II OZ 801/12

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 31 lipca 2012 r., sygn. akt IV SA/Wa 1806/11, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie odmówił Polskiemu Klubowi E. – W. przyznania prawa pomocy w zakresie częściowym obejmującym ustanowienia adwokata lub radcy prawnego w sprawie ze skargi Polskiego Klubu E. – W. na postanowienie Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska z dnia [...] września 2011 r., nr [...], w przedmiocie odmowy wszczęcia postępowania w sprawie wydania decyzji.

W uzasadnieniu Sąd wskazał, że z treści złożonego na urzędowym formularzu wniosku oraz regulaminu Stowarzyszenia wynika, iż wnioskodawca jest stowarzyszeniem zwykłym, które nie posiada majątku i nie ma rachunku bankowego. Działalność Stowarzyszenia opiera się na pracy społecznej członków, a jedyne źródło jego utrzymania stanowią składki członkowskie w kwocie 10 zł rocznie. Aktualnie Stowarzyszenie liczy sześciu członków, którzy pracują społecznie na rzecz Stowarzyszenia, poświęcając swój czas i umiejętności, i pokrywają wiele drobnych wydatków, jak koszty przejazdów, parkingów i telefonów. Wnioskodawca podkreślił, że nie uchyla się od obowiązku ponoszenia opłat sądowych i uiszcza je w miarę możliwości, jednak przewlekłość postępowań powoduje "przetrzymywanie przez Skarb Państwa" stosunkowo wysokiej - jak na możliwości Stowarzyszenia - kwoty. W konsekwencji opóźnia się uzyskanie zwrotu kosztów postępowania w innych sprawach, co uniemożliwia ponoszenie pełnych kosztów postępowania i utrudnia dostęp do Sprawiedliwości. Skarżący skonstatował, że nie ma żadnych środków na opłacenie adwokata ani radcy prawnego.

W ocenie Sądu wnioskodawca w złożonym na formularzu wniosku nie wykazał, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania. Podał jedynie, że jedynymi środkami stowarzyszenia są środki pochodzące ze składek sześciu jego członków w wysokości 10 zł rocznie. Funkcją prawa pomocy nie jest finansowanie działalności stowarzyszeń, które zakładając w swoich statutach/regulaminach występowanie przed sądami administracyjnymi same powinny się troszczyć o pokrycie kosztów postępowania. Prawo pomocy jest instytucją szczególną i powinna być stosowana tylko w wyjątkowych sytuacjach, jako że jest wyjątkiem od reguły zawartej w art. 199 P.p.s.a., który stanowi, że to strony ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie.

Zażalenie na powyższe postanowienie wniósł Polski Klub E. – W. podnosząc, że Stowarzyszenie nie ma żadnych środków na ponoszenie dalszych kosztów sądowych. Sąd pierwszej instancji nie wziął pod uwagę, że Stowarzyszenie w miarę możności wywiązuje się z obowiązku ponoszenia opłat, uiszczając wpis sądowy w niniejszej sprawie. Nie może jednak pogłębiać swojej straty, która obecnie z tytułu poniesionych kosztów w sprawach sądowych wynosi łącznie 900 zł. Wskazano, iż Stowarzyszenie występuje w interesie publicznym, którego istota sprowadza się do niewystarczającego przestrzegania przez Polskę jej zobowiązań międzynarodowych w zakresie ochrony przyrody.

Wobec powyższego wniesiono o zmianę zaskarżonego postanowienia i przyznanie prawa pomocy w zakresie ustanowienia adwokata lub radcy prawnego.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

W myśl art. 246 § 2 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r. poz. 270) – dalej "P.p.s.a.", osobie prawnej, a także innej jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, może być przyznane prawo pomocy w zakresie częściowym - gdy wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania. Użyte w tym przepisie określenie "gdy wykaże" oznacza, że to na wnioskodawcy spoczywa obowiązek wykazania, iż nie jest on w stanie ponieść pełnych kosztów. Strona powinna należycie uzasadnić i uprawdopodobnić okoliczności, które podaje we wniosku o przyznanie prawa pomocy. Zaś przez pojęcie "środki" należy rozumieć nie tylko środki finansowe gromadzone na rachunkach bankowych czy wartość środków trwałych. Obowiązkiem ubiegającego się o przyznanie prawa pomocy jest wykazanie faktu podjęcia starań o uzyskanie środków finansowych, niezależnie od efektów.

Podkreślić jednocześnie należy, że obowiązek zagwarantowania skutecznego dostępu do sądu nie oznacza konieczności zagwarantowania stronom bezwarunkowego prawa do uzyskania bezpłatnej pomocy prawnej, ani prawa do zwolnienia od kosztów sądowych. Wymóg ponoszenia kosztów postępowania nie stanowi ograniczenia prawa do sądu i jest usprawiedliwiony koniecznością zapewnienia właściwego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. Udzielenie stronie prawa pomocy w postępowaniu przed sądami administracyjnymi jest formą jej finansowania z budżetu państwa i przez to powinno sprowadzać się jedynie do przypadków, w których strona nie posiada rzeczywiście środków na sfinansowanie udziału w postępowaniu sądowym i wykaże to w sposób przekonywujący.

W rozpoznawanej sprawie uznać należy, że skarżące Stowarzyszenie nie wykazało dostatecznie, iż nie dysponuje wystarczającymi środkami na poniesienie pełnych kosztów postępowania. Fakt pobierania składek od swoich członków jedynie w symbolicznej wysokości nie może stanowić podstawy do przyznania skarżącemu Stowarzyszeniu prawa pomocy w zakresie częściowym obejmującym ustanowienie adwokata lub radcy prawnego. Strona, poza wskazaniem wysokości pobieranych składek członkowskich, wykazu poniesionych strat w wysokości 900 zł, oraz stwierdzeniem, iż nie posiada rachunku bankowego, nie przedstawiła żadnych dokumentów potwierdzających jej sytuację majątkową. Brak stosownych dokumentów oznacza, iż strona nie wykazała, iż zachodzą przesłanki do przyznania prawa pomocy.

Dodatkowo wskazać należy, że z faktu, iż Stowarzyszenie jest organizacją non profit nie wynika, że jest ono zwolnione z obowiązku zapewnienia sobie środków na prowadzenie działalności zgodnej z jej regulaminem, w zakres której wchodzą również spory. Stowarzyszenie nie może bowiem przerzucać obowiązku ponoszenia kosztów prowadzonego przez siebie postępowania sądowoadministracyjnego na Skarb Państwa. Przyznanie wnioskowanego prawa pomocy prowadziłoby bowiem do sytuacji, w której działalność Stowarzyszenia byłaby finansowana ze środków publicznych, to z kolei prowadziłoby do zaprzeczenia zasady, że organizacja społeczna powinna prowadzić działalność w oparciu o własne środki finansowe oraz majątek.

W tym stanie rzeczy Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 184 w związku z art. 197 § 1 i 2 P.p.s.a., orzekł jak w sentencji postanowienia.