IV SA/Wa 617/12

Uzasadnienie

Decyzją z dnia [...] stycznia 2012 r. Minister Spraw Wewnętrznych ([...]) po rozpatrzeniu odwołania Prokuratora Okręgowego w K. na podstawie art. 138 § 1 pkt 1 kpa utrzymał w mocy decyzję Wojewody [...] z dnia [...] maja 2011 r. ([...]) orzekającą o odmowie unieważnienia jednego z dwóch aktów zgonu tj. Nr [...] sporządzonego dnia [...] lutego 1962 r. przez Urząd Stanu Cywilnego w B. na imię i nazwisko J. T., urodzony w 1908 r. w K., zmarły dnia [...] listopada 1942 r. w B. oraz aktu Nr [...] sporządzonego dnia [...] września 1994 r. przez Urząd Stanu Cywilnego W. na imię i nazwisko J. T., zmarły dnia [...] maja 1946 r.

W uzasadnieniu rozstrzygnięcia organ wskazał na następujące ustalenia faktyczne i prawne.

Pismem z dnia 25sierpnia 2010 r. Kierownik Urzędu Stanu Cywilnego W. przekazał podanie Prokuratora Okręgowego w K. Wojewodzie [...].

Po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego Wojewoda [...] decyzją z dnia [...] września 2010 r. znak: [...] orzekł o odmowie unieważnienia jednego z dwóch aktów zgonu, wskazując na zbyt daleko idące różnice, uniemożliwiające stwierdzenie tożsamości zdarzenia.

W dniu 10 listopada 2010 r. do ówczesnego Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, obecnie Ministra Spraw Wewnętrznych, wpłynęło odwołanie Prokuratora Prokuratury Okręgowej w K. od przedmiotowej decyzji Wojewody [...].

W powyższym odwołaniu Prokurator wniósł o uchylenie decyzji organu pierwszej instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia. Odwołujący zaskarżonej decyzji zarzucił:

a) rażące naruszenie przepisów art. 7, 8 i 77 kpa poprzez niewyjaśnienie wszystkich istotnych okoliczności sprawy, a w konsekwencji przyjęcie, iż analizowane akty zgonu nie dotyczą tożsamego faktu tj. śmierci tej samej osoby,

b) obrazę przepisów art. 29 ustawy z dnia 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego poprzez uznanie, iż przedmiotowy przepis nie daje podstaw do zakwestionowania aktu stanu cywilnego, którego sporządzenie nastąpiło na skutek prawomocnego orzeczenia sądowego w przedmiocie uznania za zmarłego.

Na skutek wniesionego odwołania Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji decyzją nr [...] z dnia [...] stycznia 2011 r. uchylił rozstrzygnięcie Wojewody [...] i przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia. W uzasadnieniu wskazał, że organ pierwszej instancji nie przeprowadził dokładnego postępowania wyjaśniającego w celu ustalenia, czy przedmiotowe akty zgonu dotyczą tej samej osoby, czym naruszył art. 77 kpa. Nakazał wszechstronnie rozważyć okoliczności sprawy, dokonać analizy dokumentów z postępowań sądowych stanowiących podstawę wydania postanowień o uznaniu za zmarłego i stwierdzenia zgonu oraz w zależności od dokonanych ustaleń podjąć stosowne, ustosunkowujące się do wszystkich zarzutów odwołania, rozstrzygnięcie.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy Wojewoda [...] decyzją z dnia [...] maja 2011 r. odmówił unieważnienia jednego z dwóch aktów zgonu będących przedmiotem postępowania. W uzasadnieniu decyzji wskazał, że analiza dokumentów dotyczących postępowania prowadzonego przed Sądem Grodzkim w K. sygn. [...] oraz Sądem Rejonowym K. sygn. akt [...] nie wykazała nowych argumentów przemawiających za unieważnieniem jednego z dwóch aktów zgonu. Ponowił argumentację zawartą we wcześniejszej decyzji, stwierdzając w konkluzji, że nie występuje zasadnicza przesłanka do unieważnienia jednego z dwóch aktów stanu cywilnego w trybie administracyjnym, jaką jest tożsamość zarejestrowanego zdarzenia, bowiem przedmiotowe akty zgonu zawierają różną datę zgonu i posiadają nietożsame zapisy w określeniu miejsca zgonu. Dodatkowo podkreślił, że obydwa akty zostały sporządzone na podstawie prawomocnych postanowień sądowych i organ w trybie administracyjnym nie może dokonać unieważnienia jednego z dwóch aktów stanu cywilnego, wobec istnienia w obrocie prawnym dwóch orzeczeń w przedmiocie uznania J. T. i J. T. za zmarłego.

Od powyższej decyzji ponownie odwołał się Prokurator Okręgowy w K. i wniósł o jej uchylenie i ponowne przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia.

Rozpatrując sprawę w drugiej instancji Minister Spraw Wewnętrznych wskazał, że należało wyeliminować jakiekolwiek wątpliwości dotyczące pominięcia stron niniejszego postępowania. W tym celu Minister Spraw Wewnętrznych zwrócił się w dniu 12 lipca 2011 r., do Prokuratora Okręgowego w K. z prośbą o wskazanie danych osobowo-adresowych następców prawnych J. T. / J. T. W odpowiedzi, Prokurator podał dane dziesięciu osób informując, iż są one następcami prawnymi zmarłej. Są to: J. K., R. E., A. E., T. P., T. W., Y. O. i Yo. E. Pismem z dnia 11 sierpnia 2011 r. zawiadomiono powyżej wskazane osoby o wszczęciu przedmiotowego postępowania oraz wezwano do wniesienia ewentualnych uwag, czy wyjaśnień w przedmiotowym postępowaniu. Jednak, mimo skutecznego doręczenia zawiadomienia, osoby te nie skorzystały z przysługującego im prawa wypowiedzenia się. Osoby te nie wyznaczyły również pełnomocnika do doręczeń, a taki obowiązek wynika z art. 40 kpa w stosunku do stron zamieszkałych za granicą. Zatem, w wyniku podjętych czynności, nie uzyskano dodatkowych informacji, które wnosiłyby nowe dowody w sprawie. W tej sytuacji okoliczności sprawy nie zmieniły się w toku postępowania odwoławczego.

Przepis art. 29 ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego stanowi, iż możliwość unieważnienia aktu stanu cywilnego w drodze postępowania administracyjnego wymaga spełnienia łącznie dwóch przesłanek, a mianowicie istnienia dwóch aktów stanu cywilnego oraz stwierdzania przez te dwa akty tego samego zdarzenia.

Organ drugiej instancji podkreślił, że istotną wskazówką umożliwiającą poprawne rozstrzygnięcie w sprawach dotyczących unieważnienia jednego z dwóch aktów stanu cywilnego stanowi stanowisko Sądu Najwyższego, który w orzeczeniu z dnia 9 sierpnia 1962 r. (sygn. akt II CR 273/62) wskazał, że o tożsamości zdarzenia można mówić w sytuacji, gdy okoliczności istotne, wskazane w każdym z badanych aktów stanu cywilnego, konkretyzują to zdarzenie w taki sposób, że nie może być wątpliwości co do tego, że przedmiotem rejestracji w każdym z badanych aktów jest ten sam fakt. W tym samym orzeczeniu Sąd Najwyższy stwierdza, iż nie jest konieczne, aby treść obu aktów była identyczna, wystarczy, że zaistniałe różnice w treści aktu nie uzasadniają, że może chodzić o różne zdarzenia. Nie jest natomiast możliwe unieważnienie na podstawie art. 29powyższej ustawy, jednego z dwóch aktów stanu cywilnego, jeżeli ich treść w zakresie podstawowych danych nie jest zgodna. Pogląd ten znajduje odzwierciedlenie zarówno w piśmiennictwie, jak i orzecznictwie sądowym.

Minister podkreślił, że analiza akt przedmiotowej sprawy wykazała, że badane akty Nr [...] i Nr [...] zawierają zasadnicze różnice co do nazwiska – "T." oraz "T." oraz daty zgonu – "[...] listopada 1942 r." i "[...] maja 1946 r." Rozbieżności dotyczą również danych rodziców – "I. T. i C. M." oraz "I. T. i C.". W tej sytuacji trudno jednoznacznie stwierdzić tożsamość zdarzeń wynikających z obu badanych aktów zgonu, biorąc pod uwagę rozbieżności w zapisach nazwiska osoby zmarłej, a przede wszystkim w zakresie daty zgonu wskazanej w aktach. Jedna z dat - [...] listopada 1942 r. - jest wynikiem przeprowadzonego przez Sąd Grodzki w K. postępowania o stwierdzenie zgonu, druga zaś - [...] maja 1946 r. - jest wynikiem przeprowadzonego przez Sąd Rejonowy K. postępowania o uznanie za zmarłego. W przedmiotowej sprawie, nie podważa się faktu śmierci osoby, ale wątpliwości dotyczą kwestii daty zgonu, dwukrotnie ustalanej przez sąd.

Zebrany materiał dowodowy dotyczący postępowań sądowych będących podstawą sporządzenia omawianych aktów zgonu, nie wyeliminował przesłanki braku tożsamości zdarzenia, tj. zgonu tej samej osoby.

Rozpatrując niniejszą sprawę Minister podkreślił, że organ administracji prowadzący postępowanie w oparciu o art. 29 powyższej ustawy, bada przyczyny formalne umożliwiające unieważnienie aktu, nie dotykając natomiast sfery prawdziwości i zgodności z prawdą zapisów danych w tym akcie. Kompetencje do unieważnienia aktu stanu cywilnego z przyczyn merytorycznych należą do sądów powszechnych. Powyższe umożliwia tryb wskazany w art. 30 ustawy, zgodnie z którym akt stanu cywilnego unieważnia się, jeżeli stwierdza zdarzenie niezgodne z prawdą lub uchybienia powstałe przy sporządzeniu aktu zmniejszają jego moc dowodową. Należy zwrócić uwagę, że art. 30 nawiązuje do ustaleń zawartych w art. 4 ustawy, stanowiącym, że niezgodność z prawdą zdarzeń stwierdzonych w aktach stanu cywilnego może być udowodniona jedynie w postępowaniu sądowym.

Śmierć człowieka jest zdarzeniem mającym istotne znaczenie w kontekście prawnym, zwłaszcza w zakresie prawa spadkowego i rodzinnego, więc w tym przypadku organ nie jest właściwy, dokonać oceny, która z dat zgonu, tj. [...] listopada 1942 r. czy [...] maja 1946 r., jest zgodna z prawdą. W świetle art. 4 powyższej ustawy, akta stanu cywilnego stanowią podstawę do stwierdzenia stanu cywilnego osoby i ich niezgodność z prawdą może być ustalona jedynie przez sąd na podstawie wyników postępowania dowodowego.

Skargę na powyższą decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych złożył do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie Prokurator Okręgowy w K., wnosząc o jej uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Zaskarżonej decyzji zarzucił obrazę art. 29 ustawy z dnia 29 września 1986 r. prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.U. 2004 r., Nr 161, poz. 1688 ze zm.) poprzez błędne przyjęcie, że przedmiotowy przepis nie daje podstaw zakwestionowania aktu stanu cywilnego - w sytuacji, gdy rozbieżności pomiędzy przedmiotowymi dokumentami dotyczą daty zgonu ustalonej w postępowaniach sądowych, a w konsekwencji mylne przyjęcie, że brak identyczności danych jest tożsamy z "innym zdarzeniem", które ten akt dokumentuje.

W uzasadnieniu skargi Prokurator Okręgowy w K. wskazał, że zawężanie interpretacji przesłanki – istnienia dwóch aktów stanu cywilnego, stwierdzającego to samo zdarzenie, nie może ograniczać się li tylko do sytuacji zaistnienia w obrocie prawnym, przypadkowo zarejestrowanych, tożsamych co do treści i danych aktów stanu.

Gdyby przedmiotowy, a określony w art. 29 powyższej ustawy tryb sprowadzony był tylko i jedynie do czynności technicznej – zbędnym byłoby nadanie mu formy – umożliwiającej przeprowadzenie postępowania dowodowego. Tryb z art. 29 powyższej ustawy mówi o aktach stanu cywilnego "stwierdzających to samo zdarzenie". Zdarzenia tak jak "narodziny" i "śmierć" podlegające ujawnieniu w aktach stanu i stanowiące jedyny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych – mogą zaistnieć tylko raz. Odmienna – w obu wypadkach ustalona w drodze "domniemania prawnego" data – śmierci określonej osoby – faktu tego nie zmienia. Przyjęta w akcie zgonu data śmierci (odmienna) nie powoduje bowiem, że doszło na skutek orzeczenia sądu do zaistnienia "innego zdarzenia".

Skoro przeniesienie ustaleń sądu do akt stanu, czyni z niego samodzielny byt prawny – to przesłanka w oparciu o którą został czy zostały sporządzone (prawomocne orzeczenie sądu) przestaje mieć znaczenie – a od ustaleń poczynionych przez organ administracji zależeć będzie, który z przedmiotowych aktów organ uzna za wiarygodny – oddający faktyczne informacje o śmierci objętej postępowaniem osoby.

O braku tożsamości zdarzeń można byłoby zatem mówić jedynie w sytuacji, gdyby w toku postępowania organ w drodze analizy akt sądowych – ustalił, iż po pierwszej z ustalonych dat J. T. żyje. Wówczas jedynie dostępną drogą wzruszenia zapadłego orzeczenia byłaby konieczność wyjaśnienia sprawy na drodze sądowej.

W odpowiedzi na skargę Minister Spraw Wewnętrznych wniósł o oddalenie skargi i podtrzymał argumentację wskazaną w zaskarżonej decyzji.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył co następuje:

Zgodnie z art. 1 § 1 i 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.), sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej.

Ponadto zgodnie z art. 134 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.), sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy nie będąc jednak związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną.

Skarga nie zasługuje na uwzględnienie, ponieważ zaskarżona decyzja nie narusza prawa.

Zgodnie z art. 29 ustawy z dnia 29 września 1986 r. - Prawo o aktach stanu cywilnego (jedn. tekst z 2004 r. Dz. U. 161, poz. 1688), jeżeli dwa akty stanu cywilnego stwierdzają to samo zdarzenie, unieważnia się jeden z nich. Unieważnienia dokonuje organ administracji państwowej wyższego stopnia, właściwy dla kierownika urzędu stanu cywilnego, który sporządził akt późniejszy. Przepis ten znajduje zastosowanie, gdy dwa akty stanu cywilnego stwierdzające to samo zdarzenie zostały zarejestrowane w polskich księgach stanu cywilnego.

Według powołanego przepisu możliwość unieważnienia aktu w drodze postępowania administracyjnego wymaga spełnienia łącznie dwóch przesłanek a mianowicie:

* istnienia dwóch aktów stanu cywilnego,

* stwierdzenia przez te dwa akty tego samego zdarzenia.

W ocenie Sądu powyższe przesłanki nie zachodzą w niniejszej sprawie, gdyż z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie wynika, że Prokurator Okręgowy w K. domaga się unieważnienia jednego z dwóch aktów zgonu, których treść jest całkowicie ze sobą niezgodna. Z porównania obu tych aktów zgonu wynika, że ujawnione w nich informacje dotyczące osoby zmarłej wymagane art. 67 ust. 1 ustawy, zawierają różne dane.

W orzecznictwie wyraźnie podkreśla się, że zastosowanie art. 29 ustawy możliwe jest tylko w przypadku istnienia dwóch aktów stwierdzających to samo zdarzenie. Oba akty muszą konkretyzować to zdarzenie w taki sposób, iż nie może być wątpliwości, że przedmiotem rejestracji w każdym z aktów jest ten sam fakt, przy czym nie jest konieczne, aby treść obu aktów była identyczna, gdyż wystarczy, że ewentualne różnice treści aktu nie uzasadniają, iż może chodzić o różne zdarzenia (por. postanowienie SN z dnia 9 sierpnia 1962 r., II CR 273/62, OSNC 1963/11/241).

W niniejszej sprawie nie można przyjąć – wbrew zarzutom skargi – że oba akty zgonu dotyczą tego samego zdarzenia, skoro zawarte w nich dane co do osoby zmarłej, a przede wszystkim daty śmierci są różne.

W toku postępowania ustalono, że badane akty Nr [...] i Nr [...] zawierają zasadnicze różnice co do nazwiska – "T." oraz "T." oraz daty zgonu – "[...] listopada 1942 r." i "[...] maja 1946 r." Jedna z dat - [...] listopada 1942 r. - jest wynikiem przeprowadzonego przez Sąd Grodzki w K. ([...]) postępowania o stwierdzenie zgonu, druga zaś - [...] maja 1946 r. - jest wynikiem przeprowadzonego przez Sąd Rejonowy K. ([...]) postępowania o uznanie za zmarłego.

Zatem więc, jeśli treść dwóch aktów w zakresie podstawowych danych całkowicie się różni, jak to niewątpliwie ma miejsce w rozpatrywanej sprawie, to nie można uznać, iż dotyczą one tego samego zdarzenia.

Wymaga podkreślenia, iż zagadnienie unieważnienia aktów stanu cywilnego reguluje art. 29 i art. 30 ustawy, przy czym na podstawie pierwszego przepisu do unieważnienia dochodzi z przyczyn formalnych, zaś na podstawie drugiego z przyczyn materialnych, czyli z powodu niezgodności z prawdą.

W myśl art. 4 ustawy akty stanu cywilnego, stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych, ich niezgodność może być udowodniona jedynie w postępowaniu sądowym. Oznacza to, że do chwili wydania orzeczenia przez sąd o unieważnieniu aktu stwierdzającego zdarzenie niezgodne z prawdą, nikt nie może podważyć jego ważności. Nie jest to możliwe nawet wtedy, gdy ta niezgodność z prawdą jest oczywista dla kierownika urzędu stanu cywilnego, innych organów państwowych oraz dla stron. Jeżeli został sporządzony akt zgonu osoby która zmarła w innym czasie, to taki akt podlega unieważnieniu na podstawie art. 30 pkt 1 ustawy przez sąd w postępowaniu nieprocesowym na wniosek osoby zainteresowanej, prokuratora lub kierownika urzędu stanu cywilnego (art. 33).

W tym stanie rzeczy Wojewódzki Sąd Administracyjny na podstawie art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnym (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 z późn. zm.), orzekł jak w sentencji.