II FSK 1791/12

Uzasadnienie

Zaskarżonym wyrokiem Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie (dalej: "WSA") w sprawie o sygn. akt I SA/Kr 1503/11, uchylił zaskarżone przez A. P. (dalej: "skarżąca") postanowienie Dyrektora Izby Skarbowej (dalej: "Dyrektor IS") oraz poprzedzające je postanowienie Naczelnika Urzędu Skarbowego K. (dalej: "Naczelnik US") w przedmiocie zwolnienie z egzekucji środków pieniężnych lub wierzytelności. Podstawą prawną powyższego orzeczenia był art. 145 § 1 ust. 1 lit. "c" ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r., poz. 270, ze zm., dalej: "p.p.s.a.").

Z uzasadnienia wyroku WSA wynika, że skarżąca pismem z dnia 19 sierpnia 2003 r. zwróciła się do organu egzekucyjnego Naczelnika US o zwolnienie spod egzekucji środków pieniężnych lub wierzytelności w kwocie 4.000 zł miesięcznie. W uzasadnieniu wniosku podniosła, że uzyskiwany przychód z prowadzenia działalności w postaci biura usług finansowo-księgowych jest obecnie jedynym źródłem utrzymania jej i czteroosobowej rodziny, ponadto zwolnienie powyższej kwoty spod egzekucji pozwoli na przetrwanie trudnego okresu, kontynuowanie bieżącej działalności, pozyskiwanie klientów i w konsekwencji spłacenie zaległości podatkowych.

Naczelnik US uzasadniając negatywne rozstrzygnięcie zaznaczył, że nie istnieją składniki majątkowe podlegające zajęciom egzekucyjnym. Bezskuteczność zastosowanych środków egzekucyjnych powoduje, że nie istnieje przedmiot ewentualnego zwolnienia.

Dyrektor IS, po rozpoznaniu zażalenia na powyższe rozstrzygnięcie, postanowieniem z dnia 17 czerwca 2011 r. utrzymał w mocy powyższe rozstrzygnięcie. W uzasadnieniu swojego stanowiska wskazał, że skarżąca nie daje gwarancji, że wierzytelność objęta tytułami wykonawczymi będzie dobrowolnie spłacana. Następnie zauważył, że przychylenie się do wniosku byłoby niezgodne z prawem, bowiem skarżąca nie przedstawiła zgody wierzycieli, a ponadto uniemożliwiałoby to prowadzenie jakiejkolwiek egzekucji do majątku zobowiązanej, bowiem obecna ściągalność nie przekracza miesięcznie kwoty, którą zobowiązana chciałaby objąć zwolnieniem.

W skardze na powyższe postanowienie skarżąca zarzuciła naruszenie przepisów art. 35 i art. 36 oraz art. 6, art. 7, art. 8, art. 9, art. 10, art. 11, art. 12 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm., dalej: "k.p.a.").

Na wstępie uzasadnienia WSA wskazał, że w rozpoznawanej sprawie występuje dwóch wierzycieli – ZUS Oddział w Krakowie (dalej: "ZUS") oraz Naczelnik US. Z akt sprawy wynika, że niewątpliwie skarżąca nie uzyskała zgody ZUS na zwolnienie spod egzekucji wskazywanych przez nią we wniosku składników majątkowych. Jednakże inaczej sprawa przedstawia się w sytuacji drugiego z wierzycieli - Naczelnika US, który jest jednocześnie organem egzekucyjnym.

Z uzasadnień postanowień organu egzekucyjnego oraz organu nadzoru wynika, że żaden z nich nie analizował przesłanki "ważnego interesu" skarżącej, brak w powyższych rozstrzygnięciach odniesienia się do argumentacji skarżącej w tej kwestii. WSA wskazał, że Naczelnik US w ogóle nie badał przesłanek określonych w art. 13 § 1 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. 2005 r. Nr 229, poz. 1954 ze zm., dalej: "u.p.e.a."), uzasadniając odmowę zwolnienia spod egzekucji jedynie bezskutecznością zastosowanych środków egzekucyjnych. Ponadto WSA dodał, że uzasadnienie organu egzekucyjnego nie spełnia podstawowych wymogów określonych w art. 124 k.p.a. zwłaszcza w zakresie sporządzenia prawidłowego uzasadnienia prawnego. Organ ani nie przytoczył treści art. 13 § 1 u.p.e.a. stanowiącego podstawę orzekania, ani też nie dokonał jakiejkolwiek wykładni tego przepisu, nie mówiąc już o jego subsumcji do ustalonego w sprawie stanu faktycznego. Z kolei Dyrektor IS ograniczył się do stwierdzenia, że możliwość zwolnienia spod egzekucji wyklucza brak uzyskania zgody wierzycieli przez skarżącą oraz że ocena wagi interesu skarżącej jest powiązana ściśle z ewentualną przyszłą spłatą zaległości, zaś skarżąca nie daje gwarancji, że pomimo zwolnienia spod egzekucji wierzytelność będzie dobrowolnie spłacana, a to godzi w interes wierzyciela. Zdaniem WSA argument o tym, że zwolnienie spod egzekucji określonych składników majątkowych naruszałoby interes wierzyciela, stanowi zaprzeczenie sensu wprowadzenia w art. 13 § 1 u.p.e.a. instytucji zwolnienia spod egzekucji, który ma na celu ochronę interesów zobowiązanego.

Kolejno WSA podkreślił, że w żadnym miejscu organy nie rozważyły przesłanki "ważnego interesu" skarżącej, pomimo wskazywanych przez nią we wniosku oraz zażaleniu okoliczności w postaci konieczności utrzymania czteroosobowej rodziny, posiadania środków na kontynuowanie działalności gospodarczej. Tymczasem okoliczności powyższe mają znaczenie, bowiem dopiero oparcie się na rzetelnie ustalonym stanie faktycznym pozwoli na uznanie organu w zakresie istnienia ważnego interesu skarżącej. Przy tym należy stwierdzić, iż organ może i tak odmówić zwolnienia spod egzekucji, ale dopiero po wyczerpującym i rzeczywistym odniesieniu się do argumentów przedstawionych we wniosku skarżącej o zwolnienie spod egzekucji oraz ustalonych okoliczności faktycznych sprawy.

Końcowo WSA podniósł, że powyższe nieprawidłowości skutkują naruszeniem przez organy podstawowych zasad postępowania administracyjnego, wyrażonych w art. 7 oraz art. 8 k.p.a., które to przepisy mają zastosowanie w niniejszej sprawie z mocy art. 18 u.p.e.a., zgodnie z którym jeżeli przepisy niniejszej ustawy nie stanowią inaczej, w postępowaniu egzekucyjnym mają odpowiednie zastosowanie przepisy k.p.a. Organy dopuściły się również obrazy art. 13 § 1 u.p.e.a. poprzez niezbadanie wszelkich okoliczności sprawy i przesłanek określonych w tym przepisie, co doprowadziło do przedwczesnej odmowy zwolnienia z zajęcia środków majątkowych skarżącej.

W skardze kasacyjnej Dyrektor IS (zastępowany przez pełnomocnika – radcę prawnego) wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy WSA do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.

W oparciu o art. 174 pkt 2 p.p.s.a., autor skargi kasacyjnej podniósł zarzut naruszenia przepisów postępowania, tj.:

- art. 145 § 1 pkt 1 lit. "c" w zw. z art. 135 p.p.s.a. poprzez uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz postanowienia organu pierwszej instancji mimo nienaruszenia przez organ art. 13 § 1 u.p.e.a. co miało istotny wpływ na wynik sprawy, ponieważ gdyby WSA dokonał prawidłowej oceny wydanego rozstrzygnięcia pod względem zgodności z przepisami musiałby skargę oddalić, stosując przepis art. 151 p.p.s.a.,

- art. 145 § 1 pkt 1 lit. "c" w zw. z art. 135 p.p.s.a. poprzez uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz postanowienia organu pierwszej instancji mimo nienaruszenia przez organ art. 7 oraz art. 8 k.p.a. w zw. za art. 13 § 1 oraz art. 18 u.p.e.a., co miało istotny wpływ na wynik sprawy, ponieważ gdyby WSA dokonał prawidłowej oceny wydanego rozstrzygnięcia pod względem zgodności z przepisami musiałby oddalić skargę, stosując przepis art. 151 p.p.s.a.

W uzasadnieniu skargi kasacyjnej zostały uszczegółowione powyższe zarzuty.

Strona skarżąca nie skorzystała z prawa wniesienia odpowiedzi na skargę kasacyjną.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje.

Skarga kasacyjna zasługuje na uwzględnienie.

Stosownie do treści przepisu art. 183 § 1 p.p.s.a., Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej i z urzędu bierze pod uwagę jedynie nieważność postępowania. W niniejszej sprawie nie stwierdza się, aby zaistniały przesłanki dające podstawę do unieważnienia zaskarżonego wyroku. Oznacza to związanie sądu odwoławczego zarzutami i wnioskami skargi kasacyjnej, które mogą dotyczyć wyłącznie ocenianego wyroku.

Naczelny Sąd Administracyjny za zasadny uznaje zarzut skargi kasacyjnej naruszenia przepisów art. 145 § 1 pkt 1 lit. "c" w zw. z art. 135 p.p.s.a., poprzez uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz postanowienia organu pierwszej instancji. Organy administracji nie naruszyły bowiem przepisu art. 13 § 1 u.p.e.a.

Należy podkreślić, że podstawę prawną rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie stanowił przepis art. 13 § 1 u.p.e.a. Stosownie do jego treści, organ egzekucyjny na wniosek zobowiązanego i ze względu na ważny jego interes, może zwolnić z egzekucji określone składniki majątkowe zobowiązanego, jeżeli zobowiązany uzyskał na to zgodę wierzyciela. Nie ulega zatem wątpliwości, że zwolnienie spod egzekucji składników majątkowych należących do zobowiązanego, może nastąpić wyłącznie w przypadku kumulatywnego zaistnienia trzech przesłanek:

1. zobowiązany musi złożyć wniosek,

2. uzyskać na zwolnienie zgodę wierzyciela oraz

3. za zwolnieniem musi przemawiać ważny interes zobowiązanego.

Mając na uwadze powyższe brzmienie wymienionych wyżej warunków narzuconych przez ustawodawcę, należy stwierdzić, że właściwie oceniły organy administracji, że zgłaszając wniosek o zwolnienie spod egzekucji stosownie zobowiązany musi uzyskać na zwolnienie zgodę wszystkich wierzycieli, określić konkretny składnik majątku, który miałby zostać objęty zwolnieniem oraz przynajmniej wskazywać na "zaistnienie jego ważnego interesu w uzyskaniu zwolnienia". Skarżąca jednak nie spełniła drugiego z wyżej opisanych wymogów.

Brak zgody wszystkich wierzycieli wyklucza możliwość pozytywnego uwzględnienia wniosku zobowiązanego, nawet gdyby organ egzekucyjny stwierdził, że ważny interes zobowiązanego za tym przemawia. Innymi słowy, najpierw zobowiązany powinien uzyskać zgodę wierzyciela, a dopiero wtedy organ egzekucyjny może pozytywnie rozpoznać wniosek zobowiązanego, jeżeli stwierdzi, że przemawia za tym ważny interes zobowiązanego. W rozpatrywanej sprawie występuje dwóch wierzycieli - ZUS oraz Naczelnik Urzędu Skarbowego. Z akt sprawy wynika, że niewątpliwie skarżąca nie uzyskała zgody ZUS na zwolnienie spod egzekucji wskazywanych przez nią we wniosku składników majątkowych.

Ponadto skarżąca wnosiła o zwolnienie spod egzekucji wszelkich środków pieniężnych do kwoty 4.000 zł miesięcznie oraz ewentualnych wierzytelności do tej kwoty. Nie wskazała jednak konkretnych składników, które miały by zostać objęte zwolnieniem, a jedynie kwotę 4.000 zł pochodzącą z niewiadomego źródła, gdyż prowadzona egzekucja była bezskuteczna. Słusznie wskazywały bowiem organy, że dokonane w trakcie postępowania czynności, tj. spisanie protokołów o stanie majątkowym z dnia 13.06.2002 r. oraz z dnia 12.12.2002 r., jak też bezskuteczne próby zajęcia rachunku bankowego w BGŻ SA, w ING Bank Śląski SA, w BPH PBK SA, w Banku PEKAO SA, w Deutche Bank SA, w Euro Bank SA, w Banku Społem SA, w Ivest-Bank SA, w Banku Handlowym w Warszawie SA, w Krakowskim Banku Spółdzielczym SA, w Fortis Banku SA, w BOŚ SA, w PKO BP SA, w Kredyt Banku, SA oraz wierzytelności w "B." [...] J.R., w [...] "O.", w [...] T. G., w [...] "[...]." A. M,, A. P,, M. M, oraz w innych firmach, nie potwierdzały istnienia środków pieniężnych w wysokości 4.000 zł miesięcznie. Nie ulega wątpliwości, że skarżąca powinna wykazać nie tylko argumenty przemawiające za zwolnieniem z egzekucji określonych składników majątkowych, ale także wykazać, że możliwe jest prowadzenie egzekucji i uzyskanie egzekwowanych należności z jego innych składników majątkowych. Natomiast w przedmiotowej sprawie skarżąca nie spełniła powyższego warunku.

W orzecznictwie sądów administracyjnych odnoszących się do regulacji art. 13 § 1 u.p.e.a. podkreśla się, że przepis ten ma na celu ochronę zobowiązanego, jednakże nie może prowadzić do sytuacji, że egzekucja okaże się bezskuteczna (np. wyrok WSA w Bydgoszczy z dnia 14 lipca 2010 r., sygn. akt I SA/Bd 442/10; wyrok NSA z dnia 01.09.11 r., sygn. akt II FSK 489/10; opublikowane w: orzeczenia.nsa.gov.pl). Zatem skoro wniosek skarżącej nie spełniał wskazanego powyżej wymogu z przepisu art. 13 § 1 u.p.e.a., to już z tego powodu uprawniona była odmowa zwolnienia z egzekucji.

Naczelny Sąd Administracyjny za trafny uznaje także zarzut naruszenia przepisów art. 145 § 1 pkt 1 lit. "c" w zw. z art. 135 p.p.s.a. poprzez uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz postanowienia organu pierwszej instancji, pomimo nienaruszenia przez organ art. 7 oraz art. 8 k.p.a. w zw. za art. 13 § 1 oraz art. 18 u.p.e.a. Za chybiony należy uznać wywód WSA w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, że organy administracji nie rozważyły przesłanki "ważnego interesu" zobowiązanej pomimo wskazanych przez nią we wniosku oraz zażaleniu okoliczności. Jak już wyżej wykazano, obligatoryjną przesłanką zgodnie z art. 13 § 1 u.p.e.a. - zwolnienia z egzekucji określonych składników majątkowych zobowiązanego, jest uzyskanie przez niego na takie zwolnienie zgody wszystkich wierzycieli. Odnosząc się do powyższego należy zauważyć, że w rozpatrywanej sprawie wbrew ocenie WSA, organy administracji w swoich rozstrzygnięciach wskazywały, iż ze względu na argumenty opisane w pkt 1 niniejszej skargi kasacyjnej pozostałe przesłanki z art. 13 § 1 u.p.e.a., nie miały wpływu na przebieg postępowania. Brak zgody wszystkich wierzycieli (obligatoryjnie także ZUS-u) oraz niewskazanie przez skarżącą określonego składnika majątkowego, przesądzało o wydanym rozstrzygnięciu organów administracji. Zatem rozważenie, bądź nie rozważenie przesłanki "ważnego interesu" strony nie miało wpływu na wynik przedmiotowej sprawy.

W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego z powyższego wynika, iż w przedmiotowych sprawach spełnione został przesłanki art. 13 § 1 u.p.e.a., czyniąc jednocześnie bezpodstawnym zarzut naruszenia, art. 7 oraz art. 8 k.p.a. w związku art. 18 u.p.e.a.

W tym stanie rzeczy Naczelny Sąd Administracyjny stwierdza, że wyrażenie zgody przez wszystkich wierzycieli, ma charakter przesłanki uprzedniej, której zaistnienie powoduje obowiązek rozważania kolejnych kumulatywnych warunków do zwolnienia z egzekucji środków pieniężnych lub wierzytelności, o których mowa w przepisie art. 13 § 1 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. 2005 r. Nr 229, poz. 1954 ze zm.).

Mając na uwadze wszystkie przedstawione okoliczności sprawy, Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 185 § 1 p.p.s.a. uwzględnił skargę kasacyjną, uchylił zaskarżony wyrok w całości i przekazał sprawę WSA do ponownego rozpoznania.

O kosztach Naczelny Sąd Administracyjny orzekł na podstawie art. 203 pkt 2 p.p.s.a.