II GSK 2182/11

Uzasadnienie

Zaskarżonym wyrokiem Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie uwzględnił skargę P. M. – wspólnika spółki cywilnej "S. A." na decyzję Dyrektora M. Oddziału Regionalnego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w W. z dnia [...] lutego 2011 r., w przedmiocie umorzenia postępowania w sprawie płatności rolnośrodowiskowej, uchylając zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję Kierownika Biura Powiatowego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w B. z dnia [...] grudnia 2010 r. oraz stwierdził, że zaskarżona decyzja nie podlega wykonaniu w całości do chwili uprawomocnienia się wyroku.

Referując stan faktyczny sprawy, Sąd I instancji wskazał, że spółka cywilna "S. A.", zarejestrowana pod odrębnym numerem w ewidencji producentów rolnych, złożyła wniosek o przyznanie płatności z tytułu realizacji przedsięwzięć rolnośrodowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt na 2010 r.

Kierownik Biura Powiatowego ARiMR decyzją z [...] grudnia 2010 r. umorzył postępowanie administracyjnego w sprawie przyznania tej płatności. Organ I instancji uznał, że spółka cywilna nie posiada zdolności prawnej (podmiotowości) i nie może zostać beneficjentem płatności. Nie posiada, zatem przymiotu strony w rozumieniu art. 29 i 30 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. nr 98 poz. 1071 z 2000 r. ze zm.; dalej Kpa.). Wspólnicy nie złożyli wniosku o przyznanie płatności, zatem organ nie może przyznać płatności, o którą występuje spółka, na rzecz jej wspólników. Każdy ze wspólników został zarejestrowany w ewidencji producentów rolnych ARiMR jako niezależny producent, nie można zatem przyznać im płatności, o którą wystąpiła spółka. W związku z powyższym organ I instancji umorzył postępowanie administracyjne, jako bezprzedmiotowe.

Decyzja ta została utrzymana w mocy decyzją Dyrektora ARiMR z dnia [...] lutego 2011 r.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w W. podając motywy uwzględnienia skargi wskazał, że w pełni podziela pogląd wyrażony w przywołanym wyroku w sprawie VIII SA/Wa 564/08, że spółka cywilna nie ma osobowości prawnej, zdolności sądowej, wekslowej, upadłościowej, układowej, a zdolność taką posiadają jej wspólnicy.

Sąd I instancji wskazał, że organ w toku procedowania naruszył zasadę zaufania wyrażoną w art. 8 Kpa., obciążając wspólników spółki cywilnej konsekwencjami błędu popełnionego przez organ I instancji, który dotychczas traktował spółkę cywilną, jako rolnika, o czym świadczy choćby nadanie jej numeru producenta rolnego. Tym bardziej, że doręczał spółce częściowo wypełniony formularz wniosku (tzw. wniosek spersonalizowany), jako producentowi ubiegającemu się o kontynuację płatności. Zdaniem Sądu, skoro później organ I instancji zasadnie uznał, że spółka nie może być wnioskodawcą, to działając w zgodzie z zasadą zaufania do organów wyrażoną w art. 8 Kpa., obowiązany był wezwać wspólników spółki cywilnej do złożenia wyjaśnień (poprawienia wniosku) poprzez wskazanie jednego z nich, jako osoby uprawnionej do otrzymania płatności. Zdaniem Sądu I instancji naruszenie art. 8 Kpa. mogło mieć istotne znaczenie dla jej rozstrzygnięcia.

Sąd zgodził się z organami, co do tego, że wnioskodawcą o przyznanie płatności rolnośrodowiskowej nie może być spółka cywilna. Jednakże skoro wnioskodawcą w sprawie o płatności może być jednak grupa osób fizycznych lub prawnych (wspólników spółki cywilnej), a jeden z nich złożył wniosek o przyznanie płatności, to bez wezwania tej osoby do złożenia wyjaśnień poprzez sprecyzowanie, kto jest wnioskodawcą, brak było podstaw do umorzenia postępowania, jako bezprzedmiotowego.

U podstaw wyroku powołano art. 145 § 1 pkt 1 lit. c), art. 134 § 1, art. 135 oraz art. 152 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. poz. 270 z 2012 r, dalej p.p.s.a.).

Dyrektor M. Oddziału Regionalnego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w W. zaskarżając wyrok w całości domagał się jego uchylenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji oraz zasądzenia kosztów postępowania. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie:

1) art. 145 § 1 pkt 1 lit c p.p.s.a. w związku z:

a) art. 7 Konstytucji RP w związku z art. 6, art. 7, art. 8, art. 9, art. 29, art. 61 § 1, art. 64 § 2, art. 105 § 1, art. 107 § 3 Kpa. w związku z art. 2 lit a i b rozporządzenia Rady (WE) 1782/2003 oraz w związku z art. 18 ust. 1 i 2 ustawy o płatnościach w ramach systemów wparcia bezpośredniego poprzez ich błędną wykładnię oraz nieprawidłowe zastosowanie polegające na błędnym przyjęciu, iż postępowanie administracyjne w przedmiotowej sprawie nie stało się bezprzedmiotowe w sytuacji, gdy spółka cywilna, która skierowała żądanie do organu o przyznanie płatności nie ma podmiotowości prawnej, nie może być stroną postępowania administracyjnego oraz nie jest i nie może być uznana za rolnika,

b) art. 29, art. 61 § 1, art. 105 § 1 Kpa. w związku z art. 2 lit a i b rozporządzenia Rady (WE) 1782/2003 poprzez ich błędną wykładnię skutkującą przyjęciem, iż postępowanie przed organem I instancji nie stało się bezprzedmiotowe, w sytuacji gdy stroną postępowania rozpoznawanego przez skarżącego była spółka cywilna, a zatem zgodnie z ustaleniami poczynionymi w zaskarżonym wyroku przez Sąd Orzekający instytucja nieposiadająca osobowości prawnej w rozumieniu art. 29 Kpa. oraz mniemająca statusu rolnika,

c) art. 33 k.c. i art. 1 k.c. oraz w związku z art. 30 Kpa. i art. 61 § 1 Kpa. poprzez ich błędną wykładnię skutkującą uznaniem, iż płatność może być przyznana wspólnikowi spółki wskazanemu przez spółkę, a zatem osobie niewystępującej jako strona w postępowaniu,

d) art. 61 § 1, art. 64 § 2 Kpa. w zw. z art. 2 lit a i b rozporządzenia Rady (WE) 1782/2003 w związku z art. 18 ust. 1 i 2 ustawy o płatnościach w ramach systemów wparcia bezpośredniego poprzez ich błędną wykładnię skutkującą przyjęciem, iż płatność, o którą wnioskowała spółka cywilna może być przyznana wspólnikowi tej spółki wskazanemu przez wspólników, w sytuacji, gdy zgodnie z powyższymi przepisami płatność może być przyznana jedynie na wniosek rolnika, który złoży wniosek o przyznanie takiej płatności, a nadto w sytuacji, gdy każdy ze wspólników spółki jest zarejestrowanym zgodnie z ustawą o krajowym systemie ewidencji producentów producentem rolnym "rolnikiem", a zatem zgodnie z powyższymi wytycznymi płatność zostałaby przyznana na rzecz podmiotu niewystępującego z żądaniem przyznania płatności, a zatem z naruszeniem obowiązujących przepisów prawnych,

e) art. 6 i 7 Kpa. oraz w związku z art. 2 lit a i b rozporządzenia Rady (WE) 1782/2003 w związku z art. 18 ust. 1 i 2 ustawy o płatnościach w ramach systemów wparcia bezpośredniego poprzez zobowiązanie organu od rozpoznania przedmiotu postępowania wobec strony, która nie złożyła wniosku o przyznanie płatności, tj. wspólnika spółki cywilnej, na którego pozostali wspólnicy lub pełnomocnik wyrażą zgodę,

f) art. 141 § 4 p.p.s.a. oraz art. 153 p.p.s.a poprzez ich błędną wykładnię oraz nieprawidłowe zastosowanie polegające na błędnym wskazaniu podstawy prawnej rozstrzygnięcia oraz błędnym jej wyjaśnieniu,

2) art. 145 § 1 pkt 1 lit a p.p.s.a. w związku z art. 2 lit a i b rozporządzenia Rady (WE) 1782/2003 w związku z art. 18 ust. 1 i 2 ustawy o płatnościach w ramach systemów wparcia przez ich błędną wykładnię oraz nieprawidłowe zastosowanie na skutek przyjęcia, iż spółka cywilna jest rolnikiem - grupą osób fizycznych lub prawnych (wspólników spółki cywilnej) mającą zdolność administracyjnoprawną do ubiegania się o przyznanie płatności OB.

W uzasadnieniu skargi kasacyjnej organ podał, że spółka cywilna nie może być traktowana w polskim ustawodawstwie, jako rolnik – grupa osób fizycznych i prawnych w rozumieniu art. 2 lit a rozporządzenia Rady (WE) 1782/2003, ponieważ nie ma podmiotowości prawnej a co za tym idzie nie posiada organów oraz własnej struktury organizacyjnej pozwalającej na realizację czynności właściwych dla rolnika. W spółce cywilnej rolnikami są wspólnicy, a nie spółka. W związku z tym organ uznał, że skoro postępowanie w sprawie zostało wszczęte na podstawie art. 61 § 1 Kpa. na żądanie spółki cywilnej "S. A.", a nie jej wspólników, to zaistniała przesłanka do morzenia postępowanie, jako bezprzedmiotowego.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna nie zasługuje na uwzględnienie, gdyż objęte nią orzeczenie Sądu I instancji, mimo błędnego uzasadnienia odpowiada prawu. Zgodnie bowiem z art. 184 p.p.s.a. Naczelny Sąd Administracyjny oddala skargę kasacyjną, nie tylko wtedy, gdy nie ma usprawiedliwionych podstaw, ale także wówczas, gdy zaskarżone orzeczenie mimo błędnego uzasadnienia odpowiada prawu.

Orzeczenie odpowiada prawu mimo błędnego uzasadnienia, gdy nie ulega wątpliwości, że po usunięciu błędów zawartych w uzasadnieniu, sentencja nie uległaby zmianie (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 18 sierpnia 2004 r., FSK 207/04, ONSAiWSA 2005, nr 5, poz. 101; B. Gruszczyński (w:) B. Dauter, B. Gruszczyński, A. Kabat, M. Niezgódka-Medek, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2009). Taka sytuacja, w ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego, zaistniała w tej sprawie.

Przedmiotem kontroli legalności dokonanej przez Sąd I instancji była decyzja organu odwoławczego utrzymująca w mocy decyzję o umorzeniu postępowania w sprawie płatności bezpośrednich w oparciu o przepis art.105 § 1 Kpa. Przepis ten, w stanie prawnym wiążącym dla sprawy, stanowił, że gdy postępowanie z jakiejkolwiek przyczyny stało się bezprzedmiotowe, organ administracji publicznej wydaje decyzję o umorzeniu postępowania.

W doktrynie jak i orzecznictwie sądów administracyjnych prezentowany jest pogląd, które skład orzekający w tej sprawie w pełni podziela, że bezprzedmiotowość postępowania występuje m.in. wówczas, gdy podmiot nieuprawniony do domagania się wszczęcia postępowania zgłosił inicjatywę w tym względzie. Wszczęcie postępowania administracyjnego, w sytuacji, gdy zgodnie z przepisami prawa administracja publiczna może kształtować stosunki prawne wyłącznie na wniosek jednostki, oparte jest na zasadzie skargowości. Wymaga to wniosku strony - osoby mającej legitymację procesową w rozumieniu art. 28 Kpa. Wszczęcie postępowania na wniosek nielegitymowanego podmiotu jest podstawą do wydania decyzji o umorzeniu postępowania (zob. uchwała siedmiu sędziów NSA z dnia 5 lipca 1999 r. sygn. akt OPS 16/98, ONSA 1999, nr 4, poz. 119; wyrok NSA z dnia 24 maja 2001 r., IV SA 599/99).

W tej sprawie Sąd I instancji w pełni zaaprobował pogląd organu, którego działanie kontrolował, że "wnioskodawcą o przyznanie płatności nie może być spółka cywilna". Różnica w stanowiskach organu odwoławczego i Sądu polega na tym, że według Sądu I instancji tę wadliwość podmiotową wniosku organ powinien konwalidować poprzez "wezwanie (na podstawie art. 50 lub 64 § 2 Kpa.) wspólników Spółki do wskazania jednego z nich, jako osoby uprawnionej do otrzymania płatności".

Naczelny Sąd Administracyjny stwierdza, że pogląd prezentowany zarówno przez skarżący organ jak i Sąd I instancji, że spółka cywilna nie jest podmiotem uprawnionym do złożenia wniosku o przyznanie płatności rolnośrodowiskowej pozostaje w sprzeczności z uchwałą składu siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 30 maja 2012 r. sygn. akt II GPS 2/12. Zgodnie z podjętą uchwałą w przypadku grupy osób związanych umową spółki cywilnej status producenta rolnego w rozumieniu art. 3 pkt 3 ustawy z dnia 18 grudnia 2003 r. o krajowym systemie ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności (Dz. U. z 2004 r. Nr 10, poz. 76 ze zm., dalej ustawa o ewidencji producentów) przysługuje spółce cywilnej.

Przenosząc treść uchwały na przepisy materialnoprawne mające zastosowanie w tej sprawie, wskazać należy, że zgodnie z art. 10 ust.1 pkt 1 ustawy z dnia 7 marca 2007 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (Dz. U. Nr 64, poz. 427 ze zm., dalej: ustawa o wspieraniu rozwoju) pomoc jest przyznawana na wniosek osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej. Przepis ten zatem przesądza, że wszczęcie postępowania następuje na wniosek i określa podmioty uprawniony do wystąpienia z wnioskiem. W uzasadnieniu powołanej uchwały Naczelny Sąd Administracyjny wyraził pogląd, że spółka cywilna stanowi grupę osób w rozumieniu art. 2 lit. a rozporządzenia nr 1782/2003 i tym samym nie sposób jej odmówić statusu jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, o której mowa w art.10 ust.1 pkt 1 ustawy o wspieraniu rozwoju.

W tej sprawie, o czym już była mowa, wniosek o przyznanie płatności rolnośrodowiskowej na rok 2010 złożyła spółka cywilna "S. A." Z niekwestionowanych ustaleń wynika, że spółka zarejestrowana jest w ewidencji producentów rolnych, o której mowa w ustawie o ewidencji producentów rolnych. Była, zatem uprawniona do wystąpienia z wnioskiem o przyznanie płatności rolnośrodowiskowej w oparciu o art. 10 ust. 1 ustawy o wspieraniu rozwoju. To z kolei oznacza, że nie było podstaw do umorzenia postępowania administracyjnego. Nie wystąpiła, bowiem przesłanka jego bezprzedmiotowości, o której mowa w art.105 § 1 Kpa.

W kontrolowanym wyroku Sąd I instancji uznał, że zaskarżona decyzja została wydana z naruszeniem art. 105 § 1 Kpa., a uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy w rozumieniu art. 145 § 1 pkt 1c p.p.s.a. Naczelny Sąd Administracyjny zgadza się z wynikiem oceny legalności decyzji wyprowadzonym przez Sąd I instancji, aczkolwiek nie podziela argumentacji zawartej w pisemnych motywach zaskarżonego wyroku. Ta wadliwość uzasadnienia nie mogła mieć jednak wpływu na wynik postępowania kasacyjnego, gdyż nie ulega wątpliwości, że po usunięciu błędów zawartych w uzasadnieniu, sentencja wyroku nie uległaby zmianie.

W sytuacji, gdy Naczelny Sąd Administracyjny oddala skargę kasacyjną, ale wyraża w uzasadnieniu wyroku inną oceną prawną niż sąd I instancji, ocena ta jest wiążąca dla organów administracyjnych oraz wojewódzkiego sądu administracyjnego na podstawie art. 153 w zw. z art. 193 (por. wyrok NSA z dnia 18 sierpnia 2004 r., FSK 207/04, ONSA WSA 2005, nr 5, poz. 101, z glosą Z. Kmieciaka, OSP 2005, z. 2, poz. 18).

Z przedstawionych powodów Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art.184 in fine, orzekł jak w sentencji.