II OZ 323/14

Uzasadnienie

E. B. wnosząc skargę na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Lesznie z dnia [...] października 2013 r. znak [...] wniosła o przyznanie prawa pomocy poprzez zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie radcy prawnego. W uzasadnieniu tego wniosku podała, że utrzymuje się z gospodarstwa rolnego o powierzchni niespełna [...] ha ([...] ha), z którego dochód statystyczny wyniósł w 2012 r. kwotę [...] zł z jednego hektara przeliczeniowego i nie stać jej na adwokata i opłacenie kosztów sądowych. Nadto podniosła, że nie może podjąć pracy zarobkowej. Oświadczyła, że dochód z gospodarstwa rolnego wynosi około [...] zł rocznie, co też daje [...] zł miesięcznie. Wyjaśniła, że gospodarstwo domowe prowadzi wspólnie z bratem; ma dom o powierzchni [...] m² oraz zabudowania gospodarcze. Oświadczyła, że dysponuje oszczędnościami w wysokości [...] zł.

Postanowieniem z dnia 14 stycznia 2014 r. referendarz sądowy Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu odmówił skarżącej przyznania prawa pomocy. Skarżąca w ustawowym terminie wniosła sprzeciw od tego postanowienia, wskazując w nim na okoliczności, które uniemożliwiają jej poniesienie nawet niewielkich kosztów postępowania tj, prowadzenie działalności rolniczej o charakterze sezonowym, konieczność zapewnienia środków na utrzymanie gospodarstwa i własnego utrzymania. Wyjaśniła, że znaczną część jej wydatków stanowią należności publicznoprawne i nie sposób wymagać, by zrezygnowała z ich pokrywania na rzecz przyznania pierwszeństwa innej należności tego rodzaju – opłacie sądowej. W ocenie strony możliwość kontynuowania działalności rolniczej, która jest jej jedynym źródłem utrzymania, wymaga zaoszczędzenia choćby minimalnych kwot.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu postanowieniem z dnia 27 lutego 2014 r. postanowił ustanowić dla strony skarżącej pełnomocnika z urzędu – radcę prawnego, którego wyznaczy Okręgowa Izba Radców Prawnych w Poznaniu, a w pozostałym zakresie wniosek skarżącej oddalił.

Sąd stwierdził, że okoliczności podane we wniosku oraz w sprzeciwie nie uzasadniają stwierdzenia, że nie dysponuje ona środkami na poniesienia kosztów niniejszego postępowania w całości. Zarazem jej sytuacja uzasadnia przyznanie jej prawa pomocy w zakresie częściowym, gdyż skarżąca wykazała że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania bez uszczerbku koniecznego utrzymania.

Sąd podkreślił, że skarżąca utrzymuje się wraz z bratem z małego gospodarstwa rolnego. Środki uzyskane z uprawy roli i hodowli zwierząt, którymi strona aktualnie dysponuje, to oszczędności w kwocie około [...] zł, co – w sytuacji, gdy strona oświadczyła, że utrzymuje się tylko z gospodarstwa rolnego, a nie z kwot uzyskiwanych z innego tytułu (innej pracy zarobkowej, darowizn, pożyczek) – prowadzi do wniosku, że rzeczywisty dochód z gospodarstwa przekracza statystyczny dochód z 1 ha przeliczeniowego, który – jak należy podkreślić – obliczany jest dla innych celów i nie odzwierciedla on realnych możliwości zarobkowych wnioskodawczyni.

Sąd wskazał, że uzyskiwane dochody pozwalają na zabezpieczenie podstawowych potrzeb bytowych skarżącej i jej brata, jednakże służą one również finansowaniu i zabezpieczeniu kosztów prowadzenia gospodarstwa rolnego, w tym danin publicznoprawnych (podatków i obowiązkowych ubezpieczeń społecznych). Koszty sądowe stanowią należności publicznoprawne i brak podstaw do przyjęcia, że innym daninom publicznym przyznane jest pierwszeństwo obowiązku ich zaspokojenia. Powoływanie się przez stronę na konieczność ponoszenia kosztów obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i podatków nie może uzasadniać zwolnienia jej z obowiązku poniesienia kosztów sądowych w sprawie.

Zdaniem Sądu, sytuacja skarżącej pozwalała jej na poniesienie kosztów sądowych, które wynosiły 200 zł (należny wpis od skargi). Poniesienie należności publicznoprawnej, związanej z zainicjowanym skargą postępowaniem sądowym, w pełnej wysokości nie ograniczy przysługującego skarżącej prawa do sądu, skoro strona deklaruje gotowość ponoszenia innych danin publicznych – posiadane przez nią zasoby finansowe stanowią w części zabezpieczenie płatności podatków i składek na ubezpieczenia społeczne. Sytuacja ta zarazem, w ocenie Sądu, nie pozwalała stronie na pokrycie pełnych kosztów postępowania, na które obok kosztów sądowych przede wszystkim składają się ewentualne koszty profesjonalnej pomocy prawnej. Poniesienie tych kosztów (lub zabezpieczenie środków na ich pokrycie w przyszłości), pomimo posiadanych oszczędności, spowodowałoby tego rodzaju uszczuplenie zasobów przeznaczonych na bieżące utrzymanie i prowadzenie gospodarstwa rolnego, które może być uznane za uszczerbek koniecznego utrzymania dla rodziny skarżącej.

Skarżąca nie podzieliła stanowiska Sądu w zakresie jej zdolności do poniesienia kosztów postępowania i wniosła zażalenie na powyższe postanowienie. Wskazała, że Sąd nie wziął pod uwagę, że poza kosztami koniecznymi dla utrzymania gospodarstwa, opłatami publicznoprawnymi musi jeszcze wygospodarować środki na zapewnienie codziennej egzystencji (zakup jedzenia, środków czystości, ubrania). Podniosła, że z uwagi na spadek cen żywca o 1/3 jej dochody również spadną, przy jednoczesnym wzroście kosztów paszy. Dodatkowo poinformowała, że ponosi duże koszty związane z leczeniem dermatologicznym.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 246 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 270 ze zm.) - przyznanie prawa pomocy osobie fizycznej następuje w zakresie całkowitym, gdy osoba fizyczna wykaże, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania.

Z konstrukcji tego przepisu wynika, że to na wnioskodawcy ciąży obowiązek wykazania, iż znajduje się w sytuacji materialnej uprawniającej do przyznania prawa pomocy. W tym stanie rzeczy należy przyjąć, że rozstrzygnięcie sądu w tej kwestii będzie zależało od tego, co zostanie udowodnione przez stronę.

Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego, stanowisko Sądu I instancji było prawidłowe. Mając na uwadze okoliczności sprawy należy przyjąć, że skarżąca jest w stanie wygospodarować niewielką sumę środków o czym świadczą poczynione oszczędności. Co prawda wskazuje ona na ich ograniczony charakter i konieczność ich zachowania na potrzeby działalności gospodarstwa ale nie znaczy to, że zadysponowanie kwotą 200 zł na koszty postępowania diametralnie wpłynie na jej sytuacje finansową.

Należy zauważyć, że wyjątkowy charakter instytucji prawa pomocy nie pozwala na udzielanie dofinansowania kosztem środków publicznych w sytuacji kiedy osoba występująca z wnioskiem o zwolnienie z kosztów jest w stanie wygospodarować jakąkolwiek kwotę. To, że środki uzyskane z prowadzonej działalności rolnej są z góry zakwalifikowane do wydatkowania na cele z nim związane nie może powodować odstąpienia od konieczności poniesienia kosztów postępowania przez stronę.

W ocenie NSA, mimo trudnej sytuacji finansowej i gospodarczej skarżąca nie poniesie dotkliwych konsekwencji finansowych uiszczając 200 zł kosztów sądowych. Porównując wysokość zobowiązania do możliwości finansowych skarżącej, należy uznać rację Sądu I instancji.

Należy jednocześnie podkreślić, że Sąd w skarżonym postanowieniu uznał wyjątkowe okoliczności sytuacji życiowej i finansowej skarżącej i w związku z tym udzielił jej wsparcia w postaci pomocy prawnej profesjonalnego pełnomocnika.

Mając powyższe na uwadze Naczelny Sąd Administracyjny w oparciu o art. 184 w związku z art. 197 § 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 270 ze zm.) postanowił zażalenie oddalić.