I OSK 190/12

Uzasadnienie

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku wyrokiem z dnia 10 listopada 2011 r., sygn. akt II SA/Gd 732/11, po rozpoznaniu skargi A. T. uchylił decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w S. z dnia [...] czerwca 2011 r. nr [...] w przedmiocie świadczenia pielęgnacyjnego oraz decyzję Burmistrza Miasta B. z dnia [...] maja 2011 r. nr [...].

Wyrok został wydany w następujących okolicznościach sprawy:

W dniu 30 grudnia 2010 r. do Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w B. wpłynął wniosek A. T. o ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy w związku z opieką nad ojcem – H. T..

W trakcie wywiadu środowiskowego z dnia [...] stycznia 2011 r. ustalono, że A. T. zamieszkuje wraz z konkubentem – M. G. oraz trójką dzieci. A. T. nie podejmuje zatrudnienia, ponieważ od września 2010 r. opiekuje się swoim niepełnosprawnym ojcem – H. T. Wnioskująca oświadczyła, że ostatnio pracowała 10 lat temu, ukończyła kilka kursów zawodowych organizowanych przez Powiatowy Urząd Pracy w B., lecz nie otrzymywała żadnej propozycji pracy. H. T. mieszka z żoną – T. T., która cierpi na przewlekłe schorzenie jelita grubego i kręgosłupa. Z zaświadczenia lekarskiego wynika, że T. T. nie może obecnie zajmować się mężem, ze względu na swój stan zdrowia. H. T. jest osobą niepełnosprawną w stopniu znacznym, wymaga stałej pomocy ze strony osób drugich. Pozostaje pod stałą opieką lekarską z powodu licznych chorób, jest po amputacji lewej nogi i ma niedowład w lewej ręce. Porusza się na wózku inwalidzkim. T. i H. T. prócz córki A. T., mają jeszcze jedną córkę – E. J., która mieszka ze swoją rodziną w Niemczech. H. T. oświadczył, że to córka A. sprawuje nad nim opiekę. Wykonuje wszystkie czynności gospodarcze i porządkowe, pilnuje terminów wizyt lekarskich, zamawia i wykupuje leki w aptece, jak również dba o jego higienę osobistą.

Działający z upoważnienia Burmistrza Miasta B. Kierownik Działu Świadczeń Rodzinnych Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w B., decyzją z dnia [...] lutego 2011 r. Nr [...], odmówił przyznania na rzecz A. T. świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy w związku z opieką nad ojcem – H. T., z uwagi na to, że pozostaje on w związku małżeńskim. Rozpoznając sprawę w postępowaniu odwoławczym Samorządowe Kolegium Odwoławcze w S., decyzją z dnia [...] marca 2011 r. Nr [...], uchyliło decyzję organu I instancji i przekazało sprawę do ponownego rozpatrzenia. Kolegium wskazało, że ponownie rozpoznając sprawę organ I instancji powinien ustalić, jaki jest stan zdrowia żony H. T. oraz czy A. T., mająca swoją rodzinę, jest faktycznie w stanie wykonywać swoje obowiązki względem ojca.

Ponownie rozpoznając sprawę organ I instancji ustalił, że w dniu [...] marca 2011 r. Powiatowy Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności w S. wydał T. T. orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. W piśmie z dnia 20 kwietnia 2011 r. A. T. wyjaśniła, że właściwie do mieszkania rodziców przeniosło się jej całe rodzinne życie, gdzie opiekuje się ojcem, przygotowując posiłki nie tylko dla rodziców, ale również dla swojej rodziny. Jej dwie starsze córki są już nastoletnie i na tyle samodzielne, że nie stwarzają żadnych ograniczeń w opiece nad ojcem. Natomiast syn ma prawie 4 lata i większość czasu spędza z matką, jednakże jego obecność nie ogranicza sprawowania opieki nad ojcem. W sytuacjach, kiedy A. T. wyjeżdża z ojcem do lekarza, opiekę nad synem przejmuje M. G., gdyż jego sytuacja zawodowa stwarza takie możliwości.

Działając z upoważnienia Burmistrza Miasta B. Kierownik Działu Świadczeń Rodzinnych Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w B., decyzją z dnia [...] maja 2011 r. Nr [...], wydaną na podstawie art. 17 ust. 1 i ust. 5 pkt. 2a, art. 24 ust. 1, 2, 2a, 4 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 z późn. zm.), odmówił przyznania na rzecz A. T. świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy w związku z opieką nad H. T. oraz składki na ubezpieczenie społeczne i składki na ubezpieczenie zdrowotne z tego tytułu.

Odwołanie od decyzji organu I instancji wniosła A. T.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w S., działając na podstawie art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych decyzją z dnia [...] czerwca 2011 r. Nr [...] utrzymało decyzję organu I instancji w punkcie 1 w mocy (punkt 1 decyzji) oraz uchyliło punkt 2 i 3 decyzji i umorzyło postępowanie administracyjne organu I instancji w zakresie odmowy przyznania A. T. składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej (punkt 2 decyzji).

Kolegium wyjaśniło, że zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje matce lub ojcu (pkt 1), innym osobom, na których zgodnie z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ciąży obowiązek alimentacyjny (pkt 2), a także opiekunowi faktycznemu dziecka (pkt 3), jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki między innymi nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Ze względu na to, że "innymi osobami", o których mowa w pkt 2 są według art. 128 Kro krewni w linii prostej, to jest zstępni: dzieci, wnuki, prawnuki i wstępni: rodzice, dziadkowie, pradziadkowie, a także rodzeństwo, odwołująca się należy do kręgu osób zobowiązanych do alimentowania ojca.

Jednocześnie Kolegium wskazało, że zgodnie z art. 17 ust. 5 pkt 2a ustawy, świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli osoba potrzebująca opieki pozostaje w związku małżeńskim. Jednakże, zgodnie z oceną prawną dokonaną przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 18 lipca 2008 r. (sygn. akt P 27/07), prawo do ubiegania się o świadczenie pielęgnacyjne wywodzi się z istnienia obowiązku alimentacyjnego. Fakt pozostawania w związku małżeńskim przez osobę nad którą ma być sprawowana opieka nie niweczy uprawnienia innych osób do świadczenia pielęgnacyjnego, biorąc pod uwagę obowiązek alimentacyjny wynikający z ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy w wypadku braku lub niemożności spełnienia przez małżonka ciążącego na nich obowiązku. Kolegium podkreśliło, że zgodnie z przywołanym orzeczeniem oraz w świetle utrwalonego już orzecznictwa sądów administracyjnych okoliczność sprawowania opieki nad osobą pozostającą w związku małżeńskim przez osobę inną niż małżonek, lecz obciążoną obowiązkiem alimentacyjnym, nie wyłącza podstaw do przyznania świadczenia pielęgnacyjnego.

Mając powyższe na uwadze Kolegium stwierdziło, że nie zgadza się ze stanowiskiem organu I instancji w zakresie przyczyn odmowy przyznania wnioskowanego świadczenia. W ocenie Kolegium fakt pozostawania w związku małżeńskim osoby wymagającej opieki stanowi przesłankę do jego odmowy tylko wtedy, gdy oboje małżonkowie nie są w stanie nieść sobie wzajemnie pomocy, a więc gdy oboje małżonkowie są osobami niepełnosprawnymi w znacznym stopniu.

Kolegium ustaliło, że oboje z rodziców odwołującej się legitymują się orzeczeniem o niepełnosprawności, jednakże matka odwołującej się zaliczona została do osób niepełnosprawnych w stopniu umiarkowanym. Z orzeczenia o niepełnosprawności T. T. wynika, że stopień umiarkowany ma ustalony do dnia 30 kwietnia 2012 r. z przyczyn dotyczących chorób układu pokarmowego (08-1). Orzeczenie nie wyklucza podjęcia pracy w warunkach chronionych i w świetle jego treści osoba ta nie wymaga stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością do samodzielnej egzystencji.

W ocenie Kolegium orzeczenie tej treści wyklucza przyjęcie, że T. T. nie może przy współudziale i pomocy córki, gdy ta podejmie pracę, opiekować się mężem, a więc, że wykluczone jest podjęcie zatrudnienia przez stronę zdolną do pracy. Przeszkodą w sprawowaniu opieki matki nad mężem nie może być również choroba kręgosłupa, gdyż tej okoliczności nie potwierdza orzeczenie o niepełnosprawności, którego celem było potwierdzenie stanu zdrowia osoby stającej przed Zespołem ds. Orzekania o Niepełnosprawności. Dlatego też nie ma znaczenia dla sprawy wydane zaświadczenie lekarskie o braku możliwości opiekowania się chorym mężem przez T. T.

Mając powyższe na uwadze Kolegium stwierdziło, iż skoro nie potwierdziła się przesłanka uzasadniająca przyjęcie, że żona H. T. nie jest w stanie sprawować opieki nad mężem, tym samym nie zachodziła podstawa do nieuwzględnienia przepisu art. 17 ust. 5 pkt 2a ustawy o świadczeniach rodzinnych.

Dodatkowo Kolegium wyjaśniło, że skoro wyborem strony jest opieka nad dzieckiem i rodzicami, trudno przyjąć, aby zachodziła przesłanka do przyjęcia, że ma miejsce rezygnacja z zatrudnienia lub podjęcia pracy tylko w związku z opieką nad niepełnosprawną osobą (ojcem). Świadczenie pielęgnacyjne ma wszak stanowić rekompensatę za rezygnację z pracy w związku z podjęciem się opieki nad osobą niepełnosprawną w stopniu znacznym. Natomiast ze stanu faktycznego niniejszej sprawy wynika, że rodzina potrafi zorganizować opiekę nad dziećmi oraz chorymi rodzicami, co dodatkowo przesądza o braku podstaw do przyznania spornego świadczenia.

Kolegium uznało jednocześnie bezprzedmiotowość postępowania organu I instancji w sprawie odmowy przyznania stronie składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne bez nabycia w drodze decyzji prawa do świadczenia pielęgnacyjnego i dlatego w tej części umorzono postępowanie organu pierwszej instancji.

Na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w S. skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku wniosła A. T. Skarżąca podniosła, że decyzja Kolegium jest niesprawiedliwa i krzywdząca. Stwierdziła, że jest niezbędna w codziennej egzystencji swojego ojca i nie może podjąć z tego względu zatrudnienia.

W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie, podtrzymując argumentację przedstawioną w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Wojewódzki Sąd Administracyjny stwierdził, że zaskarżona decyzja oraz poprzedzająca ją decyzja organu I instancji wydane zostały z naruszeniem przepisów prawa materialnego polegającym na błędnej interpretacji art. 17 ust. pkt 2 oraz ust. 5 pkt 2 lit. a ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2006 r., Nr 139, poz. 992 ze zm.) oraz z naruszeniem przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Tym samym skarga jako zasadna zasługuje na uwzględnienie.

Sąd wskazał, że materialnoprawną podstawę wydania zaskarżonej decyzji stanowił przepis art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych, zgodnie z którym świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje: 1) matce albo ojcu, 2) innym osobom, na których zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ciąży obowiązek alimentacyjny, a także 3) opiekunowi faktycznemu dziecka - jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji, albo osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.

W przytoczonym przepisie ustawodawca odwołał się do "obowiązku alimentacyjnego" - pojęcia prawnego uregulowanego w Dziale III Kro. Stosownie do art. 128 Kro obowiązek alimentacyjny polega na dostarczaniu środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania i ciąży na krewnych w linii prostej oraz rodzeństwie. Zgodnie z art. 617 § 1 Kro krewnymi w linii prostej są osoby, z których jedna pochodzi od drugiej, zaś stopień pokrewieństwa określa się według liczby urodzeń, wskutek których powstało pokrewieństwo (§ 2). Wśród krewnych w linii prostej rozróżnia się linię wstępną (rodzice, dziadkowie, pradziadkowie, itd.) oraz linię zstępną (dzieci, wnuki, prawnuki, itd.).

W niniejszej sprawie jest niesporne, że wniosek o ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia i innej pracy zarobkowej w związku z opieką nad ojcem H. T. złożyła w dniu 20 grudnia 2010 r. jego córka A. Jak wynika z prawidłowych ustaleń organu, H. T. legitymuje się orzeczeniem z dnia [...] listopada 2010 r. o znacznym stopniu niepełnosprawności, z koniecznością stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. H. T. pozostaje w związku małżeńskim z T. T., która posiada orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności (z dnia [...] marca 2011 r., w aktach administracyjnych), według ustalenia Kolegium w związku z chorobami układu pokarmowego. Zgodnie z treścią oświadczeń skarżącej choroba matki, w tym dolegliwości związane z kręgosłupem, które ujawniły się w 2010 r. uniemożliwiają jej opiekę nad H. T. Jak twierdzi się zarówno w skardze, jak i w toku postępowania administracyjnego skarżąca nie podejmuje zatrudnienia, ponieważ od września 2010 r. opiekuje się niepełnosprawnym ojcem, dostosowując swoje życie rodzinne do jego potrzeb.

Rozstrzygając wniosek w ponownym postępowaniu organ I instancji w decyzji z dnia [...] maja 2011 r. zastosował art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a ustawy o świadczeniach rodzinnych. Przepis ten stanowi, że świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli osoba wymagająca opieki pozostaje w związku małżeńskim. Stanowisko organu I instancji zostało poddane słusznej krytyce w wyniku kontroli instancyjnej i pogląd Kolegium zawarty w zaskarżonej decyzji co do tego, że sprawowanie opieki nad osobą pozostającą w związku małżeńskim przez inną osobę niż małżonek, lecz obciążoną obowiązkiem alimentacyjnym, nie wyłącza podstaw do przyznania świadczenia pielęgnacyjnego, zasługuje w ocenie Sądu na aprobatę.

W judykaturze wyraża się pogląd, że nieuprawniona jest taka wykładnia art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a w związku z art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych, w myśl której osoba sprawująca opiekę, na której ciąży obowiązek alimentacyjny, o którym mowa w art. 128 Kro, traci prawo do świadczenia z uwagi na fakt pozostawania osoby, nad którą sprawuje opiekę w związku małżeńskim (vide m. in. wyroki Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 11 marca 2009 r., sygn. akt II SA/Ol 60/09; z dnia 11 marca 2009 r., sygn. akt II SA/Ol 61/09; z dnia 6 maja 2009 r., sygn. akt II SA/Ol 386/09; wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z dnia 22 marca 2010 r., sygn. akt III SA/Kr 1236/09; wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie dnia 7 grudnia 2009 r., sygn. akt I OSK 722/09; z dnia 7 grudnia 2009 r., sygn. akt I OSK 723/09 dostępne w internetowej bazie http://orzeczenia.nsa.gov.pl). Z kolei Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu z dnia 1 czerwca 2010 r., sygn. akt P 38/09, odmawiając odpowiedzi na pytanie prawne, czy art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a ustawy o świadczeniach rodzinnych w zakresie, w jakim świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje osobom wymagającym opieki pozostającym w związku małżeńskim w sytuacji, gdy oboje małżonkowie legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, jest zgodny z art. 32 ust. 1 i art. 71 ust. 1, wskazał między innymi, że istnieje utrwalona i względnie jednolita praktyka interpretacji art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a tej ustawy w sposób, który wychodzi naprzeciw wątpliwościom konstytucyjnym i nie jest w tym celu konieczne wydanie orzeczenia merytorycznego przez Trybunał Konstytucyjny.

Ponadto, jak wyjaśnił Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 17 grudnia 2009 r. sygn. akt I OSK 722/09 (dostępny na stronie internetowej www.cbois.nsa.gov.pl), negatywna przesłanka z art. 17 ust. 5 pkt 2a ustawy, rozumiana w sposób bezwzględny, wywołuje daleko idące negatywne konsekwencje dla rodziny i małżeństwa. Gdy stan zdrowia obydwojga małżonków powoduje, że nie są oni w stanie być dla siebie wzajemnie wsparciem, pozostali członkowie rodziny, którzy chcą - a jednocześnie mają również obowiązek - sprawować nad nimi opiekę, nie mogą uzyskać świadczenia, które uzyskaliby gdyby taki związek małżeński nie istniał. Tak rozumiany przepis oznacza pewnego rodzaju sankcję dla osób pozostających w związku małżeńskim i w konsekwencji taka wykładnia nie może się ostać w świetle art. 18 Konstytucji RP. Osoby pozostające w związku małżeńskim, których małżonkowie z uwagi na wiek lub stan zdrowia nie są w stanie sprawować nad nimi opieki, powinny być traktowane jednakowo, jak osoby, które w związku małżeńskim nie pozostają. Obydwie bowiem kategorie osób w jednakowym stopniu wymagać będą opieki osób trzecich.

W rezultacie powyższych rozważań, Sąd wskazał, że okoliczność, iż A. T. sprawuje opiekę nad pozostającym w związku małżeńskim ojcem H. T. nie stanowi podstawy do odmowy przyznania świadczenia pielęgnacyjnego. Pozostawanie w związku małżeńskim będzie przeszkodą w przyznaniu tego świadczenia wówczas, gdy małżonek osoby wymagającej opieki będzie w stanie skutecznie tę pomoc świadczyć.

Organ II instancji odmawiając przyznania świadczenia powołał się na art. 17 ust. 1 ustawy oświadczeniach rodzinnych przyjmując, że małżonka niepełnosprawnego w stopniu znacznym H. T. może taką opiekę sprawować, mimo orzeczenia o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Zdaniem Sądu ustalenia Kolegium co do możności sprawowania opieki przez T. T. są co najmniej przedwczesne i zostały dokonane z naruszeniem art. 7, 77 oraz 80 kpa. Kolegium poczyniło je tylko na podstawie treści orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, uznając za nie mające znaczenia dla sprawy zaświadczenie lekarza przedstawione przez skarżącą w toku postępowania, a wskazujące na niemożność sprawowania takiej opieki.

Natomiast Sąd orzekający w niniejszej sprawie podzielił stanowisko wyrażone przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 8 grudnia 2010r., sygn. akt II SA/Gd 589/10 (Baza orzeczeń LEX nr 752570), według którego fakt, że stan zdrowia współmałżonka osoby posiadającej orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności uniemożliwia mu sprawowanie opieki nie musi być wykazany orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, lecz może być wykazane również innymi dowodami. Przedłożenie takiego orzeczenia nie jest warunkiem niezbędnym dokonania ustalenia, iż stan zdrowia współmałżonka uniemożliwia sprawowanie przez niego opieki. Takie ograniczenie dowodowe musiałoby wynikać z przepisu ustawy. Ponieważ wymóg taki nie wynika z treści ustawy o świadczeniach rodzinnych przyjąć należy, iż znajdują w tym zakresie zastosowanie przepisy kodeksu postępowania administracyjnego dotyczące postępowania dowodowego, w szczególności zaś art. 75 § 1 kpa przewiduje, iż jako dowód należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy a nie jest sprzeczne z prawem. W tym kontekście stwierdzenie u małżonka osoby wymagającej opieki przewlekłych chorób, w tym również kręgosłupa, może stanowić okoliczność świadczącą o niemożności sprawowania opieki. Kwestia ta wymagała jednak pogłębionego wyjaśnienia, z uwzględnieniem innych dowodów, do przedstawienia których Kolegium powinno wezwać wnioskodawczynię, skoro nie podzieliło stanowiska prawnego zajętego przez organ I instancji. Istotne znaczenie może mieć wówczas także zaświadczenie lekarskie z dnia [...] lutego 2011 r., z treści którego wynika, że T. T. "nie może obecnie zajmować się mężem, ze względu na stan zdrowia" (vide: zaświadczenie w aktach administracyjnych). Materiał dowodowy zebrany przez organy nie pozwalał na przyjęcie stanowczej oceny braku znaczenia dla sprawy wydanego zaświadczenia Dopiero po uzupełnieniu materiału dowodowego możliwa będzie ocena, czy stan zdrowia T. T. w istocie umożliwia jej sprawowanie opieki nad mężem. Przeprowadzenie postępowania w sposób, o którym mowa w art. 7, art. 77 i art. 80 kpa, w tym stwierdzona niepełnosprawność (chociaż w stopniu umiarkowanym) oraz inne przyszłe ustalenia faktyczne mogą doprowadzić do stwierdzenia, iż T. T. nie jest w stanie sprawować opieki nad małżonkiem.

Sąd wskazał, że ponownie rozpatrując sprawę organ uwzględni dokonaną w wyroku wykładnię przepisów prawa oraz wskazania co do dalszego toku postępowania - prawidłowej wykładni art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a ustawy i przeprowadzenia postępowania dowodowego w celu ustalenia okoliczności czy z uwagi na stan zdrowia małżonki H. T. jest ona w stanie sprawować nad nim opiekę. Ustalenie to jest istotne dla prawidłowego rozpatrzenia wniosku A. T. złożonego w kontrolowanej sprawie administracyjnej.

Mając na uwadze przedstawione wyżej okoliczności obie decyzje podlegały uchyleniu, o czym Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku orzekł na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c oraz art. 135 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (dalej p.p.s.a.).

Skargę kasacyjną od powyższego wyroku złożyło Samorządowe Kolegium Odwoławcze w S., zaskarżając wyrok w całości, zarzucając:

1. naruszenie prawa materialnego, mianowicie art. 17 ust. 1 w zw. z art. 17 ust. 1a oraz ust. 5 pkt 2 lit. a ustawy o świadczeniach rodzinnych poprzez ich błędną wykładnię, skutkującą uchyleniem decyzji organów obu instancji wobec niezastosowania art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a powołanej ustawy;

2. naruszenie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c w zw. z art. 151 p.p.s.a. w związku z uwzględnieniem skargi wobec błędnego ustalenia, że zaskarżona decyzja Kolegium Odwoławczego wydana została z naruszeniem prawa materialnego art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz procesowego art. 7, art. 77 i art. 80 k.p.a. oraz art. 75 k.p.a.;

3. naruszenie art. 141 § 4 p.p.s.a. poprzez brak precyzyjnego wskazania, co do dalszego toku postępowania w związku z uchyleniem decyzji organów obu instancji;

Wskazując na powyższe zarzuty skarżący organ wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie skargi A. T., ewentualnie - w razie nieuwzględnienia powyższego wniosku - uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji w celu ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu skargi kasacyjnej wskazano, że Kolegium wydało decyzję w oparciu o wyczerpująco zgromadzony i omówiony materiał dowodowy, a wynik tych ustaleń znajdował odzwierciedlenie w uzasadnieniu uchylonej decyzji.

Zdaniem skarżącego kasacyjnie, uchylona decyzja Kolegium w pełni uwzględniała, że przepis art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a ustawy sankcjonuje obowiązek zapewnienia opieki przez małżonka oraz realizację tego obowiązku przed wstępnymi, zstępnymi oraz rodzeństwem - art. 17 ust. 1 pkt 2 i ust. 1a ustawy, o ile nie zachodzą obiektywne przesłanki jej sprawowania przez małżonka.

Zdaniem skarżącego w sytuacji, gdy osoba niepełnosprawna wymaga opieki drugiej osoby i pozostaje w związku małżeńskim, ale oboje małżonkowie nie mogą nieść sobie pomocy na wzajem (z przyczyn obiektywnych dotyczących ich stanu zdrowia), dopiero wtedy aktualizuje się obowiązek alimentacyjny osób wymienionych w art. 17 ust. 1 pkt 2 w zw. z art. 17 ust. 1 a ustawy. Ten ostatni określa kolejność w jakiej krewni są uprawnieni do świadczenia, gdy po ich stronie aktualizuje się obowiązek wsparcia osoby niepełnosprawnej dla której są krewnymi.

Wyłączenie obowiązku sprawowania opieki nad mężem może mieć miejsce tylko z przyczyn obiektywnych (np. niepełnosprawność lub ciężka choroba, uniemożliwiające sprawowanie opieki nad drugą osobą). Chodzi w tym przypadku o przesłanki niezależne od woli osób zobowiązanych do realizacji obowiązku opieki.

Nadto zdaniem skarżącego, Kolegium właściwie przyjęło, że art. 17 ust. 5 pkt 2. lit a ustawy odnosi się tylko do osób spokrewnionych wskazanych w art. 17 ust.1a ustawy i nie obejmuje małżonków. W świetle treści tego przepisu brak jest podstaw do stwierdzenia, iż małżonkowi sprawującemu opiekę nad drugim małżonkiem świadczenie pielęgnacyjne przysługuje dopiero wtedy, gdy nie ma osoby spokrewnionej w pierwszym stopniu lub osoba, spokrewniona w pierwszym stopniu (dziecko, matka, ojciec) nie jest w stanie sprawować opieki. Takie rozumienie analizowanego przepisu wynika zarówno z jego wykładni literalnej, jak systemowej i celowościowej. Odwrotnie też, o ile oboje małżonkowie nie mają znacznego stopnia niepełnosprawności, a więc wyłączenie obowiązku ich wzajemnego wsparcia

następuje z przyczyn obiektywnych, nie aktualizuje się obowiązek alimentacyjny obciążający osoby wymienione w art. 17 ust. 1 a ustawy.

W ocenie skarżącego, treść art. 23 i 27 Kro przekonuje, że obowiązek współdziałania małżonków dla dobra rodziny oraz zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli, jak również obowiązek wzajemnej pomocy, pod pojęciem której należy rozumieć pomoc w sytuacjach wyjątkowych, takich jak choroba, czy niepełnosprawność, wyprzedza obowiązek alimentacyjny zstępnych i krewnych, o którym mowa. w art. 17 ust. 1a ustawy. Z definicji małżeństwa wynika obowiązek świadczenia pomocy małżonkowi, a korelatem obowiązku jest prawo do korzystania z tej pomocy, które może być realizowane w różnych formach. W typowych sytuacjach pomoc w związku małżeńskim jest dobrowolna i nieodpłatna.

Potwierdzeniem powyższego stanowiska zdaniem skarżącego jest nowelizacja ustawy o świadczeniach rodzinnych ustawą z 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz.U. Nr 205, poz. 1212). Nowelizacja przepisu art. 17 ustawy o świadczeniach rodzinnych obowiązuje od 14 października 2011 r. Przepis przejściowy do ustawy nowelizacyjnej przewiduje, że sprawy o świadczenia rodzinne i świadczenia z funduszu alimentacyjnego, do których prawo powstało przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, podlegają rozpatrzeniu na zasadach i w trybie określonych w przepisach dotychczasowych. Co nie zmienia jednak faktu, iż zdaniem skarżącego powołana nowelizacja rozstrzyga wątpliwości, co do interpretacji w/w przepisów art. 17 ust. 1 pkt 2, ust. 1 a i ust. 5 pkt lit a ustawy o świadczeniach rodzinnych. Nowelizacja potwierdza, że jedynie obiektywne kryteria, do których odniosło się Kolegium w uchylonej decyzji, rozstrzygają o ocenie niemożności uczynienia zadość obowiązkowi sprawowania opieki osoby obowiązanej alimentacyjnie z faktu małżeństwa lub pokrewieństwa (np. z powodu niepełnosprawności lub ciężkiej choroby, uniemożliwiającej sprawowanie opieki nad drugą osobą). W ocenie skarżącego nowelizacja jednoznacznie potwierdza zasadność rozstrzygnięcia Kolegium w stanie faktycznym i prawnym obowiązującym w dacie wydania uchylonych decyzji.

Z ostrożności procesowej skarżący podniósł, iż w zasadzie przepis przejściowy do w/w ustawy nowelizacyjnej będzie dotyczyć spraw, w których prawo do świadczeń powstało przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy. Przepis art. 3 tej ustawy nie przesądził jednoznacznie zastosowania przepisów ustawy o świadczeniach rodzinnych, w brzmieniu obowiązującym sprzed nowelizacji. W przypadku uznania przez Naczelny Sąd Administracyjny, że do rozpatrzenia sprawy zastosowanie będą miały przepisy po ich nowelizacji (wynikającej z w/w ustawy), tym bardziej oczywista jest zdaniem skarżącego wadliwość skarżonego wyroku, w zakresie w jakim Sąd nie uwzględnił tej okoliczności i nowego brzmienia art. 17 ustawy o świadczeniach rodzinnych.

Obecnie art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a ustawy o świadczeniach przewiduje wprost, że świadczenia pielęgnacyjne nie przysługują, jeżeli osoba wymagająca opieki pozostaje w związku małżeńskim, chyba że współmałżonek legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. W świetle natomiast art. 17 ust. 1 pkt 2 osoba, która ma sprawować opiekę nie może mieć ustalonego znacznego stopnia niepełnosprawności.

Skarżący kasacynie wskazał, że żona H. T. aktualnym orzeczeniem o niepełnosprawności ma ustalony umiarkowany stopień niepełnosprawności, a zatem zgodnie z powyższym przepisem nie jest wyłączona od sprawowania opieki nad mężem i uzyskania świadczenie pielęgnacyjnego (art. 17 ust. 1 pkt 2 ustawy), które nie przysługuje w stanie faktycznym sprawy krewnym H. T., w tym córce. Nowelizacja wprost ogranicza prawo uzyskania spornego świadczenia m.in. przez zstępnych, gdy osoba wymagająca opieki pozostaje w związku małżeńskim, a jej małżonek nie ma ustalonego znacznego stopnia niepełnosprawności.

Wobec treści orzeczenie o niepełnosprawności T. T., skarżący nie zgodził się z ustaleniami Sądu co do konieczności uzupełnienia postępowania dowodowego. Orzeczenie potwierdzało aktualny stan zdrowia matki strony. Nie wykluczono możliwości podjęcia przez nią pracy. W ocenie skarżącego, przy rozpatrzeniu sprawy należało przedłożyć wartość dowodową powołanego orzeczenia nad wcześniej wydanym zaświadczeniem lekarskim.

Dokonując nowelizacji, obowiązującej w dacie orzekania przez Sąd, zdaniem skarżącego usankcjonowano rozumowanie Kolegium, przyjęte w uchylonej decyzji, co do braku podstaw do przyznania świadczenia pielęgnacyjnego A. T., w sytuacji, gdy jej matka, żona H. T. nie została uznana za osobę całkowicie niezdolną do pracy. Jak podkreślono wyraźnie w decyzji, inna osoba niż małżonek może nabyć prawo do świadczeń pielęgnacyjnych, o ile oboje małżonkowie nie mogą świadczyć tej pomocy z powodu stanu zdrowia, co wymaga potwierdzenia, którym w niniejszej sprawie było orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności T. T.

Skarżący podkreślił również, że w istocie Sąd nie precyzuje na czym ma polegać uzupełnienie postępowania dowodowego, jaki środek dowodowy ma podważać ustalenia co do stanu zdrowia T. T. wynikające z orzeczenia o niepełnosprawności. Ponadto, Sąd pominął pozostałe istotne okoliczności sprawy, które łącznie z kwestią niepełnosprawności T. T. stanowiły podstawę utrzymania decyzji odmawiającej prawa do świadczeń. Powołując się bowiem na art. 17 ust. 1 pkt 2 Kpa Kolegium wskazało również na fakt sprawowania przez skarżącą opieki nad 4 letnim dzieckiem, a więc realizacji obowiązków wynikających z zaspokajania potrzeb własnej rodziny. Do tego skarżąca nie pracuje od ponad 10 lat i pozostaje zarejestrowana jako bezrobotna, poszukująca pracy. Opiekę natomiast ma sprawować od 2010 r. Strona skarżąca nie mieszka przy tym z rodzicami, lecz z własną rodziną. Trudno zatem mówić o sprawowaniu stałej opieki.

Zdaniem Kolegium, w świetle przedstawionych okoliczności, do nabycia prawa do świadczenia pielęgnacyjnego nie wystarcza sam fakt niepozostawania w

zatrudnieniu oraz obiektywnie stwierdzona potrzeba sprawowania opieki. Ustawodawca przesądził bowiem w sposób jednoznaczny, iż ma to być pozostawanie bez zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania opieki ("w celu sprawowania opieki"). W rzeczywistości strona nie podejmuje zatrudnienia z innych powodów niż tylko opieka nad ojcem, co zostało wykazane w uchylonej decyzji Kolegium, a pominięte przez Sąd przy rozpatrzeniu sprawy. Strona od wielu lat jest bezrobotna, łącząc opiekę nad małym dzieckiem z opieką nad ojcem. To dlatego, mając na uwadze całokształt powyższych okoliczności, w tym fakt, że nie miała miejsce zasadnicza zmiana sytuacji strony (odnosząca się do okresu poprzedzającego wniosek A. T. o prawo do świadczenia pielęgnacyjnego, kiedy rodzina wspólnie sprawowała opiekę nad H. T., dzieląc się obowiązkami, a strona nie występowała o świadczenie) Kolegium przyjęło, w obowiązującym stanie prawnym, iż nie ma podstaw do przyznania świadczenia. Ustalenia faktyczne organu pierwszej instancji potwierdzają, że rodzina do tej pory była w stanie zająć się osobą niepełnosprawną, a fakt, iż żona H. T. ma ustalony umiarkowany stopień niepełnosprawności, nie zwalnia jej od pomocy mężowi, w czym co oczywiste wspiera ją córka.

Kolegium wskazało, że w zakresie dyspozycji przepisów art. 17 ust. 1, ust. 1 a oraz ust. 5 pkt 2 lit a ustawy leży całokształt okoliczności podlegających ustaleniu, a więc ocena oświadczenia o rezygnacji z zatrudnienia lub poszukiwania pracy, sytuacja rodzinna w tym ustalenie osób, na których ciąży obowiązek niesienia pomocy osobie niepełnosprawnej oraz kwestia sposobu sprawowania tej opieki. W ocenie skarżącego Sąd błędnie natomiast ogranicza się tylko do oceny stanu zdrowia T. T., wskazując na naruszenie przepisów art. 7, art. 77 i art. 80 Kpa, a w skutek tego wadliwie uchylił obie decyzje mimo braku podstaw do takiego rozstrzygnięcia.

Zdaniem skarżącego Kolegium wyrok Sądu narusza art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c w zw. z art. 151 p.p.s.a., skoro w świetle ustaleń stanu faktycznego poczynionych w sprawie wydano wyrok uwzględniający skargę.

Ponadto, w ocenie Kolegium, uzasadnienie wyroku narusza przepis art. 141 § 4 p.p.s.a., mając na uwadze, że Sąd nie sprecyzował, na czym konkretnie ma polegać uzupełnienie postępowania dowodowego, któremu sprzeciwiają się przepisy omówione w niniejszej skardze. Kolegium na gruncie ustawy o świadczeniach rodzinnych nie ma prawnej możliwości zobowiązania T. T. do poddania się dodatkowym badaniom lekarskim, bowiem nie jest ona stroną postępowania.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych podstaw.

Stosownie do treści art. 183 § 1 p.p.s.a., Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej z urzędu biorąc pod uwagę jedynie nieważność postępowania. Wobec tego, że w rozpoznawanej sprawie nie zachodzi żadna z okoliczności skutkujących nieważnością postępowania, o jakich mowa w art. 183 § 2 p.p.s.a., a nadto nie zachodzi również żadna z przesłanek, o których mowa w art. 189 p.p.s.a., które Naczelny Sąd Administracyjny rozważa z urzędu dokonując kontroli zaskarżonego skargą kasacyjną wyroku Sądu I instancji, Naczelny Sąd Administracyjny dokonał kontroli zaskarżonego wyroku w zakresie wyznaczonym podstawami skargi kasacyjnej.

W rozpoznawanej sprawie nie jest kwestią sporną, że sprawowanie opieki nad osobą pozostającą w związku małżeńskim przez inną osobę niż małżonek, lecz obciążoną obowiązkiem alimentacyjnym, nie wyłącza podstaw do przyznania świadczenia pielęgnacyjnego. Okoliczność, że A. T. sprawuje opiekę nad pozostającym w związku małżeńskim ojcem H. T. nie stanowi zatem podstawy do odmowy przyznania świadczenia pielęgnacyjnego.

Pozostawanie w związku małżeńskim stanowi natomiast przeszkodę w przyznaniu tego świadczenia wówczas, gdy małżonek osoby wymagającej opieki jest w stanie skutecznie tę pomoc świadczyć. Kluczową kwestią w rozpoznawanej sprawie jest zatem ustalenie, czy małżonka H. T. jest w stanie sprawować nad nim opiekę. W tym kontekście należy zwrócić uwagę, że T. T. posiada orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności z dnia [...] marca 2011 r. w związku z chorobami układu pokarmowego, wydane przez Powiatowy Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności w S. W aktach administracyjnych sprawy znajduje się także zaświadczenie lekarskie z dnia [...] lutego 2011 r., z treści którego wynika, iż T. T. "nie może obecnie zajmować się mężem, ze względu na stan zdrowia". Organ II instancji badając kwestię możności sprawowania opieki nad H. T. przez jego małżonkę oparł się jedynie na orzeczeniu o stopniu niepełnosprawności T. T., wywodząc, że skoro celem w/w orzeczenia było określenie stanu zdrowia wyżej wymienionej, a nie potwierdza ono, iż choroba kręgosłupa może stanowić przeszkodę w sprawowaniu opieki, to wydane zaświadczenie lekarskie o braku możliwości opiekowania się chorym mężem przez T. T. nie ma znaczenia dla sprawy. Z takim stanowiskiem organu nie sposób się zgodzić.

Wskazać bowiem należy, że fakt, iż w stanie prawnym obowiązującym w dacie wydawania zaskarżonej decyzji, stan zdrowia małżonka osoby wymagającej opieki uniemożliwia mu sprawowanie tej opieki nie musi być wykazany orzeczeniem o stopniu niepełnosprawności, lecz może być wykazany również innymi dowodami. Przedłożenie takiego orzeczenia nie jest bowiem warunkiem niezbędnym dokonania ustalenia, czy stan zdrowia współmałżonka uniemożliwia sprawowanie przez niego opieki. Wymóg taki nie wynika z treści ustawy o świadczeniach rodzinnych, obowiązującej w dacie wydania zaskarżonej decyzji, a zatem przyjąć należy, że znajdują w tym zakresie zastosowanie przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego dotyczące postępowania dowodowego, w szczególności zaś art. 75 § 1 kpa, który przewiduje, iż jako dowód należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy a nie jest sprzeczne z prawem. W tym kontekście stwierdzenie u T. T. przewlekłych chorób, w tym również kręgosłupa, może stanowić okoliczność świadczącą o niemożności sprawowania opieki.

Sąd I instancji zasadnie zatem stwierdził, że ustalenia Kolegium co do możności sprawowania opieki przez małżonkę H. T. są co najmniej przedwczesne i zostały dokonane z naruszeniem art. 7, 77 oraz 80 kpa. Materiał dowodowy zebrany przez organy nie pozwalał bowiem na przyjęcie stanowczej oceny braku znaczenia dla sprawy wydanego zaświadczenia lekarskiego z dnia [...] lutego 2011 r., stanowiącego o braku możliwości sprawowania przez T. T. opieki nad mężem.

W skardze kasacyjnej wskazano także na nowelizację ustawy o świadczeniach rodzinnych ustawą z dnia 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz.U. Nr 205, poz. 1212). Obecnie art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a ustawy o świadczeniach przewiduje, że świadczenia pielęgnacyjne nie przysługują, jeżeli osoba wymagająca opieki pozostaje w związku małżeńskim, chyba że współmałżonek legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. W świetle natomiast art. 17 ust. 1 pkt 2 osoba, która ma sprawować opiekę nie może mieć ustalonego znacznego stopnia niepełnosprawności. Nowelizacja ta, zdaniem skarżącego organu potwierdza prawidłowość stanowiska wyrażonego w zaskarżonej decyzji odnośnie ustalenia możności sprawowania opieki nad mężem przez T. T. Odnosząc się do powyższego, wskazać należy, że stosownie do art. 3 w/w ustawy nowelizującej z dnia 19 sierpnia 2011 r. sprawy o świadczenia rodzinne i świadczenia z funduszu alimentacyjnego, do których prawo powstało przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, podlegają rozpatrzeniu na zasadach i w trybie określonych w przepisach dotychczasowych. Powyższy przepis przesądza zatem o braku zastosowania znowelizowanych przepisów w niniejszej sprawie, a w konsekwencji o niezasadności argumentacji skargi kasacyjnej, że nowelizacja ustawy potwierdza stanowisko SKO, że obowiązek alimentacyjny obciążający osoby wymienione w art. 17 ust. 1a ustawy o świadczeniach rodzinnych nie aktualizuje się w przypadku, gdy małżonek osoby wymagającej opieki nie ma ustalonego znacznego stopnia niepełnosprawności.

Skarżący kasacyjnie podniósł ponadto, że w zakresie dyspozycji przepisów art. 17 ust. 1, ust. 1a oraz ust. 5 pkt 2 lit. a ustawy o świadczeniach rodzinnych leży całokształt okoliczności podlegających ustaleniu, a więc ocena oświadczenia o rezygnacji z zatrudnienia lub poszukiwania pracy, sytuacja rodzinna, w tym ustalenie osób, na których ciąży obowiązek niesienia pomocy osobie niepełnosprawnej oraz kwestia sprawowania tej opieki. Kolegium wskazało, że okoliczności sprawowania przez skarżącą opieki nad 4 - letnim dzieckiem, a więc realizacji obowiązków wynikających z zaspokajania potrzeb własnej rodziny, brak zamieszkiwania z chorym ojcem, brak podjęcia pracy od ponad 10 lat i zarejestrowanie skarżącej jako bezrobotnej, poszukującej pracy poddają w wątpliwość możność sprawowania przez A. T. stałej opieki nad ojcem. W ocenie SKO, Sąd pominął powyższe, istotne okoliczności sprawy, które łącznie z kwestią niepełnosprawności T. T. stanowiły podstawę utrzymania decyzji odmawiającej prawa do świadczeń.

Odnosząc się do tej argumentacji wskazać należy, że powyższe kwestie były jedynie marginalnie poruszane przez organ w zaskarżonej decyzji, organ bowiem nie przeprowadzał dogłębnej ich analizy popartej odpowiednimi dowodami, zatem trudno zarzucać Sądowi I instancji, że się do nich nie odniósł, albowiem nie stanowiły one zasadniczego powodu odmowy przyznania A. T. świadczenia pielęgnacyjnego.

W związku z powyższym za niezasadne należało uznać zarzuty naruszenia art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c w zw. z art. 151 p.p.s.a. w związku z uwzględnieniem skargi wobec błędnego ustalenia, że zaskarżona decyzja wydana została z naruszeniem prawa materialnego art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz procesowego art. 7, art. 77 i art. 80 k.p.a. oraz art. 75 k.p.a., a także zarzut naruszenia prawa materialnego, mianowicie art. 17 ust. 1 w zw. z art. 17 ust. 1a oraz ust. 5 pkt 2 lit. a ustawy o świadczeniach rodzinnych poprzez ich błędną wykładnię, skutkującą uchyleniem decyzji organów obu instancji wobec niezastosowania art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a powołanej ustawy.

Sąd I instancji w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku miał obowiązek zawrzeć wskazówki co do dalszego postępowania organów, po uchyleniu zaskarżonych decyzji. Stwierdzić należy, że Sąd zadośćuczynił temu obowiązkowi, albowiem wskazał na konieczność uzupełnienia postępowania dowodowego poprzez dokonanie oceny zaświadczenia lekarskiego z dnia [...] lutego 2011 r. oraz wezwanie wnioskodawczyni do przedstawienia innych dowodów. Nie było natomiast rzeczą Sądu dokładne wskazywanie, jakie to dowody organ ma przeprowadzić, albowiem Sąd nie jest w stanie przewidzieć wszystkich okoliczności, które mogą wyniknąć w toku prowadzonego postępowania dowodowego. Wyczerpujące zebranie i rozpatrzenie całego materiału dowodowego jest bowiem obowiązkiem organu administracji. W związku z tym niezasadny jest zarzut naruszenia art. 141 § 4 p.p.s.a.

Mając na względzie powyższe, Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 184 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r., poz. 270) skargę kasacyjną oddalił.