• II SA/Gd 202/12 - Wyrok W...
  28.03.2024

II SA/Gd 202/12

Wyrok
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku
2012-07-19

Nietezowane

Artykuły przypisane do orzeczenia

Do tego artykulu posiadamy jeszcze 13 orzeczeń.
Kup dostęp i zobacz, do jakich przepisów odnosi się orzeczenie. Znajdź inne potrzebne orzeczenia.

Skład sądu

Jolanta Górska /przewodniczący sprawozdawca/

Sentencja

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku w składzie następującym: Przewodniczący: Sędzia WSA Janina Guść Sędziowie: Sędzia WSA Jolanta Sudoł Sędzia WSA Jolanta Górska (spr.) Protokolant Starszy Sekretarz Sądowy Marta Sankiewicz po rozpoznaniu w Gdańsku na rozprawie w dniu 11 lipca 2012 r. sprawy ze skargi Ogólnopolskiego Towarzystwa na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia 21 lutego 2012 r. nr [...] w przedmiocie środowiskowego uwarunkowania zgody na realizację przedsięwzięcia 1. uchyla zaskarżoną decyzję, 2. określa, że zaskarżona decyzja nie może być wykonana, 3. zasądza od Samorządowego Kolegium Odwoławczego na rzecz skarżącego Ogólnopolskiego Towarzystwa kwotę 200 zł (dwieście złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Uzasadnienie

Przedmiotem skargi wniesionej do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku przez Towarzystwo A z siedzibą w M. jest decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego z 21 lutego 2012 r. (nr [...]) utrzymująca w mocy decyzję Burmistrza Miasta i Gminy P. z dnia 9 grudnia 2010 r. o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsięwzięcia polegającego na odbudowie ostróg nr [...] i [...] na rzece W. w km 893.

Zaskarżone rozstrzygnięcie zostało podjęte w następujących okolicznościach faktycznych i prawnych:

Wnioskiem z 4 marca 2009 r. skarżący wystąpił do Burmistrza Miasta i Gminy o wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia polegającego na odbudowie dwóch ostróg na rzece W. oznaczonych numerami [...] i [...] przewidzianych do realizacji w ramach jednej większej inwestycji obejmującej odbudowę wałów na pewnych odcinkach rzeki i odbudowę łącznie trzydziestu ostróg w jej korycie. Jak wynika z załączonej do wniosku karty informacyjnej przedsięwzięcia ostrogi są budowlami regulacyjnymi pełniącymi funkcję przeciwwodną. Mają na celu zapewnienie swobodnego odpływu wód, spływu lodu oraz zapewnienie odpowiednich głębokości dla pracy lodołamaczy w korycie W., a także zabezpieczenie wałów przed podmyciem przez nurt rzeki w miejscach gdzie stopa wałów znajduje się blisko brzegu rzeki. Ostrogi objęte planowanym przedsięwzięciem pełnią funkcję urządzeń przeciwpowodziowych wymienionych w § 3 ust. 1 pkt 61 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 257, poz. 2573 ze zm.) obowiązującego w dacie złożenia wniosku. Z tego względu ich realizacja wymagała przeprowadzenia postępowania administracyjnego uregulowanego ustawą z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227 ze zm.) określanej w dalszej części uzasadnienia ustawą o udostępnianiu informacji.

Po zasięgnięciu opinii organów wymienionych w art. 64 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy, tj. w rozpatrywanej sprawie-Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska i Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego co do konieczności przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko planowanego przedsięwzięcia oraz co do wymaganego zakresu raportu, Burmistrz Miasta i Gminy postanowieniem z dnia 10 czerwca 2009 r. stwierdził dla przedmiotowego przedsięwzięcia obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko. W postanowieniu tym organ określił również zakres raportu wskazując, że powinien on uwzględniać oddziaływanie przedsięwzięcia na obszary Natura 2000 "Dolna W." PLH 220033 i "Dolina Dolnej W." PLB 040003 w odniesieniu do m. in.: 1/ występowania siedlisk przyrodniczych, gatunków i ich siedlisk, chronionych w granicach ww. obszarów Natura 2000 w miejscu realizacji inwestycji oraz w zasięgu jej oddziaływania wraz z ich rozmieszczeniem przestrzennym (badania ornitofauny winny obejmować okres lęgu i wychowania młodych, migracji jesiennych i wiosennych oraz zimowania ptaków),2/ oceny wpływu inwestycji na siedliska ryb i minogów chronionych w obszarze Natura 2000z uwzględnieniem okresów tarła, 3/ oceny wpływu inwestycji na etapie realizacji i eksploatacji na siedliska przyrodnicze i siedliska gatunków, dla których ochrony wyznaczono ww. obszary Natura 2000.

W czerwcu 2010 r. inwestor przedłożył raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko. Raport ten opracowany został w maju 2010 r. przez zespół pracowników Biura Projektowo – Doradczego A A. T. dla całego przedsięwzięcia obejmującego i odbudowę wałów i odbudowę łącznie 30 ostróg na rzece W..

Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska, uzgadniając stosownie do art. 77 ust. 1 pkt 1 ustawy o udostępnianiu informacji warunki realizacji przedsięwzięcia, zobowiązał skarżącą do złożenia wyjaśnień i uzupełnienia braków w przedłożonym raporcie. Zagadnienia wymagające wyjaśnienia zostały sprecyzowane w 11 punktach pisma organu z 11 sierpnia 2010 r. Organ zażądał m. in.: dokładnego opisu warunków użytkowania terenu w fazie budowy ostróg wraz ze wskazaniem miejsc załadunku materiałów budowlanych, oraz jednoznacznym określeniem czy prowadzenie prac budowlanych wymagać będzie zajęcia terenu; przedstawienia w formie kartograficznej (ze wskazaniem km rzeki) wyników przeprowadzonej inwentaryzacji siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin objętych ochroną gatunkową, których występowanie stwierdzono w trakcie prowadzenia prac terenowych na obszarze ostoi ptasiej oraz siedliskowej(art. 66 ust. 1 pkt 13 i 14); wskazania, które z wymienionych w raporcie oddziaływania na środowisko gatunków roślin ulegną zniszczeniu wraz ze wskazaniem miejsca ich występowania; rozpoznanie gatunków herpetofauny oraz określenie ewentualnego wpływu planowanej inwestycji na gatunki płazów i gadów, które mogą występować na omawianym terenie.

W odpowiedzi na powyższe pismo inwestor przedstawił swoje wyjaśnienia ustosunkowując się do każdego ze wskazanych przez Regionalnego Dyrektora zagadnienia. Inwestor wskazał między innymi: "Prace związane z odbudową ostróg prowadzone będą wyłącznie z wody. Nie przewiduje się zajęcia terenu międzywala na potrzeby odbudowy ostróg. Nie ma potrzeby wykonywania jakichkolwiek dróg technologicznych w międzywalu. Nie będzie również składowania materiałów w międzywalu. Nawet wrzynka ostrogi będzie wykonywana z wody. Cały niemal materiał do odbudowania ostrogi oraz sprzęt (koparka) będzie dowożony droga wodną. Prowadzenie odbudowy ostróg nie będzie zatem wymagać zajęcia terenu międzywala.". Wyjaśniono również: "Dla potrzeb raportu wykonano inwentaryzację siedlisk dla odcinka W. objętego specjalnym obszarem ochrony siedlisk PLH220033 Dolna W. Prace obejmowały tekstowe i kartograficzne przedstawienie zróżnicowania i ocenę wartości fitocenotycznej składowej środowiska na obszarze północnego fragmentu ostoi habitatowej europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000- PLH 220033 Dolna W. (...) Nie przewiduje się zniszczenia/zajęcia cennych siedlisk przyrodniczych na tym odcinku doliny W. (teren ostoi siedliskowej PLH 220033) ponieważ w tym miejscu będą tylko remontowane ostrogi. Wszystkie prace związane z remontem będą prowadzone od strony wody". W odniesieniu do gatunków herpetofauny inwestor wyjaśnił: "Zgodnie z danymi literaturowymi, na analizowanym obszarze mogą występować następujące gatunki herpetofauny: jaszczurka zwinka Lacerna agilis, żaba trawna Rana temporaria, żaba moczarowa Rana arvalis, żaba jeziorowa Rana lessonae. Ze względu na przyjętą technologię prac, która nie powoduje zajętości terenu oraz ze względu na fakt, że nie będą wprowadzane nowe urządzenia hydrotechniczne i trwałe przekształcanie terenu, planowane przedsięwzięcie nie będzie powodowało istotnego oddziaływania na populację tych gatunków". Pismo uzupełniające, a w pewnym zakresie prostujące treść raportu podpisała pracownik inwestora i jego pełnomocnik w postępowaniu administracyjnym-Dyrektor Biura Ochrony Środowiska M. B.

Postanowieniem z dnia 25 października 2010 r. podjętym z powołaniem na art. 77 ust. 1 pkt 1, ust. 3 i 4 ustawy Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska uzgodnił warunki realizacji przedsięwzięcia.

Drugi z organów uzgadniających, tj. Państwowy Inspektor Sanitarny postanowieniem z 22 lipca 2010 r. pozytywnie zaopiniował planowane przedsięwzięcie.

W toku postępowania prowadzonego stosownie do wymogów ustawy przy udziale społeczeństwa organ I instancji postanowieniami dopuścił do udziału w sprawie na prawach strony organizacje ekologiczne, które zgłosiły chęć udziału tj. Towarzystwo A, Stowarzyszenie A i Stowarzyszenie B.

Decyzją z dnia 9 grudnia 2010 r. Burmistrz Miasta i Gminy, powołując art. 71 ust. 2 pkt 2 i art. 82 w zw. z art. 75 ust. 1 pkt 4 ustawy o udostępnianiu informacji, a także § 3 ust. 1 pkt 61 w zw. z § 4 wskazanego wyżej rozporządzenia ustalił środowiskowe uwarunkowania dla przedsięwzięcia pn. "B03 – Odbudowa ostróg na rzece W." w km 893 obejmującego odbudowę dwóch ostróg: nr [...], [...]. W decyzji powyższej organ określając przedmiot przedsięwzięcia wskazał rodzaj prac przewidzianych do jego wykonania (wykonanie podbudowy z materacy faszynowych taflowych grubości 1 m, wykonanie faszynady z nachyleniem, wykonanie palisady z pali drewnianych , obciążenie koszami gabionowymi, wykonanie narzutu podwodnego z kamienia naturalnego, wykonanie wrzynki i obłożenie koszami gabionowymi skarpy na długości 30 m na podbudowie z ścieli faszynowej). Określił miejsce realizacji wskazując, że prace będą realizowane w korycie rzeki W. km 893, a zajmowana powierzchnia przez w/w budowle wynosić będzie: dla ostrogi nr [...] – ok. 1100 m2, dla ostrogi nr [...] – ok. 1080m2. W warunkach wykorzystania terenu w fazie realizacji zalecił m. In. aby plac budowy i jego zaplecze organizować z uwzględnieniem zasad minimalizacji zajęcia terenu i przekształcenia jego powierzchni oraz lokalizować poza obszarami Natura 2000 lub obszarami na których występują gatunki i siedliska przyrodnicze wymienione w załączniku I i II dyrektywy Rady 92/43/EWG oraz pozostałymi obszarami chronionymi na podstawie ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Dalej nakazał, aby przy odbudowie ostróg wykorzystać materiały naturalne, tj. drewno, faszyna, kamień, a prace wykonywać od strony wody przy użyciu sprzętu pływającego z uwagi na możliwe zlokalizowanie na brzegu fragmentów siedlisk przyrodniczych. Dalej szczegółowo określił ograniczenia czasowe dla realizacji prac związanych z odbudową ostróg ze względu na okres tarła cennych gatunków ryb, okres lęgowy ptaków, a także z uwagi na możliwość migracji oraz okres rozrodu płazów. Organ I instancji w wydanej decyzji wskazał nadto, iż nie określa warunków wykorzystania i eksploatacji terenu na etapie eksploatacji przedsięwzięcia. W uzasadnieniu organ opisał szczegółowo przebieg postępowania. Stwierdził, że po wykonaniu inwestycji, w fazie jego eksploatacji nie będzie oddziaływania inwestycji na środowisko. Uznał, iż przedstawiony przez wnioskodawcę raport (uzupełniony pismem z dnia 15 września 2010 r.) odpowiada wymogom zawartym w art. 66 ustawy. W uzasadnieniu organ wskazał, że planowana inwestycja zlokalizowana jest w granicach zgłoszonych do sieci ekologicznej Natura 2000:PLH 220033 Dolna W. i PLB040003 Dolina Dolnej W. oraz że dla terenu objętego przedsięwzięciem brak jest miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Dalej wyjaśnił, że planowane zadanie ze względu na swój charakter nie będzie w sposób istotny oddziaływać na środowisko na etapie funkcjonowania, w tym i na obszary Natura 2000 oraz że nie są zagrożone siedliska i gatunki priorytetowe. Z kolei na etapie budowy planowane zadanie może powodować oddziaływania o umiarkowanej skali. W wyniku przeprowadzonej inwentaryzacji przyrodniczej obejmującej ornitofaunę w okresie lęgowym, wędrówek wiosennych i jesiennych oraz zimy, a także rośliny i siedliska chronione zlokalizowane w międzywału oraz w sąsiedztwie wałów, stwierdzono, że planowane przedsięwzięcie nie będzie oddziaływać na w/w obszary i na przyrodę w okresie budowy, pod warunkiem zachowania działań minimalizujących. Do decyzji dołączono charakterystykę przedsięwzięcia stosownie do wymogu art. 82 ust. 3 ustawy o udostępnianiu środowiska.

Odwołanie od w/w decyzji wniosło Towarzystwo A z siedzibą w M. zarzucając naruszenie art. 82 ust. 1 pkt 1 lit. b, art. 80 ust. 1 pkt 3, art. 85 ust. 2 pkt 1 lit. a –c ustawy o udostępnianiu informacji oraz naruszenie art. 7 i 77 kpa. Jednocześnie w odwołaniu zaskarżono postanowienie z 25 października 2010 r. Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska zarzucając określenie mało precyzyjnych środowiskowych uwarunkowań realizacji przedsięwzięcia, brak dokonania analizy określonej w art. 77 ust. 5 ustawy, wydanie postanowienia na podstawie raportu wykonanego bez spełnienia wszystkich wymogów określonych w art. 66 ustawy. W uzasadnieniu odwołujący wskazał, że w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację planowanego przedsięwzięcia niezasadnie odstąpiono od określenia warunków wykorzystania terenu w fazie eksploatacji i użytkowania przedsięwzięcia (odbudowy ostróg), zarzucono brak w decyzji nałożenia obowiązku wykonania powtórnej (ponownej ) oceny oddziaływania na środowisko powołując się na art. 72 ust. 1 pkt 1 i 10 ustawy o udostępnianiu informacji. Wskazano, że w zaskarżonej decyzji nie zawarto informacji w jakim stopniu zostały wzięte pod uwagę i w jakim zakresie wykorzystano ustalenia Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska a także, że nie odniesiono się w pełni do uwag i wniosków Towarzystwa, gdyż z uzasadnienia decyzji wynika, że do uwag ustosunkował się inwestor, a nie organ. Strona nie zgodziła się ze stanowiskiem, że podczas inwentaryzacji nie stwierdzono występowania łęgowych rybitw, czemu jej zdaniem przeczy charakterystyka przedsięwzięcia. Z decyzji nie wynika też czy w sąsiedztwie nie występują chronione prawem zabytki oraz w jakim zakresie prognozuje się wpływ tego przedsięwzięcia na te obiekty. Zarzucono również brak obwieszczenia w sposób zwyczajowo przyjęty o informacjach określonych w art. 33 ustawy. Postanowieniu Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska zarzucono niezgodność raportu z wymogami określonymi w art. 66 powołanej ustawy. Wskazano, że nie było zgodne z zaleceniem "Prognozy oddziaływania na środowisko Programu Ż.– 2030" sporządzanie szeregu raportów dla poszczególnych zadań, brak wskazania działań minimalizujących oddziaływania na płazy i gady, brak wariantów alternatywnych w raporcie oddziaływania na środowisko. Stwierdzono nadto, że teren lokalizacji przedmiotowych ostróg nr [...] i [...] położony jest w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu Ż. G.

W uzasadnieniu decyzji kasacyjnej z przekazaniem sprawy do ponownego rozpatrzenia organowi I instancji podjętej przez Samorządowe Kolegium Odwoławcze dniu 7 kwietnia 2011 r. częściowo podzielono zarzuty odwołania.

1. Kolegium stwierdziło, iż w decyzji organu I instancji faktycznie nie określono warunków wykorzystania terenu, czyli sposobów utrzymania ostróg w stanie technicznym pozwalających na prawidłowe wykonywanie funkcji ochrony brzegu rzeki. Kolegium wyjaśniło, że zgodnie z art.64 ust.2 ustawy Prawo wodne (t. j. Dz. U z 2005 r., Nr 239, poz. 2019 ze zm.) właściciel urządzenia wodnego znajdującego się na śródlądowych wodach powierzchniowych jest obowiązany do zapewnienia obsługi, bezpieczeństwa oraz właściwego funkcjonowania tego urządzenia, z uwzględnieniem wymagań wynikających z warunków utrzymania wód. Podkreśliło, iż teren lokalizacji ostróg położony jest w granicach Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków Dolina Dolnej W. i w Specjalnym Obszarze Ochrony Siedlisk Dolina W. Sprawa utrzymania urządzeń i obiektów służących bezpieczeństwu przeciwpowodziowemu na terenach Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 została uregulowana przepisami art. 36 ust.1 ustawy z dnia z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t. j. Dz. U. z 2009 r. Nr 151 poz. 1220 ze zm.). Dalej Kolegium wskazało na brak pełnych szczegółowych informacji o stwierdzonych gatunkach roślin i zwierząt, jakie mogą występować w miejscu realizacji obu ostróg. Wskazując na fotografię z raportu przedstawiającą sposób prowadzenia prac związanych z budową ostrogi (fot.01 na str. XL) z widocznym zajęciem strefy brzegowej na szerokości ok. 10 m. Kolegium wywiodło: "Autorzy raportu nie przeprowadzili szczegółowych inwentaryzacji na tych odcinkach, dlatego trudno jest odnieść wskazane w decyzji organu I instancji terminy do ochrony faktycznych gatunków występujących na brzegu w miejscu przebudowy ostróg nr [...] i nr [...], należy zaznaczyć, że przeprowadzenie takich szczegółowych inwentaryzacji pozwoliłoby na szczegółowe określenie terminów przeprowadzenia prac budowlanych dla konkretnej ostrogi, co zdecydowanie uściśliłoby je wpływając jednocześnie na lepszą organizację przebudowy poszczególnych ostróg, a przede wszystkim dawałoby gwarancję kompleksowej ochrony środowiska w miejscu ich realizacji. Na tej podstawie możliwym byłoby określenie w decyzji środowiskowej najbardziej dogodnych z punktu widzenia ochrony środowiska, terminów dokonywania konserwacji i bieżących napraw ostrogi, czyli spełnienia wymogu określenia warunków wykorzystania terenu w fazie eksploatacji lub użytkowania przedsięwzięcia, ze szczególnym uwzględnieniem konieczności ochrony cennych wartości przyrodniczych, zasobów naturalnych i zabytków oraz ograniczenia uciążliwości dla terenów sąsiednich, tak jak stanowi przepis art. 82 ust. 1ustawy".

2. Kolegium uznało, że raport oddziaływania na środowisko nie w pełni odpowiada wymogom określonym w art. 66 ust. 1 ustawy, a to z tego względu, iż nie zawiera szczegółowych analiz występowania gadów i płazów oraz skutków realizacji i funkcjonowania ostrogi na nie. Za wadę raportu organ uznał fakt iż został on opracowany łącznie dla wszystkich siedmiu zadań I etapu programu "Kompleksowe zabezpieczenie przeciwpowodziowe Ż. do roku 2030", przez co zbyt mało szczegółowo odnosi się do samych miejsc realizacji poszczególnych ostróg, które będą przedmiotem 10 pojedynczych decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na ich realizację wydawanych przez organy ochrony środowiska 8 gmin. Raport o oddziaływaniu na środowisko sporządzony został dla odbudowy 30 ostróg oraz pięciu odcinków wałów przeciwpowodziowych o łącznej długości 36,65 km. Realizacja całego planowanego przedsięwzięcia na terenie 8 gmin na podstawie jednej decyzji środowiskowej zdecydowanie wydłużyłaby czas jej wydania, a także na jej podstawie decyzji o pozwoleniu na budowę. Równocześnie zastosowany podział na poszczególne ostrogi powinien pozwolić organom współuczestniczącym w wydaniu decyzji środowiskowej (w szczególności Regionalnemu Dyrektorowi Ochrony Środowiska) na bardziej szczegółowe zapoznanie się ze skutkami ich realizacji. Zdaniem Kolegium podział taki zdecydowanie przyśpieszy czas realizacji ostróg-ważnego elementu zabezpieczenia przeciwpowodziowego Ż., gdyż w przypadku przedłużania się procedury wydania decyzji środowiskowej i tym samym pozwolenia na budowę dla jednego zadania nie blokuje możliwość realizacji innych 30 odbudowywanych ostróg, gdyż realizacja ich może być prowadzona samodzielnie (niezależnie) bez powiązania technologicznego czy technicznego z pozostałymi. Kolegium wskazało, iż w raporcie o oddziaływaniu na środowisko w rozdziale 9 omówiono szczegółowo działania minimalizujące potencjalny negatywny wpływ na środowisko planowanego przedsięwzięcia, w tym przede wszystkim na ptaki i ryby, ale nie wskazano działań minimalizujących oddziaływania na płazy i gady. W Standardowym Formularzu Danych wyszczególniono dwa gatunki płazów wymienionych w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG oraz 10 gatunków płazów jako ważne, które występują w granicach ostoi Dolna W. Organ zwrócił nadto uwagę na treść przepisu § 6 rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz. U. z 2004, Nr 220, poz.2237).

3. Zdaniem Kolegium informacji przedstawionych w piśmie inwestora z dnia 13 września 2010 r. nie można uznać za uzupełnienie raportu, gdyż raport powinien być uzupełniony przez jego autora nie zaś przez firmę, która go zleciła, przy czym uzupełnienie takie winno spełniać wymogi określone w art. 66 ust. 1 ustawy o udostępnianiu informacji, w szczególności winno również wskazywać źródła informacji stanowiące podstawę do sporządzenia uzupełnienia raportu, jak również streszczenie w języku niespecjalistycznym informacji zawartych w raporcie, w odniesieniu do każdego elementu raportu. Kolegium zwróciło nadto uwagę, że w Standardowym Formularzu Danych dla obu wyznaczonych w dolinie W. obszarów Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 wymienione w powyższym piśmie gatunki żab (żaba trawna Rana temporaria, żaba moczarowa Rana arvalis, żaba Jezioran Rana lessonae) określone są jako "gatunki ważne" także na tej tylko podstawie można stwierdzić, że mogą one występować także na odcinkach brzegu rzeki rejonie, których planowana jest przebudowa ostróg. Informacja ta potwierdza fakt, że w ramach przeprowadzania oceny oddziaływania na środowisko przebudowanej ostrogi nie były prowadzone szczegółowe badania terenowe dotyczące gadów i płazów.

4. Wątpliwości organu odwoławczego budzi także zapis w postanowieniu Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska o uzgodnieniu warunków realizacji planowanego przedsięwzięcia oraz w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na jego realizację wydanej przez Burmistrza Miasta i Gminy z którego wynika, że "przed rozpoczęciem prac należy zgodnie z art. 56.1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2001 roku o ochronie przyrody (Dz. U z 2009, Nr 151, poz. 1220, t.j.) uzyskać zezwolenie na płoszenie oraz niszczenie gatunków oraz siedlisk gatunków objętych ochroną ścisłą częściową. Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach nie zastępuje zezwolenia w trybie art. 56 ustawy o ochronie przyrody", gdyż w tej sytuacji nie wiadomo na jakiej podstawie inwestor wystąpi do Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska (w przypadku wystąpienia gatunków chronionych) i Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska (w przypadku gatunków częściowo chronionych) o zezwolenie na odstępstwa od zakazów określonych w art. 51 i 52 ustawy ochronie przyrody.

5. Wątpliwości organu odwoławczego budzi nadto rzetelność analiz przeprowadzonych przez organ współdziałający, czyli przez Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska poprzedzających wydanie postanowienia o uzgodnieniu warunków realizacji planowanego przedsięwzięcia. Brak szczegółowych informacji o zinwentaryzowanych zasobach środowiska przyrodniczego, miejsc lokalizacji poszczególnych ostróg doprowadził w konsekwencji do mało precyzyjnych uwarunkowań ich realizacji zapisanych w decyzji środowiskowej.

6. Organ zwrócił nadto uwagę, że pomiędzy charakterystyką przedsięwzięcia a danymi zawartymi w decyzji środowiskowej odnoszącymi się do występowania rybitwy rzecznej i białoczelnej wystąpiły różnice. Informacja o występowaniu legowisk rybitwy w tym rejonie została także potwierdzona w uzgodnieniu warunków realizacji obu przedmiotowych ostróg dokonanym przez organ ochrony środowiska w G. Skoro załącznik do decyzji stanowi, zgodnie z art. 82 ust. 3 ustawy o udostępnianiu informacji, jej integralną część, to musi odpowiadać takim samym wymogom jak decyzja. W niniejszej sprawie charakterystyka przedsięwzięcia nie wskazuje daty i numeru zaskarżonej decyzji, a informacje dotyczące występowania rybitw rzecznej i białoczelnej nie są spójne z informacjami zawartymi w decyzji.

Wskazane wyżej uchybienia skutkowały uchyleniem decyzji organu I instancji. Kolegium stwierdziło, że w przedmiotowym postępowaniu organy uzgadniające i opiniujące warunki realizacji przedsięwzięcia na podstawie art. 77 ust. 1 i 2 ustawy o udostępnianiu informacji zajmują swoje stanowisko m. in. na podstawie raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko, zatem uzupełnienie raportu wiąże się z koniecznością przedłożenia uzupełnionego raportu w/w organom celem zajęcia stanowiska w sprawie.

W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej wniósł o uchylenie decyzji organu odwoławczego. W ocenie strony skarżącej raport oddziaływania na środowisko sporządzony został rzetelnie i wszechstronnie, zgodnie z przepisami ustawy.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku wyrokiem z dnia 28 września 2011 r., wydanym w sprawie II SA/Gd 517/11 uchylił zaskarżoną decyzję Kolegium.

W uzasadnieniu wyroku Sąd wskazał na art. 138 § 2 K.p.a. jako podstawę prawną wydanego przez Kolegium rozstrzygnięcia. Przepis ten w dacie rozstrzygania przez Kolegium sprawy stanowił: Organ odwoławczy może uchylić zaskarżoną decyzję w całości i przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia przez organ pierwszej instancji, gdy rozstrzygnięcie sprawy wymaga uprzedniego przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego w całości lub w znacznej części. Przekazując sprawę organ ten może wskazać, jakie okoliczności należy wziąć pod uwagę przy ponownym rozpatrzeniu sprawy. Skorzystanie z dyspozycji cytowanego przepisu jest możliwe jedynie wówczas gdy organ odwoławczy wykaże i uzasadni konieczność przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego co najmniej w znacznej części. Zdaniem sądu, organ odwoławczy jako organ II instancji ma przede wszystkim obowiązek ponownego wyjaśnienia i rozstrzygnięcia sprawy, a na podstawie art. 136 K.p.a. uprawniony jest do przeprowadzania dodatkowego postępowania wyjaśniającego w celu uzupełnienia dowodów i materiałów w sprawie, jak również uprawniony jest do zlecenia przeprowadzenia tego postępowania organowi I instancji. Organ odwoławczy uprawniony jest przy tym do merytorycznej zmiany decyzji organu I instancji w sprawie środowiskowych uwarunkowań. Może w tym zakresie decyzję organu I instancji uzupełnić, zmienić, czy doprecyzować odpowiednio do wymogów zawartych w art. 82 ustawy o udostępnianiu informacji. Odnosząc się do zarzutów, kwestionujących kompletność raportu, jako środka dowodowego, sąd wskazał, że jeżeli raport nie jest wyczerpujący lub nie cechuje się szczegółowością niezbędną zdaniem organu ze względu na przedmiot sprawy albo też zawiera błędy, nieścisłości wymagające wyjaśnienia to organ może oprócz pisemnego zobowiązania inwestora do uzupełnienia raportu skorzystać również z innych środków: 1/ przeprowadzić rozprawę administracyjną, o której zgodnie z art. 90 § 3 K.p.a., może zawiadomić państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne, organizacje społeczne, a także inne osoby, jeżeli ich udział w rozprawie jest uzasadniony ze względu na jej przedmiot; w tym przypadku organ wzywa je do wzięcia udziału w rozprawie albo do złożenia przed rozprawą oświadczenia i dowodów dla poparcia ich żądań, które włączane są do akt sprawy; 2/ skorzystać z innych środków dowodowych, np. dowodu z opinii biegłego lub oględzin; 3/ zwrócić się odpowiednio do Krajowej lub regionalnej komisji ocen oddziaływania na środowisko. Zdaniem Sądu w rozpatrywanej sprawie nie było przeszkód, aby organ odwoławczy podjął próbę wyjaśnienia pewnych kwestii i zagadnień dotyczących raportu i jego uzupełnienia przeprowadzając rozprawę administracyjną z udziałem autorów raportu, inwestora i organizacji społecznych uczestniczących w postępowaniu. W rozpatrywanej sprawie organ odwoławczy z tej możliwości nie skorzystał, a w ocenie Sądu powinien. Sąd podkreślił, że przedmiotem inwestycji nie jest komercyjne przedsięwzięcie realizowane wyłącznie w ekonomicznym interesie inwestora. W sprawie chodzi o inwestycję mającą na celu przeciwdziałanie powodziom, a zatem o inwestycję celu publicznego. Z analizy uzasadnienia podjętej przez Kolegium w decyzji kasacyjnej z przekazaniem sprawy do ponownego rozpatrzenia organowi I instancji wynika, że zasadniczymi powodami jej podjęcia było: 1/ uznanie, że decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach dotycząca odbudowy ostróg musi określać tzw. warunki wykorzystania terenu w fazie realizacji i eksploatacji przedsięwzięcia – stosownie do wymogu art. 82 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy o udostępnianiu informacji, 2/ wadliwość raportu i konieczność jego uzupełnienia.

Oceniając zaskarżoną decyzję i stanowisko Kolegium Sąd stwierdził, że przepisy prawa nie określają jaki podmiot powinien opracować raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko. W ocenie Sądu, raport ten faktycznie może przygotować każdy i to bez względu na kwalifikacje i znajomość zagadnienia. Do organu należy jednak ocena raportu pod kątem jego zgodności z przepisami prawa, logiki zawartych w nim wywodów oraz jego fachowości i kwalifikacji autora. Nie ma żadnych prawnych przeszkód, aby raport przygotował sam inwestor, czy też zespół jego pracowników. Zdaniem Sądu Kolegium nie miało zatem podstaw do negowania uzupełnienia raportu tylko z uwagi na fakt, iż uzupełnienie to nie zostało dokonane przez zespół pracowników E. K., a przez pracownika inwestora. Podważenie wiarygodności uzupełnienia raportu w sprawie z tej tylko przyczyny, że uzupełnienia dokonał inwestor, a nie autor raportu nie było uprawnione. Skoro okoliczność ta wzbudziła pewne wątpliwości organu odwoławczego to nie było przeszkód, aby je wyjaśnić czy to w drodze pisemnej korespondencji z inwestorem, czy też na rozprawie administracyjnej.

Sąd uznał także za nieprawidłowe stanowisko Kolegium wskazujące na wadliwość raportu z uwagi na jego szerszy zakres wykraczający poza będącą przedmiotem sprawy administracyjnej odbudowę dwóch ostróg. Odbudowa wszystkich ostróg, których aktualny stan przedstawiają dołączone do raportu zdjęcia, ma być realizowana przez skarżącą w identyczny sposób, a i ingerencja w środowisko związana z ich odbudową jest niemal taka sama. Raport dokładnie wskazuje jakie siedliska przyrodnicze objęte załącznikiem I Dyrektywy Siedliskowej sąsiadują z poszczególnymi ostrogami (str. 133 i nast.). Zatem w istocie nie wiadomo jakiej innej szczegółowej inwentaryzacji w miejscach odbudowy poszczególnych ostróg oczekuje Kolegium w ponownie prowadzonym-na podstawie zaskarżonej decyzji-postępowaniu (vide: str. 5 i 7 zaskarżonej decyzji, gdzie wskazuje się m. in., Wadą raportu jest to, że opracowany został dla wszystkich 7 zadań I Etapu Programu "Kompleksowe zabezpieczenie przeciwpowodziowe Ż. do roku 2030" przez co zbyt mało szczegółowo odnosi się do samych miejsc realizacji poszczególnych ostróg (...)" i dalej: "Brak szczegółowych informacji o zinwentaryzowanych zasobach środowiska przyrodniczego miejsc lokalizacji poszczególnych ostróg doprowadził w konsekwencji do mało precyzyjnych uwarunkowań ich realizacji zapisanych w decyzji środowiskowej"). Lektura raportu wskazuje, że nie ma jakichkolwiek trudności w odróżnieniu od siebie zagadnień dotyczących poszczególnych inwestycji (odbudowy wałów i ostróg) poddanych przez inwestora odrębnym postępowaniom administracyjnym. Również opis elementów przyrodniczych środowiska i analiza oddziaływań na poszczególne komponenty środowiska została przez autorów raportu przedstawiona tak, że nie ma trudności z przyporządkowaniem określonych treści do poszczególnych przedsięwzięć. Sąd nie podzielił zatem stanowiska Kolegium, iż raport jest wadliwy z tego względu, że został opracowany łącznie dla większej ilości zadań niż objęte przedmiotowym postępowaniem. Rodzaj inwestycji i podobieństwo środowiska w którym będzie ono realizowane uprawniał inwestora do opracowania jednego raportu obejmującego całość przedsięwzięcia związanego z odbudową wałów i odbudową 30 ostróg.

Za nieprzekonywujące Sąd uznał również stanowisko Kolegium dotyczące tzw. zajętości terenu przy odbudowie ostróg, a tym samym i konieczności analizy oddziaływania ich odbudowy na siedliska i gatunki występujące na lądzie (w tym na gady i płazy). Wnioskowanie o "zajętości" terenu przybrzeżnego, wielkości tego zajęcia wyłącznie na podstawie fotografii przedstawionej w raporcie (karta XL) bez jakiejkolwiek próby dokładniejszego wyjaśnienia tej kwestii nie jest uprawnione. Zarówno raport, jak i wyjaśnienia inwestora zawarte w piśmie z 13 września 2010 r. wskazują, że całość prac ma być wykonywana wyłącznie od strony wody. Taki też warunek zawarty został w decyzji organu I instancji (pkt B lit. d). Jeżeli organ II Instancji w związku z przedstawioną w raporcie fotografią powziął wątpliwości co do wskazywanego sposobu wykonywania prac związanych z odbudową ostróg powinien również tę kwestię wyjaśnić jednoznacznie w trybie art. 136 kpa. W świetle treści raportu ( i jego uzupełnienia) oraz wydanej przez organ I instancji decyzji całość prac powinna być realizowana wyłącznie w nurcie rzeki. Z kolei ustalenie Kolegium o tzw. "zajętości" terenu na brzegu w części lądowej dokonane na podstawie przywołanej w uzasadnieniu decyzji fotografii skutkowało m. in. uznaniem iż w sprawie zachodzi konieczność zapewnienia większej ochrony dla środowiska herpetofauny pominiętego w raporcie. Sąd zaznaczył przy tym, iż w tym zakresie w odniesieniu do gadów i płazów inwestor uzupełnił raport, a w decyzji organu I instancji, kierując się wskazaniami organu ochrony środowiska określono, że prace związane z odbudową ostróg należy prowadzić w sposób, który nie zakłóci migracji oraz rozrodu płazów, przypadający na okres od 15 marca do 30 czerwca (pkt B lit. e decyzji). Kolegium dyskwalifikując uzupełnienie raportu z uwagi na osobę jego autora i wnioskując z przywołanej fotografii o innym sposobie wykonywania przedsięwzięcia niż opisany w raporcie (nie tylko z wody) uznało, iż w sprawie zachodzi konieczność przeprowadzenia szczegółowych analiz występowania gadów i płazów w miejscach odbudowy poszczególnych ostróg i określenia tzw. działań minimalizujących wpływ przedsięwzięcia na ich środowisko. Wobec tego, że Kolegium nie miało podstaw do dyskwalifikowania uzupełnienia raportu, ani nie wykazało jednoznacznie swojego ustalenia co do "zajętości" terenu lądowego tym samym nie wykazało również przyjętej tezy o wadliwości raportu w odniesieniu do braku analizy wpływu przedsięwzięcia na środowisko herpetofauny, czyli gatunki zwierząt, które poza okresem godowym prowadzą lądowy tryb życia. W tym zakresie Sąd w pełni podzielił argumentację skargi. Stwierdził nadto, że w okolicznościach sprawy trudno przyjąć, iż wykonywanie prac w sposób określony przez inwestora, tj. z wody może w jakikolwiek sposób w ogóle (poza okresem rozrodu) oddziaływać na środowisko gadów i płazów.

Ponadto nie było dla Sądu dostatecznie jasne stanowisko Kolegium w kwestii braku określenia w decyzji organu I instancji "warunków wykorzystania terenu w fazie eksploatacji lub użytkowania przedsięwzięcia". W szczególności nie wiadomo było czy brak ten Kolegium uznaje za wadę decyzji, czy też nie. Z jednej strony organ odwoławczy wskazuje bowiem na obowiązki właściciela urządzenia wodnego wynikające z art. 64 ust. 2 Prawa wodnego i konieczność zawarcia w/w warunku, a z drugiej wywodzi: " W tym przypadku zarządca nieruchomości Skarbu Państwa (rzeki) kierując się zasadami wynikającymi z położenia planowanych ostróg w obszarach Natura 2000 dostosuje swoje działania, sposoby konserwacji, naprawy i terminy ich wykonania do wymogów ochrony przyrody i dlatego nie było potrzeby do określania sposobu wykorzystania terenu w okresie funkcjonowania ostróg. Równocześnie duża zmienność oddziaływań (w czasie i w stopniu ich nasilenia) wód rzeki na planowane ostrogi nie pozwalają na określenie terminów i sposobów wykonywania prac konserwacyjnych czy naprawczych. Stan techniczny poszczególnych ostróg jest okresowo sprawdzany przez służby przeciwwodne i one decydują o działaniach zabezpieczających, które muszą być wykonane natychmiast po stwierdzeniu ich uszkodzenia, naruszenia konstrukcji lub innych niekorzystnych przekształceń". Wywód ten, w ocenie Sądu, uzasadnia raczej stanowisko wskazujące na brak możliwości określenia w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach "warunków wykorzystania terenu w fazie eksploatacji lub użytkowania" w odniesieniu do przedmiotowych ostróg.

W konsekwencji Sąd stwierdził, że zaskarżona decyzja została wydana z naruszeniem art. 138 § 2 K.p.a., gdyż organ odwoławczy nie wykazał konieczności przeprowadzenia w sprawie postępowania wyjaśniającego w znacznym zakresie. Wskazane zaś w uzasadnieniu zaskarżonego rozstrzygnięcia wadliwości raportu dotyczące jego szerszego zakresu czy uprawnienia co do autorstwa uzupełnienia raportu nie upoważniały do podważenia jego wiarygodności. Merytoryczne natomiast wątpliwości Kolegium co do tzw. "zajętości" terenu i oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko herpetofauny, a także inne wymienione w uzasadnieniu, a dotyczące m. in. rozbieżności między decyzją organu I instancji a załączoną doń charakterystyką przedsięwzięcia czy odstępstw od zakazów określonych w art. 51 i 52 ustawy o ochronie środowiska mogły zostać wyjaśnione w ramach dodatkowego postępowania wyjaśniającego prowadzonego w trybie art. 136 k.p.a. Również akcentowana w odpowiedzi na skargę rozbieżność między rozstrzygnięciami organów, a uzasadnieniem decyzji organu I instancji w zakresie wprowadzonego zakazu realizacji przedsięwzięcia na obszarze Natura 2000 (punkt B lit a decyzji i punkt I a postanowienia organu ochrony środowiska) powstała najprawdopodobniej z wyniku oczywistego błędu edytorskiego wymagała co najwyżej skorygowania przez organ odwoławczy, a nie korzystania z art. 138 § 2 kpa.

Ponownie rozpatrując niniejszą sprawę Samorządowe Kolegium Odwoławcze w decyzji nr [...] z dnia 21 lutego 2012 r. utrzymało w mocy decyzję organu I instancji.

W uzasadnieniu decyzji Kolegium powołało przepisy prawne stanowiące prawną podstawę wydawanej decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, tj. art. 71 ust. 2, art. 60, art. 73 ust. 1 w zw. z art. 74 ust. 1, art. 63 ust. 1, 64 ust. 1, art. 78 ust. 1 pkt 2, art. 75 ust. 1 pkt 4, art. 82 ust. 1 pkt 1 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko. Kolegium wskazało przy tym, że jest związane dokonaną w wyroku WSA w Gdańsku z dnia 28 września 2011 r. sygn. II SA/Gd 517/11 wykładnią i wskazaniami co do dalszego postępowania. Mając na względzie stanowisko Sądu i wyrażoną w nim ocenę prawną, Kolegium w oparciu o przepis art. 136 k.p.a. zleciło organowi I instancji przeprowadzenie uzupełniającego postępowania wyjaśniającego poprzez:

1) uzupełnienie informacji dotyczącej gatunków gadów i płazów występujących w bezpośrednim sąsiedztwie terenu realizacji odbudowy ostrogi oraz wykazanie, czy dopuszczone w decyzji terminy realizacji odbudowy ostrogi nie będą się pokrywały z okresem rozrodu występujących tam gatunków gadów i płazów,

wskazanie jaki będzie tryb postępowania w przypadku stwierdzenia bezpośrednio przed przystąpieniem do prac budowlanych miejsc występowania objętych ochroną gadów i płazów,

wskazania, czy i ewentualnie jakie siedliska przyrodnicze występują w bezpośrednim sąsiedztwie odbudowywanej ostrogi.

Z odpowiedzi udzielonej przez organ I instancji w oparciu wyjaśnienia inwestora wynika, iż zarówno w raporcie o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko oraz uzupełnieniu dokonanym pismem z dnia 13 września 2010 r. (w formie opisowej oraz map zawierających inwentaryzację i waloryzację fitocenotyczną oraz miejsca występowania wybranych grup ptaków), a także pismem z dnia 5 października 2010 r., stwierdzono, że w miejscach realizacji planowanych inwestycji nie występują gatunki chronione i "specjalnej troski". Materiały te były przygotowywane przez specjalistów, którzy opracowywali raport oraz brali udział w przeprowadzanych inwentaryzacjach. Wyjaśniono także, iż w przypadku stwierdzenia bezpośrednio przed przystąpieniem do prac budowlanych miejsc występowania objętych ochroną gadów i płazów należy je przemieścić. Zgodnie z regulacjami prawnymi na działania te oraz na ewentualne zniszczenie siedlisk gatunków zwierząt objętych ochroną należy uzyskać odrębne zezwolenie (w trybie art. 56 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody). Oczywiście w takim przypadku przemieszczenia dokonać należy w początkowym terminie przystępowania poszczególnych gatunków do rozrodu, zanim dojdzie do złożenia jaj. Tym niemniej w trakcie postępowania o uzyskanie decyzji środowiskowej nie stwierdzono występowania gatunków chronionych i "specjalnej troski" w miejscach realizacji planowanych inwestycji.

Kolegium uznało, iż złożone wyjaśnienia, jak też zgromadzone w sprawie dowody -w tym w szczególności raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko wraz z uzupełnieniami, stanowią wystarczający materiał do określenia środowiskowych uwarunkowań realizacji przedsięwzięcia "B03 - Odbudowa ostróg na rzece W." w km 893 obejmującego ostrogi nr [...]i [...].

Odnosząc się do zarzutów odwołania, Kolegium stwierdziło, że nie mogą one mieć wpływu na rozstrzygnięcie. I tak w odniesieniu do zarzutów dotyczących postanowienia Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska z dnia 25 października 2010 r., wskazało, że nie dostrzega naruszenia przepisu art. 77 ust. 4 pkt 2 i art. 77 ust. 5 ustawy, gdyż w jego ocenie postanowienie uzgadniające winno zawierać stanowisko w sprawie konieczności przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko w ramach postępowania w sprawie wydania decyzji, o których mowa w art. 72 ust. 1 pkt 1, 10, 14 i 18, jedynie w sytuacji, gdy organ po przeanalizowaniu okoliczności wymienionych w art. 77 ust. 5 pkt 1-3 ustawy uzna za zasadne nałożenie takiego obowiązku. W ocenie Kolegium postanowienie zawiera niezbędne uwarunkowania uwzględniające ustalenia raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko, którego zakres nie narusza art. 66 ustawy, zatem zarzut dotyczący braku precyzyjnego określenia środowiskowych uwarunkowań jest nieuzasadniony.

Kolegium stwierdziło przy tym, że w zaskarżonej decyzji uwzględniono w całości ustalenia określone postanowieniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska.

Nadto, odnosząc się do zarzutu dotyczącego braku określenia w decyzji wpływu odbudowy ostrogi na zabytki, Kolegium stwierdziło, że w rozdziale 5.8 raportu przedstawiono opis krajobrazu i dziedzictwa kulturowego, wyszczególniono zabytki oraz inne cenne obszary i obiekty wartościach kulturowych, objętych zakresem przewidywanego oddziaływania przedsięwzięcia, zaś w rozdziale 7.8 dokonano analizy oddziaływania na krajobraz i dziedzictwo kulturowe oraz przedstawiono lokalizację zadań na tle obiektów dziedzictwa kulturowego. Z powyższego wynika, że wpływ planowanego przedsięwzięcia na dziedzictwo kulturowe i dobra materialne dotyczy przede wszystkim możliwości oddziaływania etapu budowy (transportu sprzętu i materiałów, pracy ciężkiego sprzętu w sąsiedztwie wałów) i związanego w tym potencjalnego oddziaływania na substancję zabytkową i zabudowania sąsiadujące z drogami transportowymi oraz zapleczem budowy i placem budowy. W związku z powyższym realizacja zadania jakim jest "B03 - Odbudowa ostróg na rzece W." nie będzie oddziaływać negatywnie na zabytki. W powiązaniu ze wskazanymi w decyzji uwarunkowaniami oraz charakterem budowli (ostrogi) ewidentnie przesądzono, że nie zachodzi konieczność nakładania jakichkolwiek warunków na przedsięwzięcie z punktu widzenia ochrony zabytków.

Odnosząc się do zarzutu dotyczącego zapisu w decyzji o braku występowania rybitwy, Kolegium wskazało, że z raportu i jego uzupełnienia wynika, że występowania rybitw zostało stwierdzone w obszarze "M. Ł.", tj. ujściu W. oraz w km 884,5 rzeki W.. Ostrogi odbudowywane w gminie P. znajdują się natomiast w odległości ponad 7 km powyżej stwierdzonego występowania rybitw na W. i ponad 5 km od Rezerwatu M. Ł. W charakterystyce przedsięwzięcia i raporcie wskazano, że w 2009 r. z powodu fali powodziowej kolonia rybitwy została zalana, a lęgi ptaków uległy zniszczeniu. Ustalenie w decyzji na str. 9, że na analizowanym odcinku podczas inwentaryzacji ornitologicznej nie stwierdzono występowania rybitw nie jest sprzeczne z charakterystyką. Także w innych miejscach raportu wskazano miejsca występowania rybitw.

Kolegium uznało za bezpodstawny zarzut dotyczący niezgodności raportu z art. 66 ustawy i zaznaczyło, że odwołujący się nie wskazał, która z części raportu została opracowana niezgodnie z powołanym przepisem prawa. Odnośnie do zarzutu dotyczącego braku rozpatrywania wszystkich rozwiązań alternatywnych, w tym także natury nieinwestycyjnej, wskazało, iż rozważano warianty realne do realizacji. Przedmiotowe zadanie stanowi element I etapu "Programu Ż. - 2030", który jest dokumentem strategicznym. Analizowane były warianty alternatywne i jednoznacznie zapisano, że dla odbudowy ostróg nie ma innej alternatywy. W świetle art. 66 ust. 1 pkt 5 lit. a ustawy rozpatrywane alternatywy przedsięwzięcia muszą mieć charakter racjonalny. W prognozie do "Programu Ż. - 2030" w kolumnie "Grupowanie zadań" wskazano, że jeden raport umożliwia ustalenie oddziaływań skumulowanych i przeciwdziałanie im, i dotyczy to wspólnego raportu dla zadań "Odbudowa ostróg na rzece W." i "Rzeka W. odbudowa lewego i prawego wału przeciwpowodziowego". Sporządzony wspólny raport dla ostróg i wałów analizował łącznie te przedsięwzięcia inwestycyjne, co wynika z raportu (str. 163).

Kolegium stwierdziło również, że uzasadnienie decyzji nie narusza przepisu art. 85 ust. 2 ww. ustawy, gdyż w ustosunkowano się w nim do zgłoszonych przez odwołującego się uwag.

Skargę na powyższą decyzję wywiodło Towarzystwo A z siedzibą w M., wnosząc o uchylenie w całości zaskarżonej decyzji Kolegium oraz poprzedzającej ją decyzji Burmistrza Miasta i Gminy z dnia 9 grudnia 2010 r. i zasądzenie zwrotu kosztów postępowania. W piśmie z dnia 13 kwietnia 2012 r. skarżące Stowarzyszenie sformułowało zarzuty w stosunku do kwestionowanej decyzji i zarzuciło, że wydana ona została z naruszeniem:

- art. 77 ust. 4 pkt 2 i art. 77 ust. 5 tejże ustawy, co skutkowało pozostawieniem w obrocie prawnym zaskarżonego postanowienia Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska z dnia 25 października 2010 r.,

- art. 82 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy o udostępnianiu informacji,

- art. 10 k.p.a. oraz art. 7 K.p.a., gdyż nie zapewniono skarżącemu czynnego udziału w przeprowadzonym postępowaniu odwoławczym, w tym zwłaszcza w postępowaniu uzupełniającym, toczącym się na podstawie art. 136 K.p.a.

Ponadto, sformułowano zarzuty w stosunku do decyzji organu I instancji, wskazując, że wydana ona została z naruszeniem:

- art. 62 ustawy o udostępnianiu informacji, gdyż organ ten nie rozpatrzył w trakcie postępowania wpływu przedsięwzięcia na zabytki i dostępność do złóż kopalin oraz wzajemnych oddziaływań pomiędzy elementami, o których jest mowa w art. 62 ust. 1 pkt 1 lit. a – c ustawy,

- art. 82 ust. 1 pkt 4, art. 82 ust. 2 i art. 85 ust. 2 pkt 1 lit. b tiret drugie oraz lit. c tej ustawy, gdyż w jej uzasadnieniu nie przedstawiono i nie uzasadniono stanowiska organu I instancji w sprawie konieczności ponownej oceny (na etapie zatwierdzania projektu architektoniczno-budowlanego i udzielenia pozwolenia na budowę),

- art. 33 cytowanej ustawy, gdyż podanie do publicznej wiadomości informacji o przeprowadzonym w I instancji postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa zostało dokonane niezgodnie z wymogami określonymi w art. 3 ust. 1 pkt 11 lit. c ustawy,

- art. 10 § 1 K.p.a. oraz art. 7 K.p.a., gdyż nie zapewniono skarżącemu czynnego udziału w postępowaniu odwoławczym, a przede wszystkim nie poinformowano o przeprowadzeniu dodatkowego postępowania wyjaśniającego w trybie art. 136 K.p.a., co miało istotny wpływ na wynik sprawy.

W uzasadnieniu skargi stwierdzono, że art. 77 ust. 4 pkt 2 oraz art. 82 ust. 1 pkt 4 ustawy o udostępnianiu informacji nakładają na organy – merytoryczny i współdziałający – obowiązek zawarcia swojego stanowiska w kwestii tzw. oceny ponownej w sentencji decyzji (postanowienia) – niezależnie od tego, czy stanowisko to będzie pozytywne czy negatywne. Ponadto, zdaniem skarżącego, brak wskazania w decyzji środowiskowej warunków dotyczących wykorzystania terenu w trakcie eksploatacji przedsięwzięcia, jest wadą decyzji, bowiem również i ten element decyzji ma charakter obligatoryjny. Zdaniem skarżącego także, brak zawiadomienia przez organ odwoławczy o zakończeniu postępowania dowodowego, tym bardziej w sytuacji jego uzupełnienia w trybie art. 136 k.p.a., sprawia, że na mocy art. 81 k.p.a. wszelkie ustalone w trakcie tego postępowania okoliczności nie mogą być uznane za udowodnione. Skarżący stwierdził też, że organ odwoławczy nie zastosował się do zaleceń zawartych w wyroku WSA Gdańsku z 28 września 2011 r., gdyż nie przeprowadził rozprawy administracyjnej z udziałem społeczeństwa, a tym samym nie wyjaśnił wszystkich wątpliwości, jakie powstały w toku postępowania ocenowego. Naruszono ponadto dyspozycję art. 10 k.p.a., nie informując o zakończeniu postępowania odwoławczego i możliwości zgłoszenia dodatkowych uwag i wniosków.

W odpowiedzi na skargę organ odwoławczy wniósł o jej oddalenie, podtrzymując w całości stanowisko wyrażone w uzasadnieniu skarżonego rozstrzygnięcia.

W piśmie z dnia 4 lipca 2012 r. skarżący stwierdził, że faktyczny brak zajęcia stanowiska w sprawie konieczności przeprowadzenia ponownej oceny w osnowie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji inwestycji narusza rażąco przywołane przez skarżącego przepisy ustawy o udostępnianiu informacji i winien skutkować uchyleniem tak wydanej decyzji w postępowaniu sądowoadministracyjnym. Skarżący powołał się na wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 24 kwietnia 2012 r. sygn. akt II OSK 286/12, wydany w analogicznej sprawie.

Na rozprawie w dniu 11 lipca 2012 r. pełnomocnik inwestora wyjaśnił, ustosunkowując się do zarzutu naruszenia przez Kolegium art. 10 k.p.a., że uzupełnienie raportu nie doprowadziło do jego istotnej zmiany, a polegało wyłącznie na dołączeniu map z inwentaryzacją. Uzupełnienie raportu miało jedynie zobrazować się, skąd się wzięły dane przyjęte do ustaleń w raporcie.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z treścią art. 1 § 1 i 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. nr 153, poz. 1269 ze zm.) sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta co do zasady sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, a więc polega na weryfikacji decyzji organu administracji publicznej z punktu widzenia obowiązującego prawa materialnego i procesowego.

Wojewódzki sąd administracyjny rozstrzyga w granicach danej sprawy, nie będąc jednak związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną (art. 134 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 roku - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi – tekst jednolity Dz. U. z 2012 r., poz. 270). Oznacza to między innymi, że sąd nie może w ocenie legalności zaskarżonej decyzji ograniczać się jedynie do zarzutów sformułowanych w skardze, ale także powinien wadliwości kontrolowanego aktu podnosić z urzędu.

Przedmiotem kontroli w niniejszej sprawie jest decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia 21 lutego 2012 r. utrzymująca w mocy decyzję Burmistrza Miasta i Gminy z dnia 9 grudnia 2010 r. ustalającą środowiskowe uwarunkowania realizacji przedsięwzięcia polegającego na odbudowie ostróg nr [...] i [...] na rzece W. w km 893.

Skarga zasługuje na uwzględnienie, gdyż zaskarżona decyzja została wydana z naruszeniem przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

Podstawę prawną wydanej w niniejszej sprawie decyzji środowiskowej stanowią przepisy ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko z dnia 3 października 2008 r. (Dz. U. Nr 199, poz. 1227 ze zm., powoływana jako u.o.o.ś.). Za cel tej ustawy uznać należy, zidentyfikowanie, na etapie udzielania zezwoleń na realizację inwestycji, znaczących jej oddziaływań na środowisko oraz wprowadzenie adekwatnych środków łagodzących i kompensujących. Osiągnięcie tego celu ma zaś być wspieranie przez udział społeczeństwa oraz organów konsultujących w postępowaniu identyfikującym takie oddziaływania. W zakresie przepisów określających rodzaje przedsięwzięć oddziaływujących na środowisko organ administracji pierwszej instancji, zgodnie z dyspozycją art. 173 ustawy, procedował w oparciu o obowiązujące wówczas rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 257, poz. 2573 ze zm.). W myśl przepisu art. 173 ust. 1 ustawy dotychczasowe przepisy wykonawcze wydane między innymi na podstawie art. 51 ust. 8 prawa ochrony środowiska zachowywały moc do czasu wejścia w życie przepisów wykonawczych wydanych na podstawie art. 60 ustawy, jednak nie dłużej niż przez 24 miesiące od dnia wejścia w życie ustawy. Ostatecznie przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. nr 213, poz. 1397 ze zm.), weszły w życie w dniu 15 listopada 2010 r., a zgodnie z jego § 4 do postępowań w sprawie decyzji, o których mowa w art. 71 ust. 1 i 72 ust. 1 u.o.o.ś, wszczętych przed dniem wejścia w życie tego rozporządzenia, tj. przed 15 listopada 2010 r., stosuje się przepisy dotychczasowe. Oznacza to, że prawidłowo organy zastosowały w zakresie kwalifikacji przedsięwzięć rozporządzenie Rady Ministrów z 9 listopada 2004 r.

Zgodnie z art. 73 ust. 1 ustawy postępowanie w sprawie wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach wszczyna się na wniosek podmiotu planującego podjęcie realizacji przedsięwzięcia. Stosownie zaś do treści art. 61 ust. 1 pkt 1 u.o.o.ś. w ramach postępowania w sprawie wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach przeprowadza się ocenę oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko. Art. 59 ust. 1 ustawy stanowi, że przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko wymaga realizacja następujących planowanych przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko: 1) planowanego przedsięwzięcia mogącego zawsze znacząco oddziaływać na środowisko oraz 2) planowanego przedsięwzięcia mogącego potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko, jeżeli obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko został stwierdzony na podstawie art. 63 ust. 1 ustawy, zgodnie z którym obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko dla planowanego przedsięwzięcia mogącego potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko stwierdza, w drodze postanowienia, organ właściwy do wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Stosownie do treści art. 64 ust. 1 u.o.o.ś. postanowienia, o których mowa w art. 63 ust. 1 i 2 ustawy, wydaje się po zasięgnięciu opinii: 1) regionalnego dyrektora ochrony środowiska, 2) organu, o którym mowa w art. 78, w przypadku przedsięwzięć wymagających decyzji, o których mowa w art. 72 ust. 1 pkt 1-3, 10, 11, 13 i 15-17. W ramach oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko sporządzany jest raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko, który powinien zawierać informacje wskazane w art. 67 ustawy. Stosownie zaś do treści art. 77 ust. 1 u.o.o.ś. jeżeli jest przeprowadzana ocena oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko, przed wydaniem decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach organ właściwy do wydania tej decyzji: 1) uzgadnia warunki realizacji przedsięwzięcia z regionalnym dyrektorem ochrony środowiska i, w przypadku gdy przedsięwzięcie jest realizowane na obszarze morskim, z dyrektorem urzędu morskiego, 2) zasięga opinii organu, o którym mowa w art. 78, w przypadku przedsięwzięć wymagających decyzji, o których mowa w art. 72 ust. 1 pkt 1-3 i 10-19 ustawy (w analizowanym przypadku jest Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny). Uzgodnienie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska następuje w drodze postanowienia, które powinno zawierać elementy wymienione w ust. 4 art. 77 ustawy. Stosownie do treści art. 79 ust. 1 ustawy przed wydaniem decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach organ właściwy do jej wydania zapewnia możliwość udziału społeczeństwa w postępowaniu, w ramach którego przeprowadza ocenę oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko. Zgodnie z art. 80 ust. 1 ustawy jeżeli była przeprowadzona ocena oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko, właściwy organ wydaje decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach, biorąc pod uwagę: 1) wyniki uzgodnień i opinii, o których mowa w art. 77 ust. 1, 2) ustalenia zawarte w raporcie o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko, 3) wyniki postępowania z udziałem społeczeństwa, 4) wyniki postępowania w sprawie transgranicznego oddziaływania na środowisko, jeżeli zostało przeprowadzone. Art. 82 ust. 1 ustawy wskazuje, jakie elementy powinna zawierać decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach, wydana po przeprowadzeniu oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko. Zgodnie zaś z treścią art. 85 ust. 1 ustawy decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach wymaga uzasadnienia. Wymagania co do treści uzasadnienia takiej decyzji przedstawia natomiast art. 85 ust. 2 ustawy.

W sprawie prawidłowo ustalone zostało, że planowane przedsięwzięcie pn. "B03 – Odbudowa ostróg na rzece W." w km 893 stanowi, zgodnie z § 3 ust. 1 pkt 61 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r., przedsięwzięcie mogące potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko. Niesporne w sprawie jest, że Burmistrz Miasta i Gminy, postanowieniem z dnia 10 czerwca 2009 r., wydanym w trybie art. 63 ust. 1 ustawy, po zasięgnięciu opinii Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego oraz Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska, stwierdził obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko dla planowanego przedsięwzięcia oraz określił, że zakres raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko ma być zgodny z art. 66 ust. 1 ustawy. Inwestor przedłożył, wykonany w maju 2010 r. "Raport o oddziaływaniu na środowisko przedsięwzięcia obejmującego zadania m.in. B03 – Odbudowa ostróg na rzece W.". Następnie, zgodnie z wymogiem art. 77 ust. 1 ustawy, zarówno Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny (opinia z dnia 22 lipca 2010 r.), jak i Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska (postanowienie uzgodnieniowe z dnia 25 października 2010 r.) uzgodnili warunki realizacji dla przedmiotowego przedsięwzięcia. W wyniku tak przeprowadzonego postępowania organ I instancji wydał decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach, a organ odwoławczy utrzymał ją w mocy.

W niniejszej sprawie istotne znaczenie ma fakt, że sprawa była ponownie rozpatrywana przez organ odwoławczy po uchyleniu przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku wyrokiem z dnia 28 września 2011 r. II SA/Gd 517/11 wydanej przez ten organ decyzji kasacyjnej. Zgodnie z treścią art. 153 ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi ocena prawna i wskazania co do dalszego postępowania wyrażone w orzeczeniu sądu wiążą w sprawie ten sąd i organ administracji, którego działanie było przedmiotem zaskarżenia.

W ocenie Sądu, decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach wydana w niniejszej sprawie nie spełnia warunku, o którym mowa w art. 82 ust. 1 pkt 4 w związku z art. 85 ust. 2 pkt 1 lit c ustawy, albowiem nie zawiera uzasadnienia stanowiska w sprawie braku konieczności przeprowadzenia ponownej oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko w sytuacji, gdy organ nie przewiduje takiej konieczności, czego wyrazem jest brak negatywnego rozstrzygnięcia o tej kwestii.

Z art. 85 ust. 1 wynika, że decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach wymaga uzasadnienia, przy czym uzasadnienie to, niezależnie od wymagań wynikających z treści art. 107 § 3 k.p.a., powinno zawierać dodatkowe elementy, wskazane w treści art. 85 ust. 2 u.o.o.ś. Zgodnie z art. 85 ust. 2 pkt 1 są to: a) informacje o przeprowadzonym postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa oraz o tym, w jaki sposób zostały wzięte pod uwagę, i w jakim zakresie zostały uwzględnione uwagi i wnioski zgłoszone w związku z udziałem społeczeństwa, b) informacje, w jaki sposób zostały wzięte pod uwagę i w jakim zakresie zostały uwzględnione: – ustalenia zawarte w raporcie o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko, – uzgodnienia regionalnego dyrektora ochrony środowiska oraz opinie organu, o którym mowa w art. 78, – wyniki postępowania w sprawie transgranicznego oddziaływania na środowisko, jeżeli zostało przeprowadzone, c) uzasadnienie stanowiska, o którym mowa w art. 82 ust. 1 pkt 4, a więc stanowiska w sprawie konieczności przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko oraz postępowania w sprawie transgranicznego oddziaływania na środowisko w ramach postępowania w sprawie wydania decyzji, o której mowa w art. 72 ust. 1 pkt 1, 10, 14 i 18, z zastrzeżeniem pkt 4a i 4b u.o.o.ś.

Z treści art. 85 ust. 2 pkt 1 ustawy wynika więc jednoznacznie, że wolą prawodawcy było, aby w każdej decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, która wydana została po przeprowadzeniu oceny oddziaływania na środowisko, zostało zawarte uzasadnienie stanowiska w sprawie konieczności przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko oraz postępowania w sprawie transgranicznego oddziaływania na środowisko w ramach postępowania w sprawie wydania decyzji, o której mowa w art. 72 ust. 1 pkt 1, 10, 14 i 18, z zastrzeżeniem pkt 4a i 4b, i to niezależnie od tego, czy organ stwierdził konieczność przeprowadzenia takiej oceny, czy też nie stwierdził, przy czym stanowiska negatywnego zabrakło w rozstrzygnięciu.

Sąd orzekający w niniejszej sprawie podziela poglądy wyrażone w doktrynie, że art. 85 ust. 2 pkt 1 ustawy określa dodatkowe wymagania formalne, jakie powinno spełniać uzasadnienie decyzji, której wydanie było poprzedzone przeprowadzeniem oceny oddziaływania na środowisko, a brak odniesienia się do któregoś z dowodów wskazanych w art. 85 ust. 2 u.o.o.ś. skutkować będzie naruszeniem ogólnej zasady postępowania administracyjnego, wynikającej z art. 8 k.p.a., to jest pogłębiania zaufania obywateli do organów państwa oraz może stanowić naruszenie wynikającej z art. 10 k.p.a. zasady czynnego udziału strony w postępowaniu, co może bezpośrednio rzutować na prawidłowość wydanych decyzji (zob. K. Gruszecki, Komentarz do art. 85 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, Lex/El.). Ustawodawca nie uzależnił bowiem zawarcia w uzasadnieniu decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach elementów wymienionych w art. 85 ust. 2 pkt 1 lit a-c od wystąpienia jakichkolwiek okoliczności, a konkretnie wskazał, co uzasadnienie "powinno zawierać". Tak rygorystyczne sformułowanie przepisu nie powinno budzić wątpliwości, że wszystkie elementy w nim wskazane, powinny znaleźć swoją analizę w uzasadnieniu decyzji. Tym samym decyzja o środowiskowych u

Szukaj: Filtry
Ładowanie ...