IV SA/Gl 1279/13

Uzasadnienie

Pismem z dnia [...] października 2013r. G. L. wniósł do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach skargę na czynność Prezydenta Miasta G. z dnia [...]r. nr [...] w przedmiocie informacji publicznej.

W dniu [...] grudnia 2013r. G. L. złożył urzędowy formularz wniosku o przyznanie prawa pomocy, w którym zaznaczył, że domaga się zwolnienia od kosztów sądowych oraz ustanowienia adwokata lub radcy prawnego. Skarżący wskazał, że uiszczenie kosztów sądowych narazi go na nadmierny uszczerbek niezbędny do utrzymania siebie oraz syna w wieku szkolnym, a ustanowienie adwokata jest niezbędne w sytuacji, gdy organ wnosi o odrzucenie lub oddalenie skargi oraz ze względu na zawiłość sprawy i brak wiedzy prawniczej. Oświadczył, że pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym z pełnoletnim synem, nie posiada żadnych zasobów pieniężnych, przedmiotów wartościowych ani nieruchomości. Utrzymuje się z dochodu uzyskiwanego z tytułu umowy zlecenia w przeciętnej wysokości 700 zł miesięcznie. Jednocześnie wydatki na opłaty mieszkaniowe i wyżywienie wynoszą ponad 600 zł miesięcznie, a wydatki na artykuły pierwszej potrzeby (w tym ubiór, środki czystości i higieny osobistej) średnio około 100 zł miesięcznie.

Ponieważ oświadczenie zawarte we wniosku uznano za niewystarczające do oceny sytuacji materialnej skarżącego, wezwaniem z dnia 17 grudnia 2013r. zwrócono się do G. L. o uzupełnienie i uprawdopodobnienie danych zawartych we wniosku o przyznanie prawa pomocy poprzez: udokumentowanie wysokości uzyskiwanego dochodu oraz nadesłanie dokumentów źródłowych potwierdzających wysokość ponoszonych kosztów w związku z utrzymywaniem zamieszkiwanej nieruchomości to jest czynszu, opłat za tzw. media oraz nadesłanie dowodów wpłat, faktur VAT i paragonów potwierdzających te wydatki. Jednocześnie wezwano skarżącego o wskazanie, czy w zakresie tych należności jest obciążony zaległościami płatniczymi, a jeżeli tak o przedłożenie dokumentów potwierdzających te zaległości. Nadto wezwano do nadesłania wyciągów ze wszystkich rachunków bankowych posiadanych przez skarżącego, wykazujących operacje dokonywane w ich ramach w ciągu ostatnich trzech miesięcy oraz udokumentowanie faktu, że pełnoletni syn skarżącego nie osiąga dochodów.

W odpowiedzi na powyższe wezwanie skarżący nadesłał pismo z dnia [...] stycznia 2014r., w którym oświadczył, że nie jest w stanie udokumentować ponoszonych "kosztów zamieszkiwania (czynsz, opłaty za media") albowiem wynajmuje mieszkanie "na czarno" od osoby prywatnej, która nie wystawia rachunków. Ponadto obciążający go "koszt zamieszkiwania" nie przekracza 100 zł miesięcznie i stanowi "wyjątek i niebywałą okazję". Skarżący dodał, że na żywność wydaje miesięcznie 500 zł. Jednocześnie jego wniosek o przyznanie prawa pomocy dotyczy wszystkich spraw zawisłych spraw przed tut. Sądem. Do pisma G. L. dołączył oświadczenie o uczęszczaniu jego syn do Technikum w G. oraz zaświadczenie zleceniodawcy (Biuro Księgowe "A" w G.) potwierdzające, że średniomiesięczne dochody z tytułu wykonania umów zleceń w 2013r. wyniosły 700 zł. Nadto skarżący przedłożył wyciągi z należących do niego rachunków bankowych, z których wynika, że w okresie ostatnich 3 miesięcy na te konta nie wpływały żadne środki pieniężne.

Postanowieniem z dnia 23 stycznia 2014r. referendarz sądowy odmówił skarżącemu przyznania prawa pomocy. Podkreślono, że skarżący pomimo wezwania nie nadesłał dokumentów potwierdzających wysokość kosztów ponoszonych w związku z utrzymaniem zamieszkiwanej nieruchomości. Oświadczenie skarżącego o ponoszeniu miesięcznych wydatków z tego tytułu w wysokości 100 zł uznano za budzące poważne wątpliwości, skoro wnioskodawca nie przedstawił nawet dowodów wpłat stosownych należności, pokwitowań bądź oświadczenia osoby wynajmującej. Brak dostatecznych danych w tym zakresie uniemożliwił w pełni ocenę sytuacji majątkowej wnioskodawcy.

Po wydaniu orzeczenia do Sądu wpłynęło zaświadczenie z dnia [...] stycznia 2014r. potwierdzające, że syn wnioskodawcy jest uczeniem Technikum.

G. L. wniósł od postanowienia referendarza sądowego sprzeciw, w którym zaznaczył, że wykazał niemożność poniesienia kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Zaznaczył brak możliwości ustanowienia pełnomocnika oraz uiszczenia opłat sądowych ze względu na niskie dochody. Nawet gdyby nie wydał 100 zł na opłaty czynszowe, to nie byłby w stanie pokryć kosztów opłacenia pełnomocnika. Jednocześnie odmowę ustanowienia adwokata uznał za "zamknięcie" prawa do Sądu w świetle przepisów Konstytucji.

Zdaniem wnioskodawcy udzielił on wszelkich wyjaśnień odnoszących się do jego sytuacji materialnej, a w zakresie wydatków mieszkaniowych złożył oświadczenie potwierdzające tę okoliczność. Powtórzył, że nie jest w stanie udokumentować w inny sposób ponoszonych wydatków, bowiem nie posiada żadnego pokwitowania lub potwierdzenia. Nie może przedstawić oświadczenia osoby wynajmującej mieszkanie, bowiem transakcja najmu ma charakter nielegalny, dzięki czemu czynsz jest bardzo niski. W jego ocenie referendarz sądowy nie odniósł się do oświadczenia wnioskodawcy składanego pod groźbą odpowiedzialności karnej. Równocześnie referendarz sądowy nie spełnił ciążącego na nim obowiązku zawiadomienia organów ścigania o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. Skoro tego nie uczynił oznacza to, że należy dać wiarę oświadczeniom wnioskodawcy, który wykazał, że nie ma możliwości poniesienia kosztów sądowych oraz wydatków na ustanowienie profesjonalnego pełnomocnika.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Stosownie do treści art. 260 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr z 2012r. poz. 270 ze zm.), zwanej dalej P.p.s.a., w razie wniesienia sprzeciwu, który nie został odrzucony, zarządzenie lub postanowienie, przeciwko któremu został on wniesiony traci moc, a sprawa podlega rozpoznaniu przez sąd na posiedzeniu niejawnym. Wobec tego wniesienie sprzeciwu przez skarżącego spowodowało utratę mocy postanowienia z dnia 23 stycznia 2014r. o odmowie przyznania prawa pomocy oraz jednocześnie przejęcie sprawy do rozpoznania przez Sąd.

Podkreślenia w tym miejscu wymaga, że zgodnie z art. 246 § 1 pkt 1 P.p.s.a. przyznanie prawa pomocy osobie fizycznej następuje w zakresie całkowitym (obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie adwokata lub radcy prawnego) - gdy osoba ta wykaże, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania.

Wskazany przepis art. 246 § 1 P.p.s.a. stanowi regulację wyjątkową w stosunku do ogólnej zasady ponoszenia kosztów postępowania sądowego, wyrażonej w art. 199 P.p.s.a. Instytucja prawa pomocy ma natomiast na celu umożliwienie dochodzenia swoich praw przed sądem osobom o bardzo niskich dochodach lub całkowicie tych dochodów pozbawionych, które ze względu na swą sytuację materialną nie są w stanie pokryć kosztów związanych z postępowaniem sądowym. Oznacza to, że przyznanie prawa pomocy ma bardzo ograniczony zakres stosowania i może mieć miejsce tylko w wyjątkowych sytuacjach. Obowiązek zagwarantowania skutecznego dostępu do sądu nie oznacza jednocześnie konieczności zagwarantowania stronom bezwarunkowego prawa do uzyskania bezpłatnej pomocy prawnej, ani do zwolnienia od kosztów sądowych. Wymóg ponoszenia kosztów postępowania nie stanowi ograniczenia prawa do sądu i jest usprawiedliwiony koniecznością zapewnienia właściwego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. W doktrynie oraz orzecznictwie sądów administracyjnych przyjmuje się, że prawo pomocy powinno być udzielane przede wszystkim osobom bezrobotnym, samotnym, bez źródeł stałego dochodu i bez majątku. Jego celem jest bowiem zapewnienie dostępu do sądu osobom, którym brak środków finansowych ten dostęp uniemożliwia (por. postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 31 stycznia 2014r., sygn. akt I OZ 40/14).

Odnosząc się do wniosku o przyznanie praw pomocy w zakresie ustanowienia adwokata należy stwierdzić, że zgodnie z cytowanym wyżej art. 246 § 1 pkt 1 P.p.s.a. na skarżącym spoczywał ciężar wykazania, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania.

G. L. oświadczył, że osiąga dochód w wysokości około 700 zł miesięcznie z tytułu umowy zlecenia oraz przedłożył zaświadczenie wystawione przez zleceniodawcę potwierdzające kwotę dochodu. Jednocześnie nadesłał zaświadczenie, z którego wynika, że jego syn jest uczniem Technikum i nie pobiera stypendium i wynagrodzenia za zajęcia praktyczne. Ponadto wnioskodawca zadeklarował, że nie posiada zasobów pieniężnych, przedmiotów wartościowych, nieruchomości oraz na żywność wydaje miesięcznie około 500 zł i 100 zł na artykuły pierwszej potrzeby. Powyższe okoliczności uzasadniałyby przyznanie prawa pomocy. Jednak pomimo wezwania skarżący nie nadesłał jakichkolwiek dokumentów potwierdzających wysokość kosztów ponoszonych w związku z utrzymywaniem nieruchomości. Podniósł jedynie, że transakcja najmu ma charakter nielegalny, więc nie może przedłożyć stosownej dokumentacji potwierdzającej ponoszenie kosztów związanych z utrzymaniem mieszkania (czynsz, opłaty za tzw. media) w wysokości 100 zł.

Odnosząc się do zarzutów skarżącego dotyczących złożenia wszelkich wyjaśnień w zakresie sytuacji majątkowej należy stwierdzić, że w przypadku uznania przez Sąd informacji zawartych we wniosku za niewystarczające, art. 255 P.p.s.a. stwarza podstawę wezwania wnioskodawcy do nadesłania dodatkowych oświadczeń oraz dokumentów źródłowych. Dopiero poprzez nadesłanie dokumentacji dotyczącej sytuacji majątkowej strony, w tym kosztów utrzymania nieruchomości (czyli czynszu i opłat za tzw. media, tj. energię elektryczną, gaz, usługi telekomunikacyjne, wodę, wywóz nieczystości itd.), Sąd jest w stanie zweryfikować twierdzenia skarżącego zawarte w jego oświadczeniach. W tym zakresie nie można oprzeć się jedynie na samych oświadczeniach skarżącego. Dlatego skarżący został wezwany do nadesłania stosowej dokumentacji. Pomimo tego w żadnej mierze nie udokumentował ponoszenia kosztów związanych z utrzymaniem dwuosobowej rodziny, w tym wydatków mieszkaniowych w kwocie 100 zł. Nie przedstawił jakichkolwiek dokumentów, które mogłyby je przynajmniej uprawdopodobnić, nie tylko faktur VAT czy paragonów, lecz nawet wpłat stosownych należności, pokwitowań, nie mówiąc już chociażby o oświadczeniu osoby wynajmującej mieszkanie. Deklaracja strony o ponoszeniu tak niskich kosztów utrzymania lokalu budzi natomiast poważne wątpliwości w świetle istniejących realiów życiowych, zważywszy, że ma ona obejmować całość wydatków dwuosobowej rodziny, więc także kosztów opłat za tzw. media (tj. energię elektryczną, gaz, usługi telekomunikacyjne, wodę, wywóz nieczystości itd.).

Powyższe wskazuje, że skarżący wbrew swoim twierdzeniom zawartym w sprzeciwie nie wyjaśnił wszystkich okoliczności dotyczących jego aktualnego stanu majątkowego. Brak wystarczających danych dotyczących sytuacji majątkowej nie tylko uniemożliwia dokonanie analizy posiadanego przez stronę majątku i osiąganych dochodów, lecz również obciążających go wydatków związanych z koniecznym utrzymaniem, a także zbadania relacji pomiędzy dochodem, a tymi wydatkami. Zważyć przyjdzie, że to na stronie wnioskującej o przyznanie prawa pomocy spoczywa obowiązek wykazania swojej sytuacji materialnej, a Sąd z kolei nie jest zobowiązany do prowadzenia dochodzeń w sytuacji, gdy dane umożliwiające pełną ocenę stanu materialnego nie są znane, wobec istniejącego po stronie wnioskodawcy ciężaru wykazania przesłanek przyznania prawa pomocy. Zatem w interesie skarżącego leży przedstawienie w sposób najobszerniejszy jego stanu majątkowego, finansowego oraz realnych możliwości płatniczych, a także najściślejsza współpraca z Sądem (por. postanowienie NSA z dnia 28 marca 2012r. sygn. akt I OZ 179/12). Ponadto, brak współpracy ze strony podmiotu ubiegającego się o przyznanie prawa pomocy skutkuje uznaniem, że nie wykazał on zaistnienia przesłanek, koniecznych dla przyznania prawa pomocy we wnioskowanym zakresie (np. postanowienie NSA z dnia 24 marca 2009 r., II FZ 91/09, LEX nr 550327).

Wobec powyższego Wojewódzki Sąd Administracyjny uznał, iż skarżący nie wykazał, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania, a wobec powyższego, na podstawie art. 246 § 1 pkt 1 P.p.s.a. należało orzec jak w sentencji.