I SA/Sz 374/12

Uzasadnienie

Skarżący Ł.H., w odpowiedzi na wezwanie Sądu do uiszczenia opłaty sądowej w kwocie [...] zł, od wniesionej skargi na wyżej powołane postanowienie Dyrektora Izby Skarbowej w S., złożył na urzędowym formularzu PPF wniosek o przyznanie prawa pomocy w zakresie częściowym, obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych.

W uzasadnieniu wniosku wskazał, że Urząd Skarbowy w C. zajął mu konto bankowe pozbawiając środków do dalszego prowadzenia działalności gospodarczej jak i do życia.

Pismem z dnia 31 maja 2012 r. skarżący został wezwany do przedłożenia dodatkowych dokumentów obrazujących jego sytuację majątkową i rodzinną

w terminie dziesięciodniowym pod rygorem rozpoznania wniosku na podstawie informacji znajdujących się w aktach sprawy, w tym o:

- dokumenty dotyczące uzyskanych przez skarżącego przychodów z działalności gospodarczej za okres od 1 stycznia 2012 r. do 31 maja 2012 r., r. kopii miesięcznych deklaracji podatkowych (PIT i VAT) lub wyciągu

z prowadzonej ewidencji podatkowej dla podatku dochodowego i VAT;

- odpis rocznej deklaracji podatkowej za 2011 r. skarżącego wraz z potwierdzeniem jej złożenia w urzędzie skarbowym;

- wykaz ponoszonych miesięcznie wydatków na konieczne utrzymanie, wraz

z dokumentami potwierdzającymi ich wysokość z ostatnich dwóch miesięcy;

- zaświadczenie z właściwej do spraw opieki społecznej jednostki organizacyjnej gminy czy skarżący korzysta z pomocy społecznej czy ubiegał się o jej przyznanie

w 2012 r.;

- wyciągi z posiadanych przez skarżącego wszystkich rachunków bankowych, związanych z działalnością gospodarczą (w tym zajętego), osobistych, lokat, kart kredytowych z ich stanem z okresu od 1 marca 2012 r. do 31 maja 2012 r.;

- dodatkowe oświadczenia o miejscu zamieszkania skarżącego, czy wynajmuje lokal mieszkalny, czy mieszka u członków rodziny, czy ponosi z tego tytułu wydatki w jakiej wysokości;

- dodatkowe oświadczenie o stanie rodzinnym, czy skarżący jest osobą samotną, czy pozostaje w związku małżeńskim, czy mieszka z innymi osobami (rodzicami, żoną, dziećmi, innymi osobami), czy wspólnie zamieszkujący partycypują w kosztach utrzymania mieszkania, w jakiej wysokości;

- jeśli skarżący pozostaje w związku małżeńskim – także o dodatkowe oświadczenie

o wysokości dochodów małżonki oraz jej stanie majątkowym.

Skarżący wykonując powyższe zobowiązanie nadesłał:

1. oświadczenie, w którym wyjaśnił, że nie korzysta z pomocy społecznej, nie pozostaje w związku małżeńskim, nie posiada oszczędności. Odnośnie miejsca zamieszkania wskazał, że mieszka w wynajmowanym lokalu (kwota czynszu to

[...] zł), a umowy najmu nie posiada, gdyż przedłożył ją w urzędzie skarbowym, nadto posiada zaległości z tytułu wynajmu w kwocie [...] zł. Skarżący podkreślił, że urząd skarbowy zajął konta bankowe, za pomocą których prowadzi działalność gospodarczą, popada w długi, ponieważ nie posiada środków finansowych aby ponosić koszty działalności i będzie zmuszony działalność zakończyć. Ponadto skarżący uważa, że przedstawienie wykazu comiesięcznych wydatków jest zbędne, w sytuacji, gdy nie są one regulowane co "wyolbrzymia jego sytuację finansową";

2. wyciągi z dwóch rachunków bankowych związanych z działalnością gospodarczą prowadzoną pod nazwą N. H.Ł., zajętych w postępowaniu egzekucyjnym za okres od 1 maja 2012 r. do 11 czerwca 2012 r., z których realizowana jest egzekucja.

Rozpoznając wniosek zważyć należało, co następuje.

Zgodnie z art. 245 § 1 i § 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo

o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r. poz. 270) zwanej dalej: "p.p.s.a." prawo pomocy może być przyznane w zakresie całkowitym lub częściowym. Prawo pomocy w zakresie całkowitym obejmuje zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego. W myśl natomiast § 3 cytowanego artykułu, prawo pomocy

w zakresie częściowym obejmuje zwolnienie tylko od opłat sądowych w całości lub

w części albo tylko od wydatków albo od opłat sądowych

i wydatków lub obejmuje tylko ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego.

Według art. 246 § 1 pkt 2 p.p.s.a.- przyznanie prawa pomocy osobie fizycznej następuje w zakresie częściowym gdy wykaże ona, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie

i rodziny.

Instytucja prawa pomocy ma na celu umożliwienie dochodzenia swoich praw przed sądem osobom o bardzo niskich dochodach lub całkowicie tych dochodów pozbawionych, które z uwagi na swą sytuację materialną nie są w stanie pokryć kosztów związanych z postępowaniem sądowym. Stanowi ona wyjątek od zasady ponoszenia kosztów postępowania przez strony postępowania. Z tego względu przesłanki zastosowania tej instytucji winny być interpretowane w sposób ścisły. Udzielenie prawa pomocy jest formą dofinansowania strony postępowania z budżetu państwa i powinno mieć miejsce tylko w sytuacjach, w których zdobycie przez stronę środków na sfinansowanie udziału w postępowaniu jest rzeczywiście, obiektywnie niemożliwe.

Strona występująca na drogę postępowania sądowego winna mieć świadomość obowiązku ponoszenia kosztów tego postępowania i wnosząc

o zwolnienie z tego obowiązku uprawdopodobnić w sposób wiarygodny i rzetelny, że zachodzą przesłanki do uwzględnienia wniosku. Jedynym kryterium oceny wniosku

o przyznanie prawa pomocy jest kryterium majątkowe. Sąd (referendarz sądowy) nie kieruje się w tym zakresie zasadami słuszności, lecz bada stan majątkowy i rodzinny wnioskodawcy. Z konstrukcji art. 246 § 1 p.p.s.a. wynika, że to na wnioskodawcy ciąży obowiązek wykazania, iż znajduje się w sytuacji materialnej uprawniającej do przyznania prawa pomocy a rozstrzygnięcie Sądu (referendarza sądowego) w tej kwestii w dużej mierze zależy od tego, co zostanie udowodnione przez stronę.

Wniosek skarżącego nie może zostać uwzględniony, bowiem nie wykazał on, że poniesienie kosztów sądowych w jego sytuacji majątkowej spowoduje uszczerbek dla koniecznego utrzymania.

Ze złożonych przez skarżącego oświadczeń wynikało, że skarżący jest osobą samotną, prowadzi samodzielne gospodarstwo domowe, nie posiada żadnego majątku w postaci nieruchomości, wartościowych ruchomości, ani oszczędności, wynajmuje lokal mieszkalny za kwotę [...] zł, jest z tego tytułu zadłużony ([...] zł). Skarżący nie wykazał dochodów z prowadzonej działalności gospodarczej w zakresie usług internetowych, ani wydatków związanych z utrzymaniem, pomimo wystosowanego m.in. w tym zakresie wezwania. Skarżący jedynie oświadczył, że prowadzona egzekucja zagraża istnieniu jego firmy oraz jego egzystencji, bez jakiegokolwiek potwierdzenia tych istotnych okoliczności dokumentami źródłowymi.

W ocenie referendarza sądowego oświadczenia skarżącego i nadesłane dokumenty nie są wystarczające aby uznać, że skarżącemu należy przyznać prawo pomocy, ponieważ nie ma możliwości finansowych.

Należy ponownie podkreślić, że postępowanie w przedmiocie udzielenia prawa pomocy, stanowiącego rodzaj dotacji z budżetu państwa, powinno charakteryzować się współdziałaniem strony i Sądu (referendarza sądowego). Dane wykazane przez stronę w formularzu powinny być na tyle szczegółowe, wiarygodne

i rzetelne, aby umożliwiały dokonanie oceny rzeczywistej sytuacji finansowej strony. Wnioskodawca ma wykazać, że faktycznie i obiektywnie nie dysponuje żadnymi środkami pieniężnymi, aby opłacić sprawę sądową.

W razie pojawienia się wątpliwości, co do przedstawionych informacji, bądź jeśli okażą się one niewystarczające dla oceny, strona wezwana na podstawie

art. 255 p.p.s.a. o nadesłanie dodatkowych dokumentów i oświadczeń jest zobowiązana do ich dostarczenia, a w sytuacji gdy nie jest to możliwe lub utrudnione – do jakiegokolwiek ustosunkowania się do wezwania.

Skarżący został wezwany m.in. do przedłożenia dokumentów księgowych przedsiębiorstwa, dotyczących uzyskiwanych przychodów, ponoszonych kosztów działalności, dochodów, a także o kopię zeznania podatkowego za ubiegły rok podatkowy. Brak tych dokumentów czyni niewiarygodnymi twierdzenia strony o tym, że z uzyskiwanych z działalności dochodów realizowane jest wyłącznie zajęcie egzekucyjne, co zagraża przedsiębiorstwu i może w efekcie doprowadzić do utraty źródła utrzymania. Skarżący przedłożył wprawdzie wyciągi z rachunków bankowych przedsiębiorstwa, które są zajęte, ale nie oznacza to, że w ramach działalności gospodarczej nie otrzymuje środków pieniężnych z pominięciem tych rachunków,

a zatem niepodlegających zajęciu egzekucyjnemu. Należy zauważyć, że skarżący nie ustosunkował się w żaden sposób do żądania przedłożenia wyciągów również

z innych rachunków bankowych (poza firmowym), nie sposób stwierdzić, czy takie inne rachunki, czy karty kredytowe posiada. Nie sposób także ocenić, czy faktycznie środki te są na tyle ograniczone, że skarżący popada w dalsze zadłużenie zarówno jeśli chodzi o koszty działalności jak i wydatki na konieczne utrzymanie.

W tym miejscu należy także wskazać, że prowadzenie postępowania egzekucyjnego co do zasady nie może doprowadzić do naruszenia egzystencji strony, ponieważ sytuacja bytowa strony chroniona jest przez przepisy ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, które przewidują przecież określone wyłączenia spod egzekucji tych przedmiotów i wartości oraz ograniczenia zajęcia, które są niezbędne dla zobowiązanego oraz członków jego rodziny.

A zatem obawa skarżącego, że egzekucja zagrozi egzystencji nie znajduje żadnego uzasadnienia prawnego i nie może stanowić postawy do uwzględnienia wniosku.

W konsekwencji należało przyjąć, że wykazane źródło przychodów w postaci działalności gospodarczej ma znaczenie przy ocenie zdolności skarżącego do poniesienia kosztów sądowych, skarżący powinien zatem rzetelnie przedstawić sytuację finansową swojej firmy. Brak danych o dochodowości firmy uniemożliwia dokonanie oceny wystąpienia przesłanek, o których mowa w art. 246 § 1 pkt 2 p.p.s.a.

Skarżący nie wykazał także jakie ponosi wydatki związane ze swoim koniecznym utrzymaniem, oświadczając jedynie, że przedstawianie wykazu wydatków, których faktycznie z uwagi na brak środków nie reguluje, jest zbędne. Prawidłowo przeprowadzone postępowanie w zakresie prawa pomocy wymaga dokonania zestawienia dochodów z wydatkami wnioskodawcy, co wynika wprost

z brzmienia ww. przepisu art. 246 § 1 pkt 2 p.p.s.a. Bierna postawa strony uniemożliwia dokonanie jakichkolwiek ustaleń w tej kwestii, co wyłącza przyznanie prawa pomocy. W rozpoznawanej sprawie nie można w ogóle stwierdzić z czego skarżący się utrzymuje, z jakiego źródła finansuje swoje niezbędne potrzeby życiowe, czy ponosi jedynie uzasadnione wydatki, z których zrezygnować nie może w celu zdobycia środków na koszty sądowe. W interesie wnioskodawcy było także udokumentowanie wspominanego zadłużenia z tytułu opłat.

Reasumując, w rozpoznawanej sprawie nienależyte wykonanie nałożonego na skarżącego zobowiązania (wezwanie z dnia 31 maja 2012 r.) do przedłożenia dodatkowych dokumentów i oświadczeń w zakresie istotnych z punktu widzenia oceny zdolności do poniesienia kosztów sądowych okoliczności (dochody i wydatki skarżącego) uniemożliwia dokonanie jakichkolwiek ustaleń i stanowi podstawę do odmowy przyznania prawa pomocy. Samo bowiem twierdzenie skarżącego

o prowadzonej egzekucji, zadłużeniu firmy jak i zaległościach w opłatach związanych z utrzymaniem, wobec braku dowodów potwierdzających te okoliczności nie przekonuje o trudnej sytuacji finansowej skarżącego.

Przyznanie prawa pomocy będzie możliwe dopiero gdy skarżący przedstawi pełną informację o swoich dochodach, wydatkach i możliwościach finansowych, po uzupełnieniu sprawy o brakujące dokumenty.

Ostatecznie należało uznać, że skarżący nie wykazał przesłanek prawa pomocy, dlatego na podstawie art. 246 § 1 pkt 2 p.p.s.a. należało orzec jak na wstępie.