II SAB/Bk 45/12

Uzasadnienie

Stowarzyszenie O. P. Cz. z siedzibą w S. wniosło o przyznanie prawa pomocy w zakresie obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie radcy prawnego. Wnioskujące Stowarzyszenie działa w formie stowarzyszenia zwykłego, a celem jego działalności jest dobro państwa i obywateli, tj. godne reprezentowanie społeczeństwa w organach administracji publicznej, organach dochodzeniowych, sądowych i mediach. Nie posiada żadnego majątku, środków trwałych czy też środków finansowych na rachunku bankowym. Pełnomocnik skarżącego Stowarzyszenia podniósł, iż stowarzyszenie posiada kilka razy więcej niż 3 członków. Zaakcentował także, iż stowarzyszenie zwykłe nie musi zbierać składek członkowskich i dlatego nie ma żadnych dochodów, ani żadnego majątku. Do akt sprawy dołączono kserokopie: zaświadczenia o wpisie do ewidencji oraz statutu stowarzyszenia.

Referendarz sądowy, mając na uwadze powyższe okoliczności faktyczne, postanowieniem z dnia [...] sierpnia 2012 r. odmówił przyznania prawa pomocy we wnioskowany zakresie. W uzasadnieniu podano, że środkami działania w przypadku stowarzyszenia zwykłego są składki członkowskie, które uznać należy za majątek stowarzyszenia. Ze złożonego oświadczenia oraz przedłożonych do akt dokumentów wynika, że działalność wnioskującego Stowarzyszenia opiera się faktycznie na pracy społecznej członków. Statut nie przewiduje opłacania składek przez członków stowarzyszenia, a zatem stowarzyszenie nie posiada żadnego majątku, ani jakichkolwiek źródeł dochodu. Przepis art. 42 ust. 2 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. - Prawo o stowarzyszeniach wskazuje, iż stowarzyszenie zwykłe prowadzi swoją działalność statutową opierając się na środkach finansowych pochodzących ze składek członkowskich. Pełnomocnik skarżącego Stowarzyszenia nie wskazał, ilu członków jest w stowarzyszeniu podnosząc, iż jest ich kilka razy więcej niż trzech (k. 70). Celem działalności Stowarzyszenia jest dobro państwa i obywateli tj. godne reprezentowanie społeczeństwa w organach administracji publicznej, organach dochodzeniowych, sądowych i mediach, co wskazuje na to, iż Stowarzyszenie powinno w ramach swoich celów statutowych przewidywać konieczność realizacji swoich praw przed sądem. Dostępność natomiast do sądu wymaga z natury rzeczy posiadania środków finansowych na prowadzenie procesów sądowych. Dobrowolne zatem pozbawienie się składek członkowskich w statucie bądź regulaminie prowadzi zatem de facto do uniemożliwienia realizacji zadań Stowarzyszenia bądź też finansowania działalności Stowarzyszenia ze środków Skarbu Państwa. Stowarzyszenie natomiast chcąc realizować swoje cele statutowe winno zgromadzić odpowiednie środki na poniesienie kosztów postępowania sądowego. Wnioskujące Stowarzyszenie mając zapewnioną w ustawie możliwość uzyskiwania środków finansowych na pokrycie wydatków związanych z działalnością statutową nie może przerzucać całości kosztów prowadzonego przez siebie postępowania sądowoadministracyjnego na rzecz Skarbu Państwa. Przyznanie wnioskowanego prawa pomocy prowadziłoby bowiem do sytuacji, w której działalność stowarzyszenia byłaby finansowana ze środków publicznych, to z kolei prowadziłoby do zaprzeczenia zasady, że organizacja społeczna powinna prowadzić działalność w oparciu o własne środki finansowe oraz majątek. W sprawie niniejszej nie istnieje żadna obiektywna przeszkoda uniemożliwiająca zgromadzenie odpowiednich środków finansowych, a organizacja ustanawiając symboliczne składki członkowskie bądź ich brak w ogóle, sama pozbawia się zdobycia środków finansowych na prowadzenie działań statutowych, co stanowi przesłankę do odmowy udzielenia pomocy prawnego.

Sprzeciw od tego postanowienia złożyło wnioskujące Stowarzyszenie i podało, że nie ma obowiązku gromadzenia składek członkowskich. Stowarzyszenie nie prowadzi żadnych spraw prywatnych, działa w czynie społecznym. Wykrywa rażące naruszenia prawa przez gminny samorząd w S. i daje Sądowi "na tacy dowody a Sąd wymaga zapłaty za przyjęcie i rozpatrzenie tych dowodów". Członkami Stowarzyszenia są niezamożni obywatel, którzy nie posiadają żadnych kont w banku ani oszczędności. Nikt z kilku członków Stowarzyszenia nie pozbawił się dobrowolnie składek członkowskich, "lecz z konieczności ubogiego statusu finansowego, który i tak ponosi znaczny uszczerbek finansowy na prowadzenie korespondencji, przejazdu, wizyty u radców prawnych, stracony czas i zdrowie".

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku zważył co następuje.

Wniosek podlegał oddaleniu.

Zgodnie z art. 260 zd. 1 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz. U. z 2012 r. poz. 270), dalej p.p.s.a., postanowienie, przeciwko któremu został wniesiony sprzeciw, traci moc, a sąd we własnym zakresie rozpoznaje wniosek o przyznanie prawa pomocy.

Wniosek skarżącego o zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie radcy prawnego zawiera żądanie udzielenia prawa pomocy w zakresie całkowitym. Przyznanie prawa pomocy osobie prawnej i jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej w zakresie całkowitym następuje, gdy wykaże ona, że nie ma żadnych środków na poniesienie jakichkolwiek kosztów postępowania (art. 246 § 2 pkt 1 p.p.s.a.).

W sprawie niniejszej aktualne koszty sądowe (wpis od skargi) wynoszą 100 zł (§ 2 ust. 1 pkt 6 rozporządzenia Rady Ministrów z 16 grudnia 2003 r. w sprawie wysokości oraz szczegółowych zasad pobierania wpisu w postępowaniu przed sądami administracyjnymi, Dz. U. nr 221, poz. 2193 ze zm.).

Zasadą w postępowaniu sądowoadministracyjnym jest odpłatność, tzn. sąd podejmuje określone przepisami czynności jedynie wówczas, gdy strona lub uczestnik postępowania wniosą stosowną, przewidzianą dla danej czynności, opłatę (np. wpis od skargi). Wyjątki od tej zasady wynikają z konkretnych przepisów ustawy p.p.s.a. (art. 239) lub też mają charakter prawa pomocy. Z uwagi na to, że prawo pomocy jest odstępstwem od zasady odpłatności postępowania sądowego, jego przyznanie następuje w sytuacjach wyjątkowych, szczególnych, po uprzednim wnikliwym zbadaniu sytuacji materialnej wnioskodawcy. W konsekwencji, co wymaga podkreślenia, to na żądającym zwolnienia od kosztów sądowych spoczywa wyłączny ciężar wykazania braku możliwości poniesienia kosztów postępowania powstających w związku z zainicjowaną sprawą. Okoliczność, czy warunki do przyznania prawa pomocy zostały spełnione, podlega ostatecznie ocenie sądu.

Wnioskujące Stowarzyszenie O. P. Cz. w S. jest stowarzyszeniem zwykłym. Zgodnie z art. 40 ust. 1 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (t.j. Dz.U. z 2001 r., nr 79, poz. 855 ze zm.) jest to uproszczona forma stowarzyszenia nieposiadająca osobowości prawnej. Ustawowe ograniczenia działalności stowarzyszeń zwykłych wynikające z treści art. 42 ustawy są daleko posunięte dlatego też praktycznie z formy tej korzystają stowarzyszenia o zasięgu lokalnym i służące zaspokajaniu osobistych potrzeb swoich członków, bez aspiracji do realizacji szerszych interesów społecznych. W związku z tym stowarzyszenie zwykłe uzyskuje środki na swoją działalność ze składek członkowskich – 42 ust. 2 ustawy. Środkami działania w przypadku takiego stowarzyszenia są składki członkowskie, które uznać należy za majątek stowarzyszenia (Z. Radwański, Podmioty prawa cywilnego w świetle zmian kodeksu cywilnego przeprowadzonych ustawą z dnia 14 lutego 2003 r. PS 2003, nr 7-8, s.7; postanowienie NSA z dnia 21 maja 2009 r., I OZ 519/09, Lex nr 574295). Przy czym stwierdzić należy, że regulamin stowarzyszenia zwykłego może nie przewidywać obowiązku składek członkowskich.

Celem działalności wnioskującego Stowarzyszenia jest dobro państwa i obywateli tj. godne reprezentowanie społeczeństwa w organach administracji publicznej, organach dochodzeniowych, sądowych i mediach. Taki cel działania Stowarzyszenia bez wątpienia daleko wykracza poza cel zaspokajania osobistych potrzeb swoich członków i bez wątpienia wskazuje o aspiracji jego członków do realizacji szerszych interesów społecznych. Przy tak określonym celu Stowarzyszenia członkowie powinni przewidywać, że ich skuteczne działanie będzie generować określone koszty. Jednocześnie jednak wybierając formę stowarzyszenia zwykłego nie nałożono na członków obowiązku uiszczania składek członkowskich, które przy takiej formie działania są jedynym źródłem finansowania działalności stowarzyszenia. Istotnie nie ma obowiązku uiszczania składek członkowskich. Ale jeżeli stowarzyszenie z jednej strony stawia sobie za cel realizacje interesów społecznych z drugiej możliwości finansowe członków stowarzyszenia uniemożliwiają uiszczanie składek, to w takiej sytuacji należałoby rozważyć zmianę formy działania czy tez zwiększenie liczy członków. Pozbawienie stowarzyszenia składek członkowskich prowadzi do uniemożliwienia realizacji jego zadań, które nie mogą być finansowane przez Skarb Państwa. Przyznanie wnioskowanego prawa pomocy prowadziłoby do sytuacji, w której działalność stowarzyszenia byłaby finansowana ze środków publicznych, to z kolei prowadziłoby do zaprzeczenia zasady, że organizacja społeczna powinna prowadzić działalność w oparciu o własne środki finansowe oraz majątek. Odmiennie należałoby oceniać okoliczności, w których stowarzyszenie zakładając sobie pewne cele, jednocześnie jasno i precyzyjnie określając sposób pozyskania środków, z których te cele będą realizowane, z przyczyn niezależnych od siebie nie jest w stanie zgromadzić dostatecznej ilości środków na funkcjonowanie – okoliczności te nie zostały jednak wykazane w sprawie niniejszej (vide. postanowienia NSA z dnia 20 grudnia 2006 r. sygn. akt II OZ 1433/06; z dnia 25 marca 2010 r., sygn. akt II OZ 252/10, z dnia 14 września 2010 r., sygn. akt. II OZ 853/10; z dnia 09 września 2010 r. sygn. akt II OZ 842/10 publ. https://cbois.nsa.gov.pl/).

Mając na uwadze powyższe okoliczności, na podstawie art. 245 § 2 w zw. z art. 246 § 2 pkt 1 ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, orzeczono jak w sentencji.-