II SA/Wa 256/14

Uzasadnienie

Decyzją z dnia [...] grudnia 2013 r. nr [...] Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych po ponownym rozpatrzeniu sprawy z wniosku G. L. o przyznanie świadczenia w drodze wyjątku postanowił, na podstawie art. 138 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jednolity Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.), utrzymać w mocy decyzję podjętą w dniu [...] listopada 2013 r. nr [...] odmawiającą przyznania mu świadczenia w drodze wyjątku – renty.

W uzasadnieniu Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych stwierdził, że przyznanie świadczenia na podstawie art. 83 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) jest możliwe, jeżeli wnioskodawca spełni łącznie następujące warunki:

─ jest lub był osobą ubezpieczoną lub członkiem rodziny pozostałym po ubezpieczonym,

─ nie spełnia warunków ustawowych do uzyskania świadczenia wskutek szczególnych okoliczności,

─ nie może podjąć pracy ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek,

─ nie ma niezbędnych środków utrzymania.

Przyznanie świadczenia w drodze wyjątku wymaga spełnienia wszystkich warunków określonych w wyżej cytowanym art. 83 ustawy, a niespełnienie nawet jednego z nich wyklucza możliwość przyznania w drodze wyjątku. Powołany przepis może mieć ponadto zastosowanie tylko w sytuacjach wyjątkowych, gdy pomimo dołożenia wszelkiej staranności zaistniały niemożliwe do przezwyciężenia przeszkody w uzyskaniu świadczenia na zasadach ogólnych.

Po ponownym rozpatrzeniu sprawy organ nie stwierdził istnienia przesłanek umożliwiających uwzględnienie wniosku o przyznanie świadczenia. Zdaniem organu, za szczególną okoliczność w rozumieniu art. 83 powołanej ustawy uważa się wyłącznie zdarzenie lub trwały stan wykluczający aktywność zawodową konkretnej osoby z powodu niemożności przezwyciężenia ich skutków.

Organ wskazał, że G. L. w 10 – leciu przypadającym przed dniem powstania niezdolności do pracy i zamiast 5 lat okresów składkowych i nieskładkowych – wymaganych do przyznania świadczenia w trybie zwykłym – posiadał udokumentowany okres składkowy i nieskładkowy wynoszący 3 lata, 2 miesiące i 5 dni. Wnioskujący na 47 lat życia ma udowodnione 22 lata, 6 miesięcy i 8 dni okresów składkowych i nieskładkowych. W latach 1999-2000, 2003 -2004, 2005-2007, 2010 -2012 występowały przerwy w zatrudnieniu, a w okresach tych w stosunku do wnioskującego nie została orzeczona niezdolność do pracy.

Decyzja Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych stała się przedmiotem skargi wniesionej do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie. Skarżący wystąpił o uchylenie zaskarżonej decyzji.

W uzasadnieniu skargi podał, że jest osobą samotną, niepełnosprawną, po amputacji lewej nogi. Porusza się z trudem o kulach. Ma protezę. Mieszka u matki ale prowadzą odrębne gospodarstwo. Cierpi na zaćmę. Ma przepracowane prawie 23 lata. Pracował również na podstawie umowy o dzieło, nie z własnej woli, ale inaczej dlatego, że pracodawca nie chciał go zatrudnić na innych warunkach.

W odpowiedzi na skargę Prezes ZUS wniósł o jej oddalenie, podtrzymując w całości argumenty zawarte w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zważył, co następuje:

Zgodnie z brzmieniem art. 1 § 1 i 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.), sąd administracyjny sprawuje wymiar sprawiedliwości, poprzez kontrolę pod względem zgodności z prawem zaskarżonej decyzji administracyjnej i to z przepisami obowiązującymi w dacie jej wydania. Innymi słowy, sąd administracyjny nie orzeka co do istoty sprawy w zakresie danego przypadku, lecz jedynie kontroluje legalność rozstrzygnięcia zapadłego w postępowaniu z punktu widzenia jego zgodności z prawem materialnym i obowiązującymi przepisami prawa procesowego.

Skarga analizowana pod tym kątem zasługuje na uwzględnienie.

Stosownie do treści art. 83 ust. 1 ww. ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ubezpieczonym oraz pozostałym po nich członkom rodziny, którzy wskutek szczególnych okoliczności nie spełniają warunków wymaganych w ustawie do uzyskania prawa do emerytury lub renty, nie mogą – ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek – podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym i nie mają niezbędnych środków utrzymania, Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych może przyznać w drodze wyjątku świadczenie w wysokości nieprzekraczającej odpowiednich świadczeń przewidzianych w ustawie. Konstrukcja tego przepisu wskazuje, że zawarte w nim przesłanki muszą być spełnione łącznie. Ustalenie ich istnienia musi jednak nastąpić w prawidłowo przeprowadzonym postępowaniu administracyjnym.

W myśl przepisu art. 124 omawianej ustawy, w postępowaniu w sprawach o świadczenia w niej określone stosuje się przepisy ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego, chyba że ustawa stanowi inaczej. Ustawa inaczej nie stanowi, zatem procesową regułą w tego rodzaju sprawach jest stosowanie przepisów k.p.a.

Tak więc Prezes ZUS, podejmując decyzję administracyjną w przedmiocie świadczenia w drodze wyjątku, związany jest regułami postępowania administracyjnego, określającymi jego obowiązki w zakresie prowadzenia postępowania i orzekania.

W szczególności winien on przestrzegać zasady dochodzenia do prawdy obiektywnej (art. 7 k.p.a.), a więc podejmować wszelkie niezbędne kroki zmierzające do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego i załatwienia sprawy. Jest zobowiązany również do należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania administracyjnego (art. 9 k.p.a.). Musi wreszcie w sposób wyczerpujący zebrać, rozpatrzyć i ocenić cały materiał dowodowy (art. 77 § 1 i art. 80 k.p.a.) oraz uzasadnić swoje rozstrzygnięcie zgodnie z wymogami określonymi w art. 107 § 3 k.p.a.

W niniejszej sprawie Prezes ZUS uchybił wskazanym regułom postępowania, i to w sposób mający istotny wpływ na wynik rozstrzygnięcia, w szczególności, poprzez niewłaściwe rozpatrzenie materiału dowodowego. Okoliczności, o których mowa w przepisie art. 83 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, zostały nienależycie rozważone i błędnie ocenione.

W ocenie Sądu w przedmiotowej sprawie, decyzje zostały podjęte przy powierzchownej ocenie stanu faktycznego bez wyjaśnienia okoliczności, które mają istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy w kontekście stosowanego przepisu prawa materialnego.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem sądów administracyjnych, za szczególną okoliczność na potrzeby stosowania przepisu art. 83 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS uznaje się wyłącznie zdarzenie bądź trwały stan wykluczający aktywność zawodową konkretnej osoby z powodu niemożności przezwyciężenia ich skutków (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 16 czerwca 2000 r. sygn. akt II SA 306/00), przy czym owo zdarzenie bądź trwały stan muszą mieć charakter zewnętrzny, obiektywny i niezależny od woli tej osoby.

W ocenie Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych podstawą do odmowy przyznania świadczenia w drodze wyjątku był niewystarczający okres składkowy i nieskładkowy w 10 – leciu przypadającym przed dniem ustalenia całkowitej niezdolności do pracy, a także przerwa w stażu ubezpieczeniowym zmarłego, trwające w opisanych powyżej okresach, z tą uwagą, że w okresach tych wobec skarżącego nie orzeczono całkowitej niezdolności do pracy. Zdaniem Prezesa ZUS, tak ustalone okoliczności faktyczne nie pozwalają na przyjęcie, że G. L. nie nabył uprawnień do renty w drodze wyjątku wskutek szczególnych okoliczności, a tym samym nie istniały obiektywne przeszkody w podjęciu zatrudnienia w celu zabezpieczenia w przyszłości świadczenia z ubezpieczenia społecznego.

Jednakże, w ocenie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, organ nie dokonał wnikliwej analizy poczynionych ustaleń z uwzględnieniem zasady prawdy obiektywnej wyrażonej w art. 7 k.p.a. Przede wszystkim organ nie wziął pod uwagę, że skarżący udokumentował, na 47 lat życia prawie 23 letni okres składkowy i nieskładkowy. Natomiast Prezes ZUS ograniczył się jedynie do ustalenia okresu powstałych przerw w zatrudnieniu odstępując w istocie od wyjaśnienia ich rzeczywistych przyczyn, mimo, iż skarżący wskazywał na trudną sytuację na rynku pracy i wyjaśnił, że podejmował pracę również na warunkach umowy o dzieło, ponieważ innej pracy nie mógł znaleźć. Z uzasadnienia zaskarżonej decyzji wynika, że organ swoje rozstrzygnięcie oparł przede wszystkim na tej ostatniej okoliczności. W rezultacie organ nie uwzględnił tej okoliczności jako przyczyny braku wymaganego 5-letniego stażu pracy w dziesięcioleciu przed datą powstania całkowitej niezdolności do pracy.

Rozpoznając sprawę ponownie, Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych powinien przeprowadzić postępowanie administracyjne realizując zasadę prawdy obiektywnej, a w ramach tego postępowania winien przeprowadzić postępowanie dowodowe z pełnym uwzględnieniem powyższej zasady.

Z tych względów, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. "c" ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jednolity Dz. U. z 2012 r., poz. 270 ze zm.), orzekł, jak w sentencji wyroku.