II SA/Wa 1046/12

Uzasadnienie

Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego decyzją z dnia [...] marca 2012 r. nr [...], wydaną na podstawie art. 178 ust. 1 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. nr 164, poz. 1365, ze zm.) oraz art. 127 § 3 w związku z art. 138 ust. 1 Kodeksu postępowania administracyjnego, po ponownym rozpatrzeniu sprawy, utrzymał w mocy decyzję własną z dnia [...] stycznia 2012 r. nr [...] w sprawie odmowy przyznania P. R., studentowi [...] roku studiów [...] Uniwersytetu [...], stypendium Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego za osiągnięcia w nauce na rok akademicki 2011/2012.

W uzasadnieniu podano, iż w dniu [...] grudnia 2011 r. Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego decyzją z dnia [...] grudnia 2011 r. nr [...] przyznał P. R. stypendium ministra za osiągnięcia w nauce na rok akademicki 2011/2012.

Pismem z dnia [...] stycznia 2012 r. uczelnia poinformowała, iż P. R. uzyskał w 2011 r. tytuł zawodowy magistra na kierunku [...]. W dniu [...] stycznia 2012 r., po wznowieniu postępowania, Minister wydał decyzję o odmowie przyznania stypendium, wskazując jako podstawę prawną art. 184 ust. 5 ustawy, bowiem ustalił, iż P. R. ukończył już jeden kierunek studiów, uzyskując tytuł magistra.

W dniu [...] lutego 2012 r. wymieniony wystąpił do Ministra z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy podnosząc, iż obecnie kontynuuje studia [...] w celu uzyskania tytułu zawodowego magistra, więc zgodnie z wykładnią literalną przepis art. 184 ust. 5 go nie obowiązuje. Ponadto przedstawione we wniosku osiągnięcia dotyczyły okresu do [...] października 2011 r., a więc okresu przed dniem wejścia w życie nowego brzmienia art. 184 ust. 5 ustawy. Zdaniem odwołującego się wniosek powinien być rozpatrzony według dotychczasowych zasad. Ponadto zarzucił naruszenie zasady zaufania obywateli do państwa i prawa.

W związku z powyższym, Minister powtórnie przeanalizował wniosek uczelni o przyznanie P. R. stypendium ministra za osiągnięcia w nauce na rok akademicki 2011/2012. W toku postępowania organ ustalił, iż P. R. - w dacie podjęcia decyzji, tj. [...] grudnia 2011 r. - miał już ukończony jeden kierunek studiów ("[...]") i posiada tytuł zawodowy magistra, w związku z czym, zgodnie z art. 184 ust. 5 ustawy, stypendium mu nie przysługuje.

Odnosząc się do zarzutu nieprawidłowej interpretacji przepisu art. 184 ust. 5 ww. ustawy organ podkreślił, iż stypendium ministra za osiągnięcia w nauce stanowi jedno ze świadczeń pomocy materialnej wymienionych w art. 173 ust. 1 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym. Wskazał, iż podstawowym celem pomocy materialnej dla studentów, finansowanej ze środków przeznaczonych na ten cel w budżecie państwa, jest wyrównywanie szans edukacyjnych osób będących w trudnej sytuacji materialnej. Priorytetem jest zatem przeznaczanie środków publicznych na udzielanie pomocy osobom, które samodzielnie nie mogą ponieść pełnych kosztów studiowania, aby uzyskać wykształcenie wyższe, tj. ukończyć jeden kierunek studiów pierwszego lub drugiego stopnia lub jednolitych studiów magisterskich. Stypendium ministra za osiągnięcia w nauce jest jednym z narzędzi służącym realizacji tego celu.

Ustawa z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 84, poz. 455) wprowadziła zasadę, iż w momencie ukończenia jednego z kierunków studiów student traci prawo do pomocy materialnej, w tym stypendium ministra za osiągnięcia w nauce, chyba że kontynuuje studia po ukończeniu studiów pierwszego stopnia w celu uzyskania tytułu zawodowego magistra lub równorzędnego, jednakże nie dłużej niż przez okres trzech lat.

Organ wyjaśnił, iż według stanu prawnego obowiązującego przed dniem 1 października 2011 r., student, który ukończył już jeden kierunek studiów, miał prawo do otrzymywania stypendium ministra za osiągnięcia w nauce i za wybitne osiągnięcia sportowe, stypendium za wyniki w nauce lub sporcie i stypendium specjalnego dla osób niepełnosprawnych. Jednocześnie student będący w tej samej sytuacji nie miał prawa do otrzymywania stypendium socjalnego, stypendium na wyżywienie i stypendium mieszkaniowego, chyba że kontynuował on studia po ukończeniu studiów pierwszego stopnia w celu uzyskania tytułu zawodowego magistra lub równorzędnego, jednakże nie dłużej niż przez okres trzech lat. Od dnia 1 października 2011 r. przepis art. 184 ust. 5 ustawy objął swym zakresem wszystkie świadczenia pomocy materialnej wymienione w art. 173 pkt 1, w tym również stypendia ministra za osiągnięcia w nauce. Tym samym, zasada udzielania pomocy studentom w celu uzyskania przez nich wyższego wykształcenia znalazła swoją pełną, konsekwentną realizację.

Przepis art. 184 ust. 5 ustawy, wyłączający osoby kontynuujące studia po ukończeniu studiów pierwszego stopnia w celu uzyskania tytułu zawodowego magistra lub równorzędnego, jednakże nie dłużej niż przez okres trzech lat, nie dotyczy osób, które już posiadają tytuł zawodowy magistra. Student rzeczywiście kontynuuje studia po ukończeniu studiów pierwszego stopnia, ale nie w celu uzyskania tytułu zawodowego magistra, gdyż ten już posiada, ale w celu dalszego rozwoju, co jest sprzeczne z opisana wyżej zasadą udzielania pomocy studentom w celu uzyskania przez nich wyższego wykształcenia.

Wskazany art. 184 ust. 5 dotyczy wszystkich studentów, którzy ubiegali się o stypendium ministra na rok akademicki 2011/2012, nawet jeżeli przedstawione przez nich osiągnięcia naukowe i aktywność naukowa dotyczyły lat wcześniejszych. Uzyskanie przez danego studenta osiągnięć naukowych w okresie zaliczonych lat studiów nie powodowało nabycia uprawnień do otrzymania stypendium ministra za osiągnięcia w nauce na rok akademicki 2011/2012. Nabycie uprawnień do otrzymania tego stypendium następowało na podstawie decyzji administracyjnej i dotyczyło kolejnego roku lub semestru akademickiego, zaś osiągnięcia naukowe i aktywność naukowa studenta stanowiły jedynie kryterium przyznania stypendium. Podkreślono, iż w latach ubiegłych jedynie ok. 40% wniosków studentów spełniających warunki otrzymania stypendium ministra zostało rozpatrzonych pozytywnie. Przyznane Ministrowi w budżecie środki finansowe na stypendia nie pozwalały bowiem, aby takie stypendium otrzymał każdy student, który spełnił te warunki. Organ musiał dokonywać dodatkowej gradacji osiągnięć naukowych wnioskodawców poprzez stworzenie rankingu wniosków i przyznawać stypendium osobom najwyżej ulokowanym w tym rankingu.

Minister wyjaśnił, iż Trybunał Konstytucyjny (wyrok z dnia 10 maja 2004 r. SK 39/03) wypowiadał się w zakresie czasowego działania nowych przepisów i w przypadku braku przepisów przejściowych, nawet w odniesieniu do stosunków w toku, zasadniczo przyjmuje się, że zakres stosowania ustawy jest wyznaczony - gdy idzie o datę początkową - datą jej wejścia w życie. Ustawodawca może bowiem przewidywać bezpośrednie działanie nowych przepisów ("przechwycenie sprawy" przez reżim nowego prawa, od daty jego wejścia w życie) albo przewidzieć dalsze stosowanie dawnej ustawy wobec takich stosunków. To oznacza, że ustawę nową należy stosować także co do stosunków zaistniałych wcześniej - zasada bezpośredniego działania ustawy nowej, od daty jej wejścia w życie.

Procedura przyznawania stypendium ministra w roku akademickim 2011/2012 nie naruszała, zdaniem organu, zasady równości podmiotów wobec prawa, ponieważ studenci, którzy nie ukończyli jeszcze żadnego kierunku i studenci, którzy ukończyli już jeden kierunek studiów stanowili dwie grupy studentów będących w zróżnicowanej sytuacji. Studentom, którzy ukończyli już jeden kierunek studiów, przysługiwało prawo do świadczeń pomocy materialnej, w tym także stypendium ministra, na ukończonym kierunku studiów.

Organ zaznaczył, że ustawa z dnia 18 marca 2011 r. została opublikowana w dniu 21 kwietnia 2011 r., a zatem zapewnione zostało półroczne vacatio legis umożliwiające zapoznanie się z nowymi przepisami o pomocy materialnej dla studentów i przystosowanie się każdej uczelni do skutków wprowadzonych zmian. Podkreślił, iż postępowanie w tej sprawie zostało wszczęte w dniu [...] października 2011 r., a więc po dacie wejścia w życie nowego brzmienia art. 184 ust. 5 ustawy. Zgodnie z art. 178 ust. 1 ustawy, postępowanie w sprawie przyznania stypendium jest bowiem wszczynane na wniosek rady podstawowej jednostki organizacyjnej uczelni przekazany przez rektora uczelni.

Decyzja Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego stała się przedmiotem skargi P. R. do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie.

Zaskarżonej decyzji skarżący zarzucił:

naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 77 i art. 107 k.p.a.,

naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 184 ust. 5 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, poprzez błędne uznanie, że nie spełnia wymogów określonych tym przepisem, a także art. 32 i 2 Konstytucji RP. Zdaniem skarżącego wykładnia literalna przepisu nie pozostawia żadnych wątpliwości, że przysługuje mu stypendium naukowe.

Wskazując na powyższe skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji oraz decyzji ją poprzedzającej oraz zasądzenie kosztów postępowania.

W odpowiedzi na skargę Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego wniósł o jej oddalenie i podtrzymał swoje stanowisko w sprawie.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 1 § 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.), sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej, przy czym w świetle § 2 powołanego wyżej przepisu kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. Innymi słowy, wchodzi tutaj w grę kontrola aktów lub czynności z zakresu administracji publicznej dokonywana pod względem ich zgodności z prawem materialnym i przepisami procesowymi, nie zaś według kryteriów słusznościowych.

Ponadto Sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy nie będąc jednak związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną (art. 134 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi; Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.).

Oceniając zaskarżoną decyzję w świetle wskazanych wyżej kryteriów Sąd stwierdził, iż skarga P. R. nie zasługuje na uwzględnienie.

Decyzja odmawiająca przyznania skarżącemu stypendium Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego za osiągnięcia w nauce na roku akademicki 2011/2012 oparta została na przepisie art. 184 ust. 5 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym w wersji obowiązującej od dnia 1 października 2011 r., wprowadzonej ustawą z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 84, poz. 455).

Przepis art. 184 ust. 5, w brzmieniu obowiązującym od 1 października 2011 r., stanowi, że studentowi, który po ukończeniu jednego kierunku studiów kontynuuje naukę na drugim kierunku studiów, nie przysługują świadczenia, o których mowa w art. 173, chyba że kontynuuje on studia po ukończeniu studiów pierwszego stopnia w celu uzyskania tytułu zawodowego magistra lub równorzędnego, jednakże nie dłużej niż przez okres trzech lat.

W sprawie niniejszej jest okolicznością niesporną, że P. R. ukończył już jeden kierunek studiów uzyskując tytuł magistra. W świetle przepisu art. 184 ust. 5 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, obowiązującego w dacie orzekania przez organ, nie przysługiwało mu zatem prawo ubiegania się o stypendium ministra za osiągnięcia w nauce.

W ocenie skarżącego, w jego sprawie powinien mieć jednak zastosowanie przepis art. 184 ust. 5 w wersji obowiązującej przed 1 października 2011 r., który nie wykluczał studentów posiadających już ukończone studia magisterskie z możliwości ubiegania się o stypendium ministra za osiągnięcia w nauce.

Skarżący swoje stanowisko uzasadniał tym, iż podstawę przyznania stypendium ministra za osiągnięcia w nauce na rok akademicki 2011/2012 stanowiły osiągnięcia naukowe z roku akademickiego 2010/2011, a więc z okresu, gdy obowiązywał jeszcze przepis art. 184 ust. 5 w poprzednim brzmieniu. Stąd też stypendium powinno być przyznane w oparciu o przepisy poprzednio obowiązujące. W ocenie skarżącego odmienna interpretacja powyższych przepisów oznacza naruszenie podstawowej zasady pewności prawa, wynikającej z art. 2 Konstytucji RP. Odnosząc się do powyższej argumentacji wskazać należy, iż zgodnie z ugruntowaną zasadą wyprowadzaną w orzecznictwie z art. 6 i 138 K.p.a., organ administracji publicznej, wydając decyzję administracyjną, stosuje przepisy prawa materialnego obowiązujące w dniu wydania decyzji, chyba że z nowych przepisów wynika coś innego. Zasada ta nie ma zastosowania jedynie w przypadku decyzji deklaratoryjnych - stwierdzających ukształtowanie się stosunku administracyjno-prawnego z mocy samego prawa we wcześniejszym okresie, gdyż wtedy stosować należy przepisy obowiązujące w chwili konkretyzacji tego stosunku - przepisy poprzednie (vide: uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 10 kwietnia 2006 r., sygn. akt I OPS 1/06, LEX nr 182508).

Decyzje Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego rozstrzygające w przedmiocie przyznania stypendium za osiągnięcia w nauce, wbrew twierdzeniom skarżącego, nie są decyzjami deklaratoryjnymi, lecz decyzjami konstytutywnymi wydawanymi w ramach uznania administracyjnego organu. Wskazuje na to wyraźnie treść art. 181 ust. 2 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, który stanowi, że stypendium ministra za osiągnięcia w nauce może być przyznane studentowi szczególnie wyróżniającemu się w nauce oraz posiadającemu osiągnięcia naukowe. Sam fakt złożenia wniosku nie jest zatem równoznaczny z uzyskaniem stypendium.

W ustawie z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw - w jej art. 16-36 ustawodawca zawarł regulacje intertemporalne dotyczące stosowania znowelizowanych przepisów do stanów faktycznych powstałych przed datą wejścia w życie tych przepisów. Wśród tych regulacji nie ma przepisu, z którego wynikałoby, że do rozpoznawania wniosków o przyznanie stypendiów ministra za osiągnięcia w nauce na rok akademicki 2011/2012 należy stosować przepis art. 184 ust. 5 w dotychczasowym brzmieniu.

Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego rozpoznając wniosek skarżącego zobligowany był zatem zastosować w niniejszej sprawie przepis art. 184 ust. 5 w wersji obowiązującej w dacie orzekania. Zgodnie bowiem z konstytucyjną zasadą praworządności, organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. Jak słusznie zauważył natomiast Minister w kontekście zarzutów skarżącego dotyczących naruszenia norm konstytucyjnych, organy administracji nie są uprawnione do oceny zgodności stosowanego przepisu prawa z przepisami regulującymi zasady i tryb stanowienia prawa.

Z przepisu art. 184 ust. 5, w wersji obowiązującej w dacie orzekania jednoznacznie natomiast wynika, że studentowi, który po uzyskaniu tytułu zawodowego magistra na jednym kierunku studiów kontynuuje naukę na drugim kierunku nie przysługuje stypendium ministra za osiągnięcia w nauce.

W ocenie Sądu, wyłączenie przez ustawodawcę studentów, którzy ukończyli już jeden kierunek studiów i uzyskali tytuł zawodowy magistra lub równorzędny, z możliwości ubiegania się o pomoc materialną ze środków przeznaczonych na ten cel w budżecie państwa nie świadczy o naruszeniu konstytucyjnej zasady równości podmiotów wobec prawa, ponieważ studenci, którzy nie ukończyli jeszcze żadnego kierunku i studenci, którzy ukończyli już jeden kierunek studiów stanowią dwie grupy studentów będących w zróżnicowanej sytuacji. Zgodnie zaś z zasadą równości, do której odwołuje się skarżący, wszystkie podmioty charakteryzujące się w równym stopniu daną cechą istotną (relatywną) powinny być traktowane równo.

W realiach niniejszej sprawy nie zostało też wykazane, aby Minister przyznał stypendium na rok akademicki 2011/2012 jakiemuś studentowi, który ukończył już jeden kierunek studiów magisterskich. Oznacza to, że w stosunku do skarżącego zostały zastosowane te same zasady, jakie były uwzględnione wobec innych studentów, którzy ubiegali się o przyznanie stypendium po ukończeniu jednego kierunku studiów. Tym samym został zrealizowany nakaz jednakowego traktowania skarżącego w obrębie określonej grupy studentów.

Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że zaskarżona decyzja oraz poprzedzająca ją decyzją Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia [...] stycznia 2012 r. odpowiadają prawu.

Mając powyższe na względzie, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, na podstawie art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, orzekł jak w sentencji wyroku.