I SA/Op 138/14

Uzasadnienie

Przedmiotem skargi Ł. W. (dalej zwanego skarżącym) jest decyzja Dyrektora Izby Celnej w Opolu z dnia 9 grudnia 2013 r. Nr [...] w przedmiocie określenia zobowiązania w podatku akcyzowym za listopad 2012 r. Wartość przedmiotu sporu opiewa na kwotę 7.176 zł. W związku z tym skarżący etapie wniesienia skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu zobowiązany jest - zgodnie z postanowieniami § 1 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 grudnia 2003 r. w sprawie wysokości oraz szczegółowych zasad pobierania wpisu w postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 221, 2193) – do uiszczenia wpisu od skargi w kwocie 288 zł. Na dalsze koszty jakie mogą mieć miejsce w przedmiotowej sprawie składają się opłata kancelaryjna za sporządzenie uzasadnienia wyroku – stosownie do zapisów § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 grudnia 2003 r. w sprawie wysokości opłat kancelaryjnych pobieranych w sprawach sądowoadministracyjnych (Dz. U. Nr 221, poz. 2192) - w kwocie 100 zł oraz wpis od skargi kasacyjnej w kwocie 144 zł (§ 3 rozporządzenia w sprawie wysokości oraz szczególnych zasad pobierania wpisu w postępowaniu przed sądami administracyjnymi).

Skarżący na sporządzonym w dniu 10 stycznia 2014 r. urzędowym formularzu, o którym mowa w art. 252 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz. U. z 2012 r., poz.270) - dalej p.p.s.a., zwrócił się o przyznanie prawa pomocy w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych oraz ustanowienia radcy prawnego.

W uzasadnieniu wniosku skarżący wskazał, że prowadzi działalność gospodarczą, z której w 2013 r. osiągnął dochód w wysokości 27.706 zł i która od ponad 2 miesięcy przynosi straty (jak wskazał związane jest to między innymi rezygnacją z jego usług przez część kontrahentów, co było skutkiem zajęcia konta bankowego przez organ celny), że posiada niespłacony kredyt w wysokości 46.000 zł, że nie posiada żadnych oszczędności ani majątku (poza dwoma samochodami ciężarowymi wykorzystywanymi do prowadzenia działalności gospodarczej), że zamieszkuje wraz żoną i dwojgiem niepełnoletnich dzieci w mieszkaniu o powierzchni 49 m², którego koszt utrzymania opiewa na kwotę 450 zł miesięcznie (jak wskazał pozostałe środki przeznaczone są na zakup wyżywienia, ubrania i utrzymania dzieci) oraz, że podjął dodatkową pracę w firmie "A" H.W. za wynagrodzeniem 1.680 brutto (1.200 zł netto) aby móc utrzymać rodzinę.

Natomiast w części formularza w pozycjach przeznaczonych na oświadczenie dotyczące sytuacji rodzinnej, finansowej i majątkowej skarżący wykazał, że w gospodarstwie domowym pozostaje wraz z żoną i dwojgiem dzieci (syn -14 lat, córka – 5 lat), posiada samochody ciężarowe Scania (wartość – 20.000 zł) i Man (wartość – 25.000 zł), uzyskuje dochody ze stosunku pracy w wysokości 1.600 zł brutto.

W załączeniu do wniosku skarżący przedłożył raport z księgi przychodów i rozchodów, wyciąg z rachunku bankowego prowadzonego w ING Bank Śląski za okres od 31 października do 30 listopada 2013 r., kserokopię wypisu z aktu notarialnego dotyczącego umowy ustanowienia rozdzielczości majątkowej oraz umowę o pracę na czas nieokreślony.

Rozpatrując na podstawie art. 258 § 2, pkt 7 p.p.s.a. wniosek o przyznanie prawa pomocy referendarz sądowy zważył , co następuje:

Stosownie bowiem do art. 245 p.p.s.a. prawo pomocy może być przyznane w zakresie całkowitym, które obejmuje zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego, a także w zakresie częściowym, obejmującym m.in. zwolnienie tylko od opłat sądowych w całości lub w części albo tylko od wydatków albo od opłat sądowych i wydatków.

Koszty sądowe obejmują opłaty sądowe i zwrot wydatków (art. 211 p.p.s.a.).

Opłatami sądowymi są wpis i opłata kancelaryjna (art. 212 § 1 p.p.s.a.).

Zatem wniosek skarżącego o przyznanie prawa pomocy w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych w całości oraz ustanowienia radcy prawnego należy rozpatrywać w kontekście przesłanek zawartych w art. 246 § 1, pkt 1 i 2 p.p.s.a..

Zgodnie z art. 246 § 1, pkt 1 p.p.s.a. przyznanie prawa pomocy osobie fizycznej w zakresie całkowitym następuje gdy osoba ta wykaże, że nie ma żadnych środków na poniesienie jakichkolwiek kosztów postępowania.

Natomiast zgodnie z art. 246 § 1, pkt 2 p.p.s.a. przyznanie prawa pomocy osobie fizycznej w zakresie częściowym następuje gdy osoba ta wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.

Treść powołanych wyżej przepisów wskazuje, iż prawo pomocy stanowi instytucję wyjątkową i dlatego udzielenie tego prawa może nastąpić jedynie w sytuacjach szczególnych. Przyznanie prawa pomocy w zakresie całkowitym (art. 246 § 1, pkt 1 p.p.s.a.) winno być bowiem stosowane do osób żyjących w skrajnym ubóstwie (przykładowo do osób zaliczanych do bezrobotnych bez prawa do zasiłku lub osób ze względu na okoliczności życiowe pozbawione całkowicie środków do życia). Natomiast przyznanie prawa pomocy w zakresie częściowym (art. 246 § 1, pkt 2 p.p.s.a.) dotyczyć będzie osób charakteryzujących się ubóstwem w takim stopniu, że zapłata kosztów sądowych w określonej wysokości mogłaby spowodować utratę możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb egzystencji tych osób oraz ich rodzin.

Tak ukształtowany charakter prawa pomocy wynika z tego, iż generalną zasadą postępowania sądowego jest ponoszenie kosztów związanych z udziałem w postępowaniu. Każda osoba wszczynająca postępowanie powinna liczyć się więc z wydatkami na ten cel i gromadzić środki finansowe na pokrycie koniecznych kosztów. Jak wskazał bowiem Naczelny Sąd Administracyjny w postanowieniu z dnia 10 stycznia 2005 r. (sygn. akt FZ 478/04, niepublik.), opłaty sądowe stanowią rodzaj danin publicznych. Zwolnienia od ponoszenia tego rodzaju danin stanowią odstępstwo od konstytucyjnego obowiązku ich powszechnego i równego ponoszenia, wynikającego z art. 84 Konstytucji. Dlatego też muszą być stosowane w sytuacjach wyjątkowych, gdy istnieją uzasadnione powody do przerzucenia ciężaru dotyczącego danej osoby czy osób na współobywateli. Z kolei w innym postanowieniu NSA (postanowienie z dnia 6 października 2004 r., GZ 71/04, ONSA i WSA 2005, nr 1, poz. 8) stwierdził, iż ,,udzielenie stronie prawa pomocy w postępowaniu przed sądem administracyjnym jest formą jej dofinansowania z budżetu państwa i przez to powinno się sprowadzać do wypadków, w których zdobycie przez stronę środków na sfinansowanie udziału w postępowaniu sądowym jest rzeczywiście, obiektywnie niemożliwe ".

Przy czym wymaga podkreślenia, iż to na wnioskodawcy spoczywa ciężar dowodu, a w szczególności obowiązek wykazania braku możliwości poniesienia jakichkolwiek kosztów postępowania bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Rozstrzygniecie w tej kwestii będzie zależało od tego, co zostanie udowodnione przez stronę. Strona musi zatem wykazać, iż jej sytuacja materialna jest na tyle trudna, iż uzasadnia poczynienie odstępstwa od generalnej reguły ponoszenia kosztów procesu. (vide: J. Tarno, Prawo o postępowania przed sądami administracyjnymi – Komentarz, Wyd. LexisNexis, Warszawa 2006, s. 504; B. Dauter i inni, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi – Komentarz, Wyd. Zakamycze, Kraków 2005, s. 592).

Dlatego też jeżeli oświadczenie strony zawarte we wniosku, o którym mowa w art. 252 p.p.s.a., okaże się niewystarczające do oceny jej rzeczywistego stanu majątkowego i możliwości płatniczych oraz stanu rodzinnego lub budzi wątpliwości, strona jest obowiązana, na mocy art. 255 p.p.s.a., złożyć na wezwanie, w zakreślonym terminie, dodatkowe oświadczenie lub przedłożyć dokumenty źródłowe dotyczące jej stanu majątkowego, dochodów lub stanu rodzinnego.

W ocenie referendarza informacje przedstawione przez skarżącego we wniosku o przyznanie prawa pomocy jak i wynikające z przedłożonych dokumentów były niewystarczające do oceny jego rzeczywistej sytuacji majątkowej i finansowej. W związku z czym, działając na podstawie art. 255 p.p.s.a., pismem z 19 lutego 2014 r. wezwano skarżącego do przekazania w terminie 10 dni od dnia otrzymania wezwania:

- pisemnej informacji na temat kosztów na bieżące utrzymanie ponoszonych przez niego i rodzinę (tj. kosztów z wyodrębnieniem na poszczególne pozycje, w tym pozycje dotyczące kosztów utrzymania lokalu mieszkalnego, zakupu wyżywienia i innych kosztów niezbędnych dla utrzymania z podaniem wysokości tych kosztów w skali miesiąca) wraz dokumentami potwierdzającymi fakt i wysokość ich poniesienia,

- kserokopii harmonogramu spłaty kredytu,

- kserokopii zeznania o wysokości dochodów osiągniętych przez obojga małżonków za 2012 r. i za 2013 r.,

- kserokopie deklaracji podatkowych dla celów opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych (PIT-5) oraz podatkiem od towarów i usług (VAT-7) za miesiące wrzesień, październik, listopad, grudzień 2013 r. i styczeń 2014 r., składanych w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą,

- wyciągów i odpisów z kont i lokat bankowych za okres od 1 grudnia 2013 r. do 18 lutego 2014 r.

W odpowiedzi na wezwanie skarżący przedłożył: faktury dotyczące zakupu gazu i energii elektrycznej, zawiadomienie o zmianie opłaty za dostawę zimnej wody i odprowadzenie ścieków, kserokopie faktur dotyczących zakupu usług telekomunikacyjnych wraz z ich rozliczeniem, zestawienie opłat za przedszkole, do którego uczęszcza córka skarżącego, aneks do umowy o linię kredytową z 4 listopada 2013 r. wraz z pisemną informacją banku o blokadzie konta, kopię zeznania podatkowego PIT-36 za 2012 r., kserokopie deklaracji podatkowych VAT-7 za wrzesień, październik, listopad, grudzień 2013 r. i styczeń 2014 r., wyciągi bankowe z zestawieniem operacji bankowych w ING Bank Śląski, a także pisemną informację, w której oświadczył, że miesięczne wydatki związane z utrzymaniem rodziny (w tym związane z zakupem żywności) opiewają na kwotę 2.130 zł (gaz – 120 zł, energia elektryczna – 150 zł miesięcznie, czynsz – 340 zł, TV i Internet – 150 zł, zakup żywności dla całej rodziny – ok. 800 zł, przedszkole córki – 180 zł, środki czystości i kosmetyki – ok. 80 zł, ubrania dla całej rodziny – 200 zł, książki dla dziecka, pomoce szkolne, zabawki – 110 zł).

Pismem z 21 marca 2014 r. skarżący dodatkowo został wezwany o dostarczenie kserokopii deklaracji podatkowych składanych przez jego żonę dla celów opodatkowania podatkiem od towarów i usług za miesiące październik, listopad, grudzień 2013 r., styczeń i luty 2014 r., w związku z prowadzoną przez nią działalnością gospodarczą oraz kserokopii zeznania o wysokości dochodów osiągniętych przez obojga małżonków w 2013 r. W odpowiedzi nadesłał informację o dochodach oraz pobranych zaliczkach na podatek dochodowy w roku 2013 (PIT-11), raport z księgi przychodów i rozchodów za rok 2013, a także pismo (sporządzone 26 marca 2014 r.), w którym oświadczył, iż działalność gospodarcza założona przez jego żonę w dniu 21 czerwca 2013 r. została przez nią zawieszona 1 lipca 2013 r., załączając na dowód tego wydruk z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.

Następnie ustosunkowując się do wezwania z 14 kwietnia 2014 r. skarżący przedłożył pisemną informację, w której wskazał, że od końca 2013 r. jedynym jego źródłem utrzymania jest wynagrodzenie uzyskiwane z tytułu umowy o pracę w wysokości 1.680 zł brutto (1.290 zł netto), że koszty bieżącego utrzymania w stosunku do wykazanych w poprzednim piśmie zostały ograniczone do kwoty około 1.290 zł (ograniczone do kosztów związanych z dostawą gazu w wysokości 120 zł, energii elektrycznej - 150 zł, wody i odprowadzeniem ścieków - 340 zł, korzystaniem z usług telekomunikacyjnych - 150 zł, wyżywieniem – 350 zł, przedszkolem córki – 180 zł), że w spłacie rat kredytu w wysokości 1.800 zł korzysta z pomocy rodziców oraz, że od kwietnia 2014 r. jego żona podjęła pracę za wynagrodzeniem 840 brutto (650 netto), z którego w części będzie w stanie koszty spłaty rat kredytu (tj. około 650-700 zł). Na potwierdzenie zawartych w piśmie informacji załączył raport z podatkowej księgi przychodów i rozchodów, kserokopię umowy o pracę na czas określony, zawiadomienie o zmianie opłat za dostawę zimnej wody i odprowadzenia ścieków, wezwanie do zapłaty za dostarczenie gazu, faktury dotyczące dostawy gazu i energii elektrycznej, zestawienie opłat za uczęszczanie jego córki w przedszkolu, rozliczenie za korzystanie z dostarczonych usług telekomunikacyjnych oraz wydruk z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. Wraz z tymi dokumentami skarżący przekazał również kserokopie zeznań o wysokości osiągniętych przez niego i żonę dochodów w roku podatkowym 2013 (PIT-36), z których wynika, iż skarżący w tym okresie ze stosunku pracy oraz z pozarolniczej działalności gospodarczej uzyskał przychody w wysokości 316.017,72 zł (ponosząc koszty w wysokości 287.672,26 zł), zaś żona z innych źródeł przychody w wysokości 246,96 zł. Skarżący przekazał także kserokopie deklaracji podatkowych VAT-7 dotyczących prowadzenia przez niego działalności gospodarczej w miesiącach styczeń i luty 2014 r., w których wykazano sprzedaż towarów i usług w wysokości 4.845 zł.

Opisane wyżej pisma i dokumenty znajdują się w aktach sprawy o sygn. akt I SA/Op 101/14 (karty od 53 do 169).

Referendarz sądowy, mając na względzie informacje zawarte we wniosku o prawo pomocy jak też wynikające z przedłożonych dokumentów oraz wskazanych wyżej pism, uznał, iż na chwilę obecną zapłata kosztów sądowych wymaganych zarówno na etapie skargi wniesionej do WSA w Opolu jak i mogące mieć miejsce na kolejnych etapach postępowania sądowego (tj. wpisu od skargi, opłaty kancelaryjnej, wpisu od skargi kasacyjnej) przekracza możliwości finansowe gospodarstwa domowego skarżącego. Przy czym oceny tej referendarz dokonał mając na uwadze również wymagalność kosztów sądowych w pozostałych sprawach zawisłych przed tut. Sądem w tym samym czasie w jakim ta wymagalność dotyczy przedmiotowej sprawy.

Jednocześnie referendarz, dokonując analizy sytuacji gospodarstwa domowego skarżącego, uznał, iż w jego przypadku nie ma podstaw do zastosowania prawa pomocy w zakresie całkowitym (art. 246 § 1, pkt 1 p.p.s.a.).

Jak wskazano wyżej prawo pomocy w zakresie całkowitym można stosować do osób żyjących w skrajnym ubóstwie (przykładowo do osób zaliczanych do bezrobotnych bez prawa do zasiłku lub osób ze względu na okoliczności życiowe pozbawione całkowicie środków do życia). O takiej sytuacji nie można mówić w przypadku skarżącego. Z przekazanych informacji wynika bowiem, że skarżący i jego małżonka uzyskują dochody (wprawdzie nie są to duże dochody) ze stałego źródła, a do 1 marca 2014 r. skarżący (tj. do dnia zawieszenia działalności gospodarczej) pozyskiwał środki finansowej również z działalności gospodarczej. Nadto należy wskazać, iż skarżący uzyskuje znaczną pomoc od swoich rodziców w spłacie kredytu. W tym względzie należy bowiem przytoczyć tezę z orzeczenia Naczelnego Sądu Administracyjnego (postanowienie z dnia 25 marca 2013 r., II FZ 104/13; Lex 1299412), w którym podkreślono, że "dopiero stwierdzenie, że ani samodzielnie, ani przy pomocy rodziny strona nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, pozwala rozstrzygnąć o możliwości przyznania prawa pomocy"

Poza tym, jak oświadczył skarżący, po podjęciu pracy przez współmałżonkę zamierza przeznaczyć od 650 zł do 700 zł na spłatę zobowiązań cywilnoprawnych w postaci kredytu bankowego, które w żadnym razie nie mogą korzystać z pierwszeństwa w zaspokojeniu w stosunku do zobowiązań publicznoprawnych jakimi są opłaty związane z postępowaniem sądowym. Również należy wskazać na majątek skarżącego w postaci dwóch samochodów ciężarowych i związany z nim (przy odpowiednim wykorzystaniu) potencjał umożliwiający pozyskiwanie środków finansowych.

Odnośnie wniosku w zakresie ustanowienia radcy prawnego należy dodatkowo wskazać, że brak udziału zawodowego pełnomocnika nie pozbawia skarżącego możliwości dochodzenia swoich praw przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w Opolu. Skarżący bowiem nie jest zobligowany do ponoszenia kosztów związanych z ustanowieniem zawodowego pełnomocnika aby jego skarga mogła być przedmiotem merytorycznego rozpoznania przez Sąd w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy.

Poza tym należy wskazać, iż skarżący nie ma obowiązku uczestniczenia w posiedzeniach Sądu oraz może ustanowić swoim pełnomocnikiem osoby bliskie np. rodzeństwo lub zstępnych ( art. 35 § 1 p.p.s.a ).

Mając na względzie powyższe, na podstawie art. 258 § 2, pkt 7 p.p.s.a., orzeczono jak w sentencji.