III SA/Gl 890/12

Uzasadnienie

Wraz ze skargą w przedmiotowej sprawie, skarżący złożył wniosek o przyznanie prawa pomocy. Z wypełnionego urzędowego formularza PPF wynika, że wniosek ten obejmował żądanie zwolnienia od kosztów sądowych i ustanowienia profesjonalnego pełnomocnika procesowego w osobie doradcy podatkowego.

W uzasadnieniu wniosku skarżący oświadczył, że sprawa jest skomplikowana, wymaga specjalistycznej wiedzy i doświadczenia. Jednak jego aktualny stan finansowy nie pozwala mu na poniesienie kosztów postępowania.

Jedynym źródłem dochodu wnioskodawcy są kwoty pieniężne, które uzyskuje na podstawie umowy zlecenia. Z jego oświadczenia wynika, że jego dochód brutto osiągnięty z tego tytułu w 2011 r. zamknął się w kwocie 9.119,44 zł.

Z oświadczenia skarżącego wynika, że mieszka on razem ze swoimi rodzicami oraz, że jest po rozwodzie. Wnioskodawca nie posiada żadnego majątku, ani ruchomego, ani nieruchomego. Nie posiada on również żadnych zasobów pieniężnych, oszczędności, papierów wartościowych, ani żadnych przedmiotów o wartości przekraczającej kwotę 3.000 Euro.

Strona posiada jednak samochód osobowy marki [...] (rok produkcji – 1989).

W tym stanie rzeczy, referendarz sądowy pismem z dnia 2 lipca 2012 r. wezwał stronę skarżącą do uzupełnienia i uprawdopodobnienia danych zawartych we wniosku poprzez nadesłanie szeregu dokumentów, mających zobrazować jej rzeczywisty i aktualny stan majątkowy. Wezwanie to miało na celu uzupełnienie i udokumentowanie danych zawartych we wniosku o prawo pomocy. Wezwanie to, co istotne, obejmowało również osoby, z którymi skarżący pozostaje de facto we wspólnym gospodarstwie domowym (wszak mieszka u rodziców).

W odpowiedzi na to wezwanie, wnioskodawca nadesłał: informację o dochodach oraz pobranych zaliczkach na podatek dochodowy w roku 2011; odpis umowy zlecenia nr UZ/2011/19 z dnia 2 listopada 2011 r. i zaświadczenie o wynagrodzeniach osiągniętych w 2012 r. (strona zatrudniona jest w "A""); wyciągi z rachunków bankowych (za okres od stycznia 2012 r. do czerwca 2012 r.); odpis wyroku rozwodowego z dnia 26 stycznia 2007 r. (wynika z niego, że małżeństwo skarżącego zostało rozwiązane w 2007 r., a na stronę nałożony został obowiązek płacenia alimentów na małoletnią córkę w kwocie 300 zł). Jednocześnie skarżący dołączył do akt sprawy potwierdzenia zameldowania na pobyt stały pod wskazanym przez niego adresem zamieszkania. Z dokumentu tego wynika, że pod adresem zamieszkania skarżącego mieszkają jego rodzice K. i Z. P. oraz J.P..

W piśmie przewodnim z dnia [...] r. skarżący oświadczył, że mieszka u rodziców. Natomiast odnośnie zapytania dotyczącego kosztów jego utrzymania, wyjaśnił, że "z uwagi na to, że mieszka u rodziców, to nie ponosi kosztów utrzymania". Jednocześnie, wnioskodawca stwierdził, że z przyczyn od niego niezależnych, z uwagi na konflikt z rodzicami, będący rezultatem jego rozwodu, nie ma możliwości przedłożenia dokumentów potwierdzających wysokość emerytur rodziców oraz innych danych o które był wzywany. Skarżący stwierdził, że rodzice pozwalają mu korzystać z pokoju, jak również z kuchni i łazienki, co pozwala mu "jakoś egzystować" i nie niesie ze sobą żadnych wydatków, ponieważ strona generalnie korzysta z produktów zgromadzonych przez rodziców.

Mając powyższe na uwadze, zważono, co następuje:

Stosownie do art. 243 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jednolity w Dz. U. z 2012 r., poz. 270) – zwanej dalej P.p.s.a. – stronie na jej wniosek może być przyznane prawo pomocy. Z kolei zgodnie z art. 245 § 1 P.p.s.a., prawo pomocy może zostać udzielone w zakresie częściowym lub całkowitym. Prawo pomocy w zakresie całkowitym obejmuje zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego (art. 245 § 2 P.p.s.a.).

Z kolei prawo pomocy w zakresie częściowym obejmuje zwolnienie tylko od opłat sądowych w całości lub części (...) lub obejmuje ustanowienie fachowego pełnomocnika w osobie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego (art. 245 § 3 P.p.s.a.).

Na wstępie należy zaznaczyć, że skarżący składając wniosek o prawo pomocy, zażądał przyznania prawa pomocy w zakresie całkowitym, tj. w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych i ustanowienia doradcy podatkowego.

Mając to na uwadze, odnosząc się do wniosku K. P., należy przywołać zasadę wyrażoną w art. 246 § 1 pkt 1 P.p.s.a., zgodnie z którą, przyznanie osobie fizycznej prawa pomocy w zakresie całkowitym (czyli na zasadzie art. 245 § 2 P.p.s.a., obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych, na które składają się opłaty i wydatki oraz ustanowienie profesjonalnego pełnomocnika w osobie radcy prawnego, adwokata lub doradcy podatkowego) następuje wtedy, gdy wykaże ona, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania

O ewentualnym przyznaniu prawa pomocy przesądza zatem przesłanka zobiektywizowana, o czym świadczy słowo "wykazanie", które nakłada na stronę nie tylko powinność uprawdopodobnienia ale więcej, formułuje obowiązek wskazania przez nią obiektywnie zaistniałych przesłanek stanu rzeczywistego (por. P. Dobosz, Procedury administracyjne, model sądownictwa administracyjnego a "prawo pomocy" [w:] praca zbiorowa pod red. J. Stelmasiaka, J. Niczyporuka, S. Fundowicza, Polski model sądownictwa administracyjnego, Oficyna Wydawnicza VERBA s. c., Lublin 2003, s. 120). Oznacza to, że inicjatywa dowodowa w stosunku do okoliczności, z których strona wnioskująca zamierza wywieść skutki prawne leży po stronie wnioskodawcy, a nie rozpoznającego wniosek. Nie budzi zatem wątpliwości, że rozstrzygnięcie wniosku zależy od tego, co zostanie udowodnione przez stronę (por.: J. P. Tarno: Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, Komentarz, Wyd. Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2004, s. 319).

Przyznanie prawa pomocy jest możliwe tylko i wyłącznie w sytuacji wyczerpującego przedstawienia informacji dotyczącej sytuacji materialnej strony, zawierającej przede wszystkim dokładne dane dotyczące wysokości otrzymywanych dochodów i to niezależnie od ich źródła, które w zestawieniu z ponoszonymi wydatkami na konieczne utrzymanie umożliwiają dokonanie oceny, czy stać ją na poniesienie kosztów postępowania. Obowiązkiem strony jest wykazanie zasadności złożonego wniosku w świetle ustawowych przesłanek przyznania prawa pomocy. Brak jest prawnych podstaw do prowadzenia z urzędu postępowania w sprawie sytuacji majątkowej wnioskodawcy, jeżeli on sam nie wykaże istnienia przesłanek uzasadniających uwzględnienie żądania prawa pomocy. Sąd nie jest wobec tego zobowiązany do prowadzenia jakichkolwiek dochodzeń w sytuacji, gdy przedstawione przez stronę dane uniemożliwiają pełną ocenę jej stanu majątkowego, albo gdy nie są one do końca jasne.

Odnosząc powyższe uregulowania do przedmiotowej sprawy, należy stwierdzić, że skarżący nie udowodnił w sposób przekonujący, aby znajdował się w sytuacji uzasadniającej przyznanie mu prawa pomocy w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych oraz stanowienia profesjonalnego pełnomocnika procesowego w osobie doradcy podatkowego.

W pierwszej kolejności, należy stwierdzić, że skarżący mieszka razem ze swoimi rodzicami K. i Z. P. oraz z J.P.. Z samych oświadczeń skarżącego wynika, że pozostaje on we wspólnym gospodarstwie domowym ze swoimi rodzicami. Fakt ten potwierdzają oświadczenia skarżącego zawarte w jego piśmie przewodnim z dnia [...] r. Wszak sam wnioskodawca stwierdził, że z uwagi na to, że mieszka u rodziców, to nie ponosi kosztów utrzymania. Rodzice pozwalają mu "korzystać" z pokoju, z kuchni i łazienki, co pozwala mu "jakoś egzystować" i nie niesie za sobą żadnych wydatków, ponieważ korzysta on generalnie z produktów zgromadzonych przez rodziców.

Mając na uwadze powyższe oświadczenie skarżącego, oczywistym jest, że pozostaje on we wspólnym gospodarstwie domowym ze swoimi rodzicami, jak również z J. P. Fakt ten nie budzi żadnych wątpliwości, wynika on w sposób wyraźny z oświadczeń samego wnioskodawcy, jak również z potwierdzenia zameldowania na pobyt stały.

Co istotne, to w praktyce "rzadko zdarza się, aby osoby zamieszkujące w jednym lokalu mieszkalnym prowadziły odrębne gospodarstwa domowe" (tak w postanowieniu Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 24 maja 2006 r., II OZ 569/06, niepublikowane). Jest to tym bardziej aktualne w przypadku, gdy w jednym lokalu, czy też domu mieszkają osoby sobie bliskie – w tym przypadku rodzice i ich syn.

Stosownie do art. 255 P.p.s.a., wskazanym zresztą w cytowanym wezwaniu referendarza sądowego, skierowanym do skarżącego, jeżeli oświadczenie strony zawarte we wniosku o przyznanie prawa pomocy okaże się niewystarczające do oceny jej rzeczywistego stanu majątkowego i możliwości płatniczych oraz stanu rodzinnego lub budzi wątpliwości, to strona zobowiązana jest złożyć na wezwanie w zakreślonym terminie dodatkowe oświadczenie lub przedłożyć dokumenty źródłowe dotyczące jej stanu majątkowego, dochodów lub stanu rodzinnego.

Co istotne, to wezwanie takie może odnosić się także do osób trzecich, pozostających z wnioskodawcą we wspólnym gospodarstwie domowym, i to nie tylko dlatego, że informacje o tych osobach musza być zamieszczone w odpowiednich rubrykach formularza PPF, ale przede wszystkim z uwagi na fakt, że treść tych oświadczeń, co oczywiste, może w istotnym stopniu wpłynąć na rozstrzygniecie wniosku (postanowienie NSA z dnia 17 maja 2006 r., sygn. akt: I OZ 657/06, LEX nr 181557).

Jeżeli wnioskodawca pozostaje we wspólnocie rodzinnej i majątkowej z inną osobą – w tym przypadku ze swoimi rodzicami i J. P. – to właśnie łączne wydatki i potrzeby finansowe tych osób bezsprzecznie kształtują status majątkowy wnioskodawcy. W dalszej kolejności fakt ten bezpośrednio przesądza o tym, czy wnioskodawca może ponieść koszty postępowania, czy też nie jest w stanie ich ponieść.

Bezsprzecznie, rozpatrywane wezwanie może być skierowane tylko i wyłącznie do osoby wnioskującej o prawo pomocy, a nie do osób trzecich czy innych podmiotów. Jeśli natomiast osoba trzecia odmówi współpracy z wnioskodawcą, to powinna się liczyć z tym, że swoją postawą naraża tegoż wnioskodawcę na negatywne konsekwencje w postaci odmowy przyznania prawa pomocy.

W przypadku, gdy wnioskodawca pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym z innymi osobami, to do rozpoznania wniosku o prawo pomocy nie wystarcza analiza dochodów i wydatków (potrzeb) tylko jednej osoby – samego wnioskodawcy. W takiej sytuacji należy dokonać analizy sumarycznych, wspólnych dochodów oraz wydatków wszystkich osób tworzących wspólnotę. Możliwości finansowe wnioskodawcy należy rozpatrywać w aspekcie całokształtu okoliczności majątkowych i zdolności finansowych wszystkich podmiotów tworzących wspólne gospodarstwo domowe wnioskodawcy.

W przedmiotowej sprawie brak jest jakiejkolwiek wiedzy co do stanu majątkowego rodziców skarżącego (jak również J.P.). Nie sposób wykluczyć, że rodzice wnioskodawcy pobierają świadczenia emerytalne, bądź pracują. Rodzice strony skarżącej mogą również prowadzić działalność gospodarczą. Nie wiadomo jakie środki finansowe są zgromadzone na ich kontach bankowych. Te same uwagi odnoszą się do J. P..

Ażeby dokonać merytorycznego rozstrzygnięcia wniosku strony o przyznanie prawa pomocy, konieczne jest zgromadzenie materiału źródłowego, który pozwoli w sposób rzetelny i możliwie najpełniejszy na dokonanie oceny aktualnych możliwości finansowych strony i osób prowadzących z nią razem wspólne gospodarstwo domowe. W tym przypadku strona nie przedłożyła dokumentów, ani materiałów źródłowych, które pozwoliłyby na dokonanie oceny stanu majątkowego jego rodziców. Zdaniem skarżącego było to niemożliwe, z uwagi na jego napięte relacje z rodzicami. Jednak w takiej sytuacji nie było możliwości dokonania analizy stanu majątkowego strony skarżącej oraz jej domowników, a w konsekwencji brak było podstaw, aby stwierdzić, że strona spełnia przesłanki skutkujące uwzględnieniem jej żądania.

Na marginesie należy jeszcze stwierdzić, że skarżący w żaden sposób nie wykazał jakie są koszty utrzymania wspólnego gospodarstwa domowego, nie nadesłał również żadnych faktur, ani rachunków obrazujących wydatki na pokrycie opłat za media. Co istotne, wnioskodawca nie podał nawet szacunkowych kwot przeznaczanych na wydatki związane z utrzymaniem gospodarstwa domowego. W tym stanie rzeczy brak jest również danych, jakie są obciążenia finansowe wspólnego gospodarstwa domowego wnioskodawcy.

Uchylenie się strony od obowiązków nałożonych w toku postępowania o przyznanie prawa pomocy, czy też nierzetelne ich wykonanie, jest przeszkodą wykluczającą uprawdopodobnienie wskazanych we wniosku okoliczności, a w konsekwencji wyłącza możliwość przyznania jej prawa pomocy w żądanym zakresie (por.: postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego; z dnia 5 września 2005 r., sygn. akt II FZ 414/05 oraz z dnia 14 września 2005 r., sygn. akt II FZ 575/05).

Mając powyższe na uwadze, postanowiono jak w sentencji, działając na podstawie art. 258 § 1 i § 2 pkt 7 P.p.s.a. w związku z art. 246 § 1 pkt 1 P.p.s.a.