II SA/Wa 2517/11

Uzasadnienie

Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych decyzją z dnia [...] września 2011 r. nr [...] utrzymał mocy własną decyzję z dnia [...] sierpnia 2010 r. nr [...] odmawiającą przyznania K. C. (dalej jako skarżąca) emerytury w drodze wyjątku.

Z akt administracyjnych wynika następujący stan sprawy:

K. C. wnioskiem z dnia [...] kwietnia 2010 r. wystąpiła do Prezesa ZUS o przyznanie jej emerytury w drodze wyjątku. We wniosku podniosła, że nie pracuje zawodowo, ponieważ sprawuje opiekę nad niepełnosprawnym synem, który wymaga stałej opieki, a to uniemożliwia jej podjęcie jakiejkolwiek pracy. Ponadto wskazała, że podjęcie pracy uniemożliwia jej również fakt, iż choruje na [...], przez co ma lekki stopień niepełnosprawności, a także przebyta operacja, wiek i trudna sytuacja na rynku pracy.

W wyniku rozpatrzenia wniosku Prezes ZUS decyzją z dnia [...] sierpnia 2010 r. odmówił przyznania wnioskowanego świadczenia. Organ emerytalno-rentowy stwierdził, iż wnioskodawczyni nie osiągnęła jeszcze wieku emerytalnego oraz nie legitymuje się orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy, co uniemożliwia przyznanie świadczenia w drodze wyjątku.

We wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy skarżąca podniosła, że nie może podjąć zatrudnienia ze względu na pogorszenie się stanu zdrowia, ponownie wskazała, że choruje na [...] i ma lekki stopień niepełnosprawności, dwukrotnie przeszła operacje. Podkreśliła ponadto, że nie może podjąć zatrudnienia ze względu na duże bezrobocie, wiek i jej niepełnosprawność, a także konieczność sprawowania opieki nad niepełnosprawnymi członkami najbliższej rodzinny. Ta sytuacja, zdaniem skarżącej, czyni jej sytuację wyjątkową i uprawniającą do przyznania świadczenia w drodze wyjątku.

Decyzją z dnia [...] września 2010 r. Prezes ZUS utrzymał zaskarżone rozstrzygnięcie w mocy. W uzasadnieniu decyzji podniósł, że skarżąca nie osiągnęła wieku emerytalnego, jak również Komisja Lekarska ZUS orzeczeniem z dnia [...] października 2008 r. nie ustaliła u skarżącej całkowitej niezdolności do pracy. Okoliczności te, zdaniem organu, wykluczają skarżącą z grona osób, którym może być przyznana emerytura w drodze wyjątku.

Decyzja ta stała się przedmiotem skargi wniesionej przez K. C. do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, który wyrokiem z dnia 10 maja 2011 r., sygn. akt II SA/Wa 1716/10, uchylił zaskarżoną decyzję, z powodu naruszenia przepisów postępowania administracyjnego, tj. art. 24 § 1 pkt 5 w związku z art. 127 § 3 kpa, polegającego na wydaniu zaskarżonej decyzji przez tę samą osobę, która brała udział w wydaniu decyzji, od której złożono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy.

Wobec uchylenia przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie decyzji z dnia [...] września 2010 r., Prezes ZUS, po ponownym rozpatrzeniu wniosku o emeryturę w drodze wyjątku, decyzją z dnia [...] września 2011 r. utrzymał w mocy decyzję z dnia [...] sierpnia 2010 r.

W uzasadnieniu decyzji organ podniósł, że przyznanie świadczenia na podstawie art. 83 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) jest możliwe, jeżeli wnioskodawca łącznie spełnił warunki wymienione w tym przepisie. Z akt sprawy zaś wynika, że skarżąca ma ukończone [...] lat życia, zatem nie osiągnęła wieku emerytalnego wynoszącego dla kobiet 60 lat. W związku z tym nie spełnia warunku, jakim jest niemożność podjęcia pracy ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek. Organ podał, że zarówno stan zdrowia skarżącej jak i wiek nie uniemożliwiają podjęcie zatrudnienia lub innej działalności objętej ubezpieczeniami emerytalnymi i rentowymi. Ponadto wskazał, że Komisja Lekarska ZUS orzeczeniem z dnia [...] października 2008 r. ustaliła, iż skarżąca nie jest niezdolna do pracy. Zdaniem organu, fakt, że skarżąca nie osiągnęła jeszcze wieku emerytalnego nie stanowi przeszkody do nabycia w przyszłości prawa do emerytury w trybie zwykłym.

Decyzja ta stała się przedmiotem skargi K. C. wniesionej do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, w której podniosła, iż ma okres ubezpieczenia pozwalający na otrzymanie emerytury. Wskazała, że 20 lat nie pracuje zawodowo ze względu na sprawowanie osobistej opieki nad niepełnosprawnymi dziećmi. Obecnie tej opieki również wymaga jej mąż. Skarżąca natomiast legitymuje się lekkim stopniem niepełnosprawności, lecz jej stan zdrowia się stale pogarsza. Biorąc pod uwagę duże bezrobocie, wiek skarżącej i jej niepełnosprawność, skarżąca nie ma realnej możliwości pozyskania pracy zarobkowej, co czyni jej sytuację wyjątkową i uprawniającą do przyznania świadczenia w drodze wyjątku.

W odpowiedzi na skargę Prezes ZUS wniósł o jej oddalenie oraz podtrzymał argumentację przedstawioną w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zważył, co następuje:

Zgodnie z brzmieniem art. 1 § 1 i 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.), sąd administracyjny sprawuje wymiar sprawiedliwości poprzez kontrolę pod względem zgodności z prawem zaskarżonej decyzji administracyjnej i to z przepisami obowiązującymi w dacie jej wydania. Oznacza to, iż sąd administracyjny kontroluje legalność rozstrzygnięcia zapadłego w postępowaniu z punktu widzenia jego zgodności z obowiązującymi przepisami prawa.

Dokonując kontroli legalności zaskarżonej decyzji, sąd obowiązany jest w szczególności do oceny, czy w sprawie został prawidłowo ustalony stan faktyczny, czy stronie skarżącej organy zapewniły możliwość uczestniczenia w postępowaniu, a także czy organy dokonały prawidłowej wykładni mających zastosowanie w sprawie przepisów materialnoprawnych.

Po rozpoznaniu sprawy Sąd stwierdził, że skarga K. C. zasługuje na uwzględnienie.

Materialnoprawną podstawę zaskarżonej decyzji stanowi przepis art. 83 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Stanowi on, że ubezpieczonym oraz pozostałym po nich członkom rodziny, którzy wskutek szczególnych okoliczności nie spełniają warunków wymaganych w ustawie do uzyskania prawa do emerytury lub renty, nie mogą - ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek - podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym i nie mają niezbędnych środków utrzymania, Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych może przyznać w drodze wyjątku świadczenie w wysokości nieprzekraczającej odpowiednich świadczeń przewidzianych w ustawie.

Z użytego w tym przepisie sformułowania "może przyznać" wynika, że podejmowane na tej podstawie decyzje mają charakter uznaniowy. Oznacza to, że organ posiada swobodę działania i możliwość wyboru określonego sposobu załatwienia sprawy. Sądowa kontrola tego rodzaju decyzji jest ograniczona. Nie obejmuje ona bowiem celowości zaskarżonej decyzji. Sąd może zatem tylko badać, czy decyzja nie nosi cech dowolności. Stąd też, Prezes ZUS, podejmując decyzję administracyjną w przedmiocie świadczenia w drodze wyjątku, jest związany regułami postępowania administracyjnego, które określają jego obowiązki w zakresie prowadzenia postępowania i orzekania. Musi przestrzegać zasady dochodzenia do prawdy obiektywnej, a więc podejmować wszelkie niezbędne kroki zmierzające do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego i załatwienia sprawy (art. 7 kpa), jest zobowiązany do należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw oraz obowiązków, będących przedmiotem postępowania administracyjnego (art. 9 kpa) oraz musi w sposób wyczerpujący zebrać, rozpatrzyć i ocenić cały materiał dowodowy (art. 77 § 1 i art. 80 kpa) oraz uzasadnić swoje rozstrzygnięcie według wymagań określonych w art. 107 § 3 kpa.

W rozpatrywanej sprawie Prezes ZUS dopuścił się naruszenia powyższych zasad procesowych w stopniu mającym istotny wpływ na wynik sprawy - mianowicie nie podjął niezbędnych kroków zmierzających do dokładnego ustalenia stanu faktycznego sprawy. Jak wynika z akt rentowych, Komisja Lekarska ZUS orzeczeniem z dnia [...] października 2008 r. ustaliła, że skarżąca nie jest niezdolna do pracy. Wniosek o przyznanie emerytury w drodze wyjątku skarżąca złożyła natomiast [...] kwietnia 2010 r. We wniosku tym podniosła, że nie może podjąć zatrudnienia bowiem jej stan zdrowia się stale pogarsza, choruje na [...] i z tego powodu ma lekki stopień niepełnosprawności, dwukrotnie przeszła operacje. Ponownie skarżąca podniosła te fakty we wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy. Pomimo tego, Prezes ZUS w decyzji z dnia [...] września 2011 r. oparł się na orzeczeniu, które nie zostało wydane w ramach postępowania zainicjowanego wnioskiem z dnia [...] kwietnia 2010 r. Takie działanie organu było nieprawidłowe. Skoro skarżąca złożyła wniosek o przyznanie jej świadczenia w drodze wyjątku, w którym wskazała na pogorszenie się jej stanu zdrowia, to obowiązkiem organu było skierowanie skarżącej na badania do lekarza orzecznika ZUS w celu ustalenia aktualnego stanu jej zdrowia oraz zdolności do pracy. W tej sytuacji dopiero orzeczenie, wydane w ramach tego postępowania, mogło stanowić podstawę do wydania decyzji w sprawie przyznania bądź odmowy przyznania wnioskowanego świadczenia. Prezes ZUS tego nie uczynił, a zatem należało stwierdzić, że organ wadliwie przeprowadził postępowanie administracyjne. Brak ustalenia istotnych okoliczności sprawy stanowi naruszenie art. 80 kpa i art. 107 § 1 i 3 kpa, które mogło mieć istotny wpływ na treść wydanej decyzji.

Mając powyższe na względzie, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, działając na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r., poz. 270), orzekł jak w sentencji wyroku. O wstrzymaniu wykonania zaskarżonej decyzji orzeczono w oparciu o art. 152 powołanej ustawy. O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu Sąd orzekł na mocy art. 250 powołanej ustawy oraz § 19 i § 20 w zw. z § 18 ust. 1 pkt 1 lit. c rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348).