sąd Okręgowy w [...] wyrokiem z dnia [...]lipca 2007 r. zasądził na rzecz żony wnioskodawcy od skarżącego alimenty w kwocie [...]zł miesięcznie. Wnioskodawca mieszka w domu, którego właścicielem jest jego syn X.B na zasadach dożywocia. Źródłem dochodu skarżącego jest obecnie emerytura w wysokości [...] zł miesięcznie, która jest zajęta przez Komornika do kwoty [...]zł. W dniu [...]października 2013 r. skarżący sprzedał udziały spółki Dealer A Sp. z o. o. X.C na podstawie umowy sprzedaży udziałów za kwotę [...]zł, jednakże płatność następuje w ratach miesięcznych, o stałej wysokości raty miesięcznej [...] zł. Wnioskodawca ponosi następujące wydatki: woda[...],- zł, wywóz śmieci [...]zł, energia elektryczna [...]zł, paliwo [...]zł, opłata za TV [...] zł, ogrzewanie [...]zł, koszty konsultacji medycznych i zakupu lekarstw [...]zł, pozostałe koszty (żywność, ubrania, środki czystości) ok. [...]zł. Łącznie wraz z alimentami ponosi koszty w wysokości minimum [...] zł. Wnioskodawca podał, że organy podatkowe określiły zobowiązania podatkowe w trzech decyzjach i wyjaśnił, że wysokość opłaty we wszystkich trzech sprawach wynosi ok. [...]zł i równałaby się prawie rocznym dochodom podatnika, bez uwzględnienia wydatków. Natomiast wnioskodawca nie posiada żadnych oszczędności i majątku, ponadto nie był w stanie przygotować się na opłatę w tej wysokości. Skarżący oświadczył, że nie pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym z innymi osobami, nie posiada domu, oszczędności, papierów wartościowych i przedmiotów o wartości powyżej 3.000 euro. Uzyskuje dochody z tytułu emerytury w wysokości [...]zł brutto i z tytułu sprzedaży udziałów w spółce Dealer A Sp. z o. o. (rata) w wysokości [...]zł.

Na wezwanie z dnia [...] maja 2014 r. do uzupełnienia wniosku o przyznanie prawa pomocy w odpowiedzi z dnia [...]czerwca 2014 r. wnioskodawca oświadczył, że nie jest właścicielem żadnego samochodu, użytkuje samochód marki[...], na podstawie "Umowy zobowiązującej – umowy użyczenia" zawartej w dniu [...] listopada 2013 r. z "Dealer A " Spółka z o. o. spółka komandytowa. Skarżący nie posiada mieszkania, nieruchomości rolnej, innych nieruchomości, nie posiada również przedmiotów o wartości powyżej 3.000 euro. Skarżący darował synowi X.B dom, w którym mieszka – akt notarialny z dnia [...] października 2013 r., skarżący darował synowi X.C w dniu [...] grudnia 2009 r. udziały w spółce "Dealer A " Sp. z o. o. w [...], wartość przedmiotu darowizny [...] zł. Do pisma skarżący załączył kserokopie: zeznania o wysokości osiągniętego dochodu (poniesionej straty) w roku podatkowym 2012 – druk PIT 36L, z którego wynika, że przychody skarżącego z tytułu działalności gospodarczej wyniosły [...]zł, koszty uzyskania przychodów [...] zł, dochód [...]zł, wnioskodawca w 2012 r. uzyskał także dochód z tytułu emerytury w wysokości [...]zł, z tytułu działalności wykonywanej osobiście w wysokości [...]zł. W 2013 r. skarżący uzyskał dochód z tytułu emerytury w wysokości [...]zł, z tytułu działalności wykonywanej osobiście w wysokości [...]zł, wnioskodawca z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej uzyskał przychód w wysokości [...]zł, poniósł koszty uzyskania przychodów w wysokości [...]zł i uzyskał dochód w wysokości [...]zł. Wnioskodawca przedłożył wyciąg z rachunku bankowego za okres od [...] listopada 2013 r. do [...] maja 2014 r., z którego wynika, że na ten rachunek wpłynęły środki pieniężne łącznie w wysokości [...]zł. Skarżący załączył również kserokopię umowy zobowiązującej – umowy użyczenia z dnia [...] listopada 2013 r., z której wynika, że "Dealer A" Spółka z o. o. spółka komandytowa zobowiązuje się do przekazywania przez cały okres używania na rzecz skarżącego, do nieodpłatnego używania nie starszego niż 3 lata samochodu marki[...].. Do pisma skarżący przedłożył kserokopię umowy dożywocia zawartej w formie aktu notarialnego w dniu [...]października 2013 r., z której wynika, że żona skarżącego i skarżący przenieśli całe przysługujące im udziały po 1/2 części każdemu w prawie własności nieruchomości na rzecz swojego syna X.B. X.B w ramach dożywocia w zamian za przeniesienie udziałów w prawie własności przedmiotowej nieruchomości, zobowiązał się do zapewnienia X.D i skarżącemu dożywotniego utrzymania i ustanowił na ich rzecz dożywotnie służebności mieszkania. Stawający podali wartość przedmiotowej nieruchomości na kwotę [...] zł, t.j. na kwoty po [...]zł za każdy z udziałów w prawie własności przedmiotowej nieruchomości. Skarżący przedłożył kopię umowy darowizny z dnia [...]grudnia 2009 r. sporządzonej w formie aktu notarialnego, z której wynika, że skarżący darował swojemu synowi X.C z posiadanych [...]udziałów w spółce Dealer A Sp. z o. o[...]udziałów o wartości nominalnej [...] zł każdy, a X.C oświadczył, że darowiznę przyjmuje. Stawający oświadczyli, że wartość tej darowizny wynosi [...] zł.

W ustawowym terminie strona skarżąca, reprezentowana przez pełnomocnika, złożyła sprzeciw od powyższego postanowienia, podnosząc, że dokonanie darowizny przez skarżącego na rzecz synów doprowadziło do rzeczywistego uszczuplenia majątku wnioskodawcy. Skarżący został następnie przez jednego z synów pozbawiony faktycznego uczestnictwa w spółce, zarządzania nią jak i realizowania praw korporacyjnych, w tym dotychczasowych praw majątkowych w postaci prawa do wynagrodzenia. Powstały stan rzeczy był dla wnioskodawcy wielkim zaskoczeniem, zatem podjął on stosowne kroki w celu odwołania darowizny na rzecz syna X.C . W uzasadnieniu sprzeciwu podniesiono także, że skarżący od wielu lat choruje na cukrzycę, nadciśnienie tętnicze, migotanie przedsionków oraz inne schorzenia, w związku z czym ponosi on znaczne wydatki na lekarstwa oraz leczenie szpitalne. Ponadto wnioskodawca sprawuje opiekę nad swoją mamą, a także musiał w lutym 2014 r. pokryć część kosztów pogrzebu zmarłego brata. W związku z powyższym, łączne miesięczne koszty utrzymania skarżącego wraz z alimentami wahają się od [...] zł do [...]zł.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu zważył, co następuje:

W świetle art. 245 § 1, § 3 i art. 246 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn. Dz. U. z 2012 r., poz. 270, dalej w skrócie: "P.p.s.a.") prawo pomocy w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych, czyli w zakresie częściowym, może być przyznane osobie fizycznej, gdy osoba ta wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.

Zaakcentowania wymaga, że instytucja prawa pomocy ma służyć przede wszystkim tym, którzy nie mają możliwości zgromadzenia środków na opłacenie kosztów związanych z obroną swoich praw przed sądem lub następuje to kosztem utrzymania własnej rodziny. Zwolnienie od kosztów sądowych jest jednoznaczne z przerzuceniem ciężaru ich ponoszenia na budżet państwa. W orzecznictwie przyjmuje się, że instytucja prawa pomocy ma na celu umożliwienie dochodzenia swoich praw przed sądem osobom o bardzo niskich dochodach lub całkowicie tych dochodów pozbawionych, które z uwagi na swą sytuację materialną nie są w stanie pokryć kosztów związanych z postępowaniem sądowym (por. postanowienia NSA: z dnia 6 lipca 2011 r., sygn. akt I OZ 468/11 oraz z dnia 28 czerwca 2011 r., sygn. akt II OZ 504/11 - publ.: http://orzeczenia.nsa.gov.pl).

Zgodnie z zasadą określoną w art. 199 P.p.s.a. strony ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Przesłanki przyznania prawa pomocy nie mogą być zatem interpretowane według reguł wykładni rozszerzającej. Z regulacji prawnych dotyczących kosztów sądowych wynika, że są one zasadą, natomiast zwolnienie z ich uiszczenia winno nastąpić w sytuacjach wyjątkowych. Instytucja zwolnienia od kosztów sądowych jest instytucją stosowaną w przypadku osób charakteryzujących się ubóstwem, tj. całkowicie pozbawionych środków do życia ze względu na okoliczności życiowe. Oceniając zasadność wniosku, Sąd musi rozważyć z jednej strony - interes państwa w pobieraniu opłat za rozstrzygnięcie sprawy, a z drugiej - interes strony w dochodzeniu swych praw przed sądem i zachować odpowiednią proporcję między nimi. Zaznaczyć jednak należy, że z przepisów regulujących instytucję prawa pomocy wynika jednoznacznie, iż ciężar udowodnienia braku możliwości pokrycia kosztów sądowych spoczywa na stronie ubiegającej się o przyznanie prawa pomocy. W przypadku pojawienia się wątpliwości, co do przedstawionych w formularzu o przyznanie prawa pomocy danych, Sąd posiada instrumenty prawne służące ich wyjaśnieniu - ma prawo wezwać stronę do złożenia, w zakreślonym terminie, dodatkowych oświadczeń lub przedłożenia dokumentów źródłowych dotyczących stanu majątkowego strony, jej dochodów lub stanu rodzinnego (art. 255 P.p.s.a.). Wskazane czynności mają na celu umożliwienie stronie należytego uzasadnienia i udokumentowania wniosku o przyznanie prawa pomocy. W interesie strony skarżącej pozostaje przedstawienie jak najpełniejszej informacji, pozwalającej na dokonanie oceny jej aktualnych możliwości płatniczych.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy, w ocenie Sądu, skarżący nie wykazał, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.

Skarżący z uzyskiwanych dochodów z tytułu emerytury (ok. [...] zł netto) i z tytułu sprzedaży udziałów w spółce (płatność w ratach po [...]zł)- zdaniem Sądu- jest w stanie ponieść koszty sądowe, które na obecnym etapie postępowania wynoszą [...]zł (wpis sądowy od skargi).

Ze złożonych przez skarżącego oświadczeń wynika, że obecnie uzyskuje dochody z tytułu emerytury i że otrzymuje środki pieniężne z tytułu sprzedaży udziałów w spółce. Z załączonego przez wnioskodawcę wyciągu z rachunku bankowego wynika, że na ten rachunek wpływają środki pieniężne w wysokości około [...] zł, t.j. [...]zł z tytułu sprzedaży udziałów w spółce oraz ok. [...]zł z tytułu emerytury. Skoro skarżący na miesięczne utrzymanie i na alimenty przeznacza ok. [...] zł, to pozostaje mu kwota [...]zł, przy czym wnioskodawca w złożonych oświadczeniach nie wyjaśnił na co przeznacza tę kwotę. W sprzeciwie od postanowienia referendarza sądowego skarżący podniósł jednak, że łączne miesięczne koszty jego utrzymania wraz z alimentami wahają się od [...]zł do [...] zł. Należy zatem zauważyć, iż twierdzenia wnioskodawcy w tym zakresie nie są wiarygodne, ponieważ nie przedstawił on stosownej dokumentacji świadczącej o fakcie tak znacznych miesięcznych kosztów utrzymania. Ponadto skarżący nie wskazał również, by miał problemy z zaspokojeniem podstawowych potrzeb życiowych.

W tym miejscu podkreślić należy, że osoba ubiegająca się o przyznanie prawa pomocy powinna w każdym wypadku poczynić oszczędności we własnych wydatkach do granic zabezpieczenia koniecznych kosztów utrzymania siebie i rodziny, a dopiero gdyby poczynione oszczędności były niewystarczające na uiszczenie kosztów sądowych, może ubiegać się o taką pomoc (por. postanowienia NSA: z dnia 30 sierpnia 2011 r., sygn. akt I FZ 227/11; z dnia 17 grudnia 2013 r., sygn. akt II OZ 1170/13; z dnia 17 kwietnia 2014 r., sygn. akt II FZ 49/13; z dnia 27 maja 2014 r., sygn. akt II FZ 680/14 - publ.: http://orzeczenia.nsa.gov.pl).

Ze złożonego przez skarżącego oświadczenia wynika, że wnioskodawca mieszka w domu na zasadzie umowy dożywocia, który razem z żoną w 2013 r. podarowali synowi X.B. Ponadto skarżący w 2009 r. podarował synowi X.C udziały w spółce z o. o. W orzecznictwie sądowoadministracyjnym przyjął się pogląd, iż w sytuacji gdy strona nieodpłatnie przekazała składnik majątkowy członkowi rodziny, zasadny jest wniosek, iż obdarowany powinien pomóc darczyńcy w poniesieniu finansowego ciężaru związanego z prowadzeniem postępowania sądowego, jeżeli darczyńca nie jest w stanie uiścić kosztów sądowych we własnym zakresie (por. postanowienia NSA: z dnia 8 kwietnia 2008 r., sygn. akt I FZ 96/08; z dnia 10 kwietnia 2008 r., sygn. akt I FZ 142/08; z dnia 1 lipca 2008 r., sygn. akt I OZ 439/08; z dnia 28 listopada 2011 r., sygn. akt II FZ 682/11 - publ.: http://orzeczenia.nsa.gov.pl). Powyższego stanu rzeczy nie zmienia podnoszony w sprzeciwie argument, że jeden z synów, po zawarciu umowy darowizny, popadł w konflikt w darczyńcą.

Na marginesie wskazać należy, że skarżący mieszka w domu na zasadzie umowy dożywocia i jak podnosi we wniosku ponosi koszty utrzymania domu. Co innego wynika jednak z aktu notarialnego sporządzonego w dniu [...] października 2013 r., w którym syn wnioskodawcy zobowiązał się do utrzymania domowników, w tym dostarczenia im wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału. Ponadto wnioskodawca nie przedłożył żadnych rachunków, które mogłyby świadczyć o wysokości ponoszonych przez niego zobowiązań, a przede wszystkim o tym, że ponosi on osobiście koszty utrzymania domu.

Należy końcowo podkreślić, że opłaty sądowe są rodzajem daniny publicznej i dlatego zasadą jest obowiązek ich ponoszenia. Przyznanie prawa pomocy jest zatem rodzajem szczególnej formy dofinansowania ze strony budżetu państwa, które winno mieć wyjątkowe zastosowanie w sytuacjach, w których strona nie może obiektywnie uzyskać środków finansowych w postępowaniu sądowym. Wyjątkowe zastosowanie instytucji prawa pomocy nie może jednak nastąpić w niniejszej sprawie. Godzi się w tym miejscu zauważyć, że przychody skarżącego z tytułu działalności gospodarczej w 2012 r. wyniosły [...] zł, co po odjęciu kosztów uzyskania przychodów przyniosło wnioskodawcy dochód w wysokości [...]zł. Wnioskodawca w 2012 r. uzyskał także dochód z tytułu emerytury w wysokości [...]zł oraz z tytułu działalności wykonywanej osobiście w wysokości [...]zł. W 2013 r. przychody skarżącego z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej wyniosły [...]zł, co po odjęciu kosztów uzyskania przychodów przyniosło wnioskodawcy dochód w wysokości [...]zł. Z tytułu emerytury skarżący uzyskał dochód w wysokości [...] zł, a z tytułu działalności wykonywanej osobiście w wysokości [...]zł. Przedmiotowe kwoty pieniędzy w sposób oczywisty przeczą twierdzeniom skarżącego, iż nie jest on w stanie przygotować się na opłatę od skargi w przedmiotowej sprawie.

Zatem w ocenie Sądu rozpoznającego wniosek o przyznanie prawa pomocy skarżący nie wykazał, że nie jest w stanie ponieść kosztów sądowych, które na obecnym etapie postępowania wynoszą [...]zł (wpis sądowy). Z uzyskiwanych wpływów na rachunek bankowy skarżący miał bowiem możliwość poczynienia oszczędności do granic zabezpieczenia koniecznych kosztów utrzymania siebie i rodziny w celu poniesienia kosztów sądowych w niniejszej sprawie. Ponadto, jak już wcześniej wskazano, skarżący może zwrócić się do synów, którym darował majątek, o pomoc w poniesieniu ciężaru związanego z prowadzeniem postępowań sądowych w jego indywidualnych sprawach.

W tym stanie rzeczy, Sąd na podstawie art. 254 § 1 i art. 260 oraz art. 245 § 1 i § 3 oraz art. 246 § 1 pkt 2 P.p.s.a., postanowił jak w sentencji.