I SA/Ol 208/13

Uzasadnienie

Pismem z dnia 13 marca 2013 r. skarżąca K. T. reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika zwróciła się o zwolnienie od kosztów sądowych. We wniosku złożonym na urzędowym formularzu wniosku PPF, oświadczyła, że z powodu nie uzyskiwania dochodów nie jest w stanie uiścić wpisu od skargi. Wskazała, że nie posiada też oszczędności jak i majątku. Dodała, że jej sytuacja materialna nie pozwala jej opłacić nawet kwoty 500 zł bez uszczerbku utrzymania. Podkreśliła, że zobowiązania jest opłacić koszty sądowe aż w 10 sprawach.

Na podstawie art. 255 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t. j. Dz. U. z 2012r. poz. 270 ze zm.), zwanej dalej p.p.s.a., jeżeli oświadczenie strony zawarte we wniosku okaże się niewystarczające do oceny jej rzeczywistego stanu majątkowego i możliwości płatniczych oraz stanu rodzinnego lub budzi wątpliwości, referendarz sądowy może zażądać od strony złożenia dodatkowego oświadczenia lub przedłożenia dokumentów źródłowych dotyczących jej stanu majątkowego, dochodów lub stanu rodzinnego.

W niniejszej sprawie z możliwości tej skorzystano i wystosowano do strony wezwanie z dnia 7 maja 2013 r. W wezwaniu tym zwrócono się w terminie siedmiu dni o przedłożenie dodatkowych oświadczeń i dokumentów źródłowych takich jak:

- wyjaśnień, w formie pisemnego oświadczenia w zakresie szczegółowego zestawienia stałych miesięcznych wydatków związanych z utrzymaniem własnym skarżącej (np. czynsz za lokal mieszkalny, rachunki za gaz, energię elektryczną, wodę, telefon, TV, Internet, ogrzewanie, wywóz odpadów, koszty wyżywienia, ubrania, środków czystości, koszty ewentualnej eksploatacji samochodu, koszty leczenia, rat pożyczek, kredytów, ubezpieczeń, itp.), przedłożenia odpisów dokumentów potwierdzających ponoszone wydatki za okres od 01.02.2013 r. do 30.04.2013 r.,

- wyciągów i wykazów z wszystkich posiadanych przez wnioskodawczynię rachunków bankowych, z okresu od 1 stycznia 2013r. do 7 maja2013 r.,

- wyjaśnień, w formie pisemnego oświadczenia w zakresie tytułu prawnego ewentualnie wskazania podstawy faktycznej do lokalu mieszkalnego, w którym zamieszkuje skarżąca. Określenie czy z właścicielem lokalu strona pozostaje w związkach rodzinnych jeżeli tak to jakich. W przypadku zamieszkiwania w mieszaniu także innych osób, należało złożyć oświadczenie o sposobie rozliczania kosztów związanych z utrzymaniem mieszkania pomiędzy współlokatorami,

- wyjaśnień, w formie pisemnego oświadczenia czy skarżąca jest osobą bezrobotną zarejestrowaną w Urzędzie Pracy, w przypadku odpowiedzi pozytywnej należało przedłożyć zaświadczenie potwierdzające tę okoliczność,

- oświadczenia w zakresie ewentualnie posiadanych polis ubezpieczeniowych na życie przez skarżącą wraz z określeniem wysokości zgromadzonych na nich środków finansowych, wysokości rat i ich częstotliwości,

- wyjaśnień, w formie pisemnego oświadczenia z czego skarżąca się utrzymuje,

w związku z wypełnieniem rubryki nr 10 formularza wniosku PPF " Dochody" w sposób wskazujący, iż nie osiąga ona dochodów, w sytuacji korzystania z pomocy finansowej innych osób (np. rodziny), należało wskazać stopień pokrewieństwa oraz uprawdopodobnić, iż osoby te są w stanie pomagać finansowo skarżącej, poprzez przedłożenie dokumentów potwierdzających wysokość dochodów tych osób (np. odcinki renty, emerytury, wyciągi bankowe potwierdzające wpływy wynagrodzenia),

- oświadczenia o posiadanych nieruchomościach (podania ich rodzaju, powierzchni i położenia), ruchomościach, przedmiotach wartościowych o wartości większej niż 5000 zł, zasobach pieniężnych, oszczędnościach, papierach wartościowych, w okresie od 01.01.2010 r. do 07.05.2013 r., w przypadku zbycia lub nabycia w tym okresie jakiegoś składnika majątku należy wskazać tytuł prawny oraz kwotę zakupu, ewentualnie cenę sprzedaży (wskazanie przeznaczenia środków uzyskanych ze sprzedaży),

- w związku z faktem, iż skarżąca korzysta z usług profesjonalnych pełnomocników należało przedłożyć oświadczenie w kwestii wysokości ustalonych opłat za ww. usługi, nadto należało przedstawić dokumenty (w postaci np. faktury, umowy) potwierdzające wysokość opłaty za usługę prawną,

- innych oświadczeń i dokumentów istotnych zdaniem wnioskodawczyni, określających jej sytuację majątkową i życiową .

W odpowiedzi na powyższe wezwanie pełnomocnik skarżącej przy piśmie z dnia 16 maja 2013 r. przedłożył oświadczenie strony. W oświadczeniu tym strona wyjaśniła, że opłaca czynsz w kwocie 200 zł oraz energię elektryczną w kwocie 50 zł miesięcznie.

Nie posiada gazu jak również telewizora i radia. Wskazała, że z mediów korzysta u matki, która mieszka blisko strony. Opłaty za wodę są wliczone w czynsz. Natomiast ubrania, środki czystości itp. otrzymuje od rodzeństwa. Oświadczyła, iż utrzymuje się ze zbiórki metali. Odnośnie wydatków na leki stwierdziła, że do ich zakupów dokładają się bracia. Ponadto przedstawiła: odpis zaświadczenia lekarskiego z dnia 17.08.2012 r., wyciąg z rachunku bankowego za okres od 11.01.2013 r. do 10.03.2013 r., odpis decyzji o uznaniu skarżącej za osobę bezrobotną od 08.04.2013 r., oświadczenie adwokata T.K. o wysokości ustalonych opłat z dnia 16.05.2013 r.

Mając na uwadze powyższe zważono, co następuje:

Zgodnie z treścią przepisu art. 245 §1 p.p.s.a. prawo pomocy może być przyznane w zakresie całkowitym lub częściowym. W niniejszej sprawie skarżąca wniosła o zwolnienie jej od kosztów sądowych, a więc o przyznania prawa pomocy w zakresie częściowym. Prawo pomocy w zakresie częściowym zgodnie z treścią art. 245 § 3 obejmuje bowiem zwolnienie tylko od opłat sądowych w całości lub części albo tylko od wydatków albo od opłat sądowych i wydatków lub obejmuje tylko ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego. Przyznanie prawa pomocy osobie fizycznej następuje w zakresie częściowym gdy osoba ta wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny ( art. 246 § 1 pkt 2 p.p.s.a.).

Powołane przepisy stanowią odstępstwo od generalnej zasady ponoszenia kosztów postępowania sądowoadministracyjnego zawartej w art. 199 p.p.s.a. Strona ubiegająca się o przyznanie prawa pomocy musi zatem uprawdopodobnić, iż jej sytuacja materialna jest na tyle trudna, że uzasadnia wyjątkowe traktowanie. W przypadku prawa pomocy mamy

do czynienia z pomocą Budżetu Państwa osobom, które z uwagi na ich trudną sytuację materialną nie są w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Przesłanki przyznania prawa pomocy są przy tym określone ogólnie, a więc uznaniu sądu pozostawił ustawodawca ocenę przedstawionych we wniosku okoliczności przemawiających, zdaniem strony, za rozstrzygnięciem korzystnym dla niej. Należy ponadto zauważyć, że opłaty sądowe, do których zalicza się także wpis, stanowią rodzaj danin publicznych. Zwolnienie od ponoszenia tego rodzaju danin stanowi odstępstwo od konstytucyjnego obowiązku ich powszechnego i równego ponoszenia, wynikającego z art. 84 Konstytucji RP. Dlatego też mogą być stosowane w sytuacjach wyjątkowych, gdy istnieją uzasadnione powody do przerzucenia ciężaru dotyczącego danej osoby na współobywateli.

Konieczne jest również wskazanie, że strona wnosząca o przyznanie prawa

pomocy składa stosowny wniosek na urzędowym formularzu (art. 252 § 2 p.p.s.a.). Sporządzony w ten sposób wniosek ma na celu ogólne zobrazowanie sytuacji majątkowej

i finansowej wnoszącego. W razie pojawienia się wątpliwości co do przedstawionych na formularzu danych, bądź jeśli okażą się one niewystarczające do oceny jej rzeczywistego stanu majątkowego i możliwości płatniczych, sąd administracyjny (referendarz sądowy) może na podstawie art. 255 p.p.s.a. wezwać stronę do złożenia dodatkowych oświadczeń lub przedłożenia dokumentów źródłowych dotyczących stanu majątkowego i dochodów. Sąd ma bowiem dopiero wówczas możliwość przyznania prawa pomocy, gdy strona wykaże obiektywny i rzeczywisty brak możliwości poniesienia wymaganych kosztów. Zatem wezwanie na podstawie art. 255 p.p.s.a. ma na celu umożliwienie Sądowi (referendarzowi sądowemu) obiektywne i nie pozostawiające wątpliwości rozstrzygnięcie w kwestii oceny jej stanu finansowego i możliwości płatniczych w ramach przesłanek określonych w art. 246 § 1 p.p.s.a. uprawniających do przyznania prawa pomocy. Trzeba podkreślić bowiem, iż zgodnie z art. 243 p.p.s.a. sąd administracyjny orzeka o przyznaniu prawa pomocy jedynie na wniosek strony, zatem to w jej interesie jest przedstawienie i uwiarygodnienie okoliczności uzasadniających ten wniosek. To strona ma zatem przekonać sąd (referendarza sądowego) o tym, że jej sytuacja materialna nie pozwala na poniesienie kosztów postępowania. W gestii sądu administracyjnego pozostaje zaś ocena przedstawionych okoliczności (postanowienie NSA 28.01.2009 r. sygn. akt I FZ 525/08, publ. LEX nr 551932).

Biorąc pod uwagę ustawowe przesłanki uprawniające do skorzystania z prawa pomocy, zauważyć należy, iż złożone przez wnioskodawczynię oświadczenia zarówno w formularzu wniosku PPF, jak i przy piśmie z dnia 16 maja 2013 r. nie mogły zostać uznane za pełne, dające podstawę do ustalenia zaistnienia przesłanki do przyznania

prawa pomocy w zakresie częściowym.

Podkreślić bowiem należy, że zarówno na podstawie oświadczenia złożonego na formularzu wniosku o przyznanie prawa pomocy jak i na podstawie oświadczeń złożonych w trybie art. 255 p.p.s.a. nie sposób było ustalić wysokości uzyskiwanych przez skarżącą dochodów jak i ponoszonych miesięcznych wydatków przez stronę. Skarżąca w sposób bardzo lakoniczny wyjaśniła, że utrzymuje się ze zbierania metali, nie określiła przy tym wysokości uzyskiwanych z tego tytułu dochodów, do czego była zobowiązania zarówno składając oświadczenie na urzędowym formularzu wniosku PPF jak i na wezwanie w trybie art. 255 p.p.s.a.. Podobnie odnosząc się do kwestii ponoszonych wydatków oprócz wskazania, iż z tytułu opłat za czynsz i energię elektryczną ponosi koszty w łącznej wysokości 250 zł miesięcznie, nie wskazała innych wydatków. Nie przestawiła też dokumentów potwierdzających fakt jak i wysokość ponoszonych wydatków. W ocenie rozpoznającego wniosek strona winna posiadać dokumenty potwierdzające zarówno wysokość opłaconych rachunków jak i fakt ich opłaty. W przypadku zaś braku potwierdzeń nie było przeszkód aby strona zwróciła się do zarządcy budynku, w którym znajduje się lokal mieszkalny, o wydanie stosownego dokumentu, podobnie w stosunku do opłat płaconych za media. Brak przedstawienia ww. dokumentów uniemożliwia usunięcie wątpliwości co do rzetelności złożonych przez stronę wyjaśnień w tym zakresie. Przede wszystkim wątpliwości budzi oświadczenie strony odnośnie wysokości płaconego czynszu za mieszkanie. Strona stwierdziła, że czynsz za lokal mieszkalny wynosi 200 zł, przy czym zaznaczyła, że nie posiada gazu. Dodatkowo stwierdziła, że już w czynszu zawarta jest opłata za wodę i jak należy przypuszczać również za ścieki. W takiej sytuacji należy także założyć, że w skład czynszu wchodzi również opłata za ogrzewanie nie licząc innych składników jak m.in. wynagrodzenia zarządcy budynku itp. Kierując się doświadczeniem życiowym, zdaniem orzekającego, wysokość czynszu wskazana przez stronę nie odpowiada rzeczywistej wysokości ponoszonych opłat z tego tytułu lub też strona poza czynszem opłaca dodatkowo koszty ogrzewania i koszty remontu budynku, w którym znajduje się lokal mieszalny. Podobnie strona składając oświadczenie co do rodzaju ponoszonych innych wydatków jak i określenia ich wysokości tylko lakonicznie stwierdziła, że "ubrania, środki czystości itp. proszę od rodzeństwa". Nadto pomimo wezwania, nie uprawdopodobniła, że osoby pomagające jej posiadają zdolności finansowe na udzielenie stronie pomocy. Taka postawa skarżącej spowodowała, że nie sposób przy zaistniałych wątpliwościach, co do rzetelności złożonych oświadczeń uznać, że strona spełnia przesłanki do przyznania prawa pomocy we wnioskowanym zakresie. Podkreślić należy, że strona wnosząca o przyznanie prawa pomocy powinna wyjaśnić jakie aktualnie uzyskuje dochody oraz określić ich wysokość, ponadto określić wysokość jak i rodzaj ponoszonych stałych kosztów utrzymania. Zaznaczyć trzeba, że istotne dla oceny sytuacji finansowej wnioskodawcy jest także żeby dane były jak najbardziej aktualne dla momentu rozpoznania wniosku o przyznanie prawa pomocy. Poza tymi tak podstawowymi i niezbędnymi informacjami odnośnie aktualnej sytuacji materialnej strony, strona została wezwania także do złożenia oświadczenia w zakresie tytułu prawnego ewentualnie do wskazania podstawy faktycznej do zamieszkiwanego lokalu mieszkalnego oraz do określenia sposobu rozliczenia kosztów związanych z zajmowanym lokalem w przypadku zamieszkiwania z nią innych współlokatorów. Ponadto do złożenia oświadczenia o posiadanym majątku w okresie od 01.01.2010 r. do 07.05.2013 r.. Do tych kwestii strona nie ustosunkowała się.

Podkreślić przy tym należy, że Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku z dnia 16 października 2012 r. 34216/07 Pieta przeciwko Polsce, skarga nr 3416/07 odnośnie opłat sądowych stwierdził m.in., że "od stron w postępowaniu cywilnym ubiegających się o zwolnienie od kosztów sądowych oczekuje się dołożenia staranności i współpracy z sądem, w szczególności, kiedy prowadzone postępowanie o zwolnienie od kosztów dotyczy przedstawienia sądowi, w zakreślonym terminie, dowodów dotyczących sytuacji finansowej strony, niezłożenie wymaganych dokumentów w zakreślonym terminie oznacza brak podstaw do przyznania zwolnienia od kosztów sądowych". (patrz: M. Koszowski, Granice prounijnej wykładni prawa krajowego, Rejent 2012, nr 10). Orzeczenie to odnosi się także do kwestii przyznania prawa pomocy w postępowaniach przed sądami administracyjnymi.

Wskazać należy, że dokumenty te jak i oświadczenia żądane w wystosowanym do strony wezwaniu na podstawie art. 255 p.p.s.a. były niezbędne i konieczne do oceny rzeczywistej sytuacji materialnej wnioskodawczyni.

W związku z powyższym, w sytuacji nie wywiązania się z ciążącego na skarżącej obowiązku przestawienia pełnych i wiarygodnych wyjaśnień odnośnie aktualnej sytuacji materialnej i życiowej, brak jest podstaw prawnych do stwierdzenia czy skarżąca spełnia ustawowe warunki do przyznania prawa pomocy w zakresie przyznania prawa pomocy obejmującego zwolnienie od kosztów sądowych. Oceny tej nie zmienia fakt, że strona zobowiązana jest do zapłaty kosztów sądowych w 10 sprawach. Dopiero bowiem w sytuacji przedstawienia wiarygodnych, niebudzących wątpliwości oświadczeń odnośnie sytuacji materialnej i życiowej strony fakt konieczności opłacenia kosztów sądowych w wielu sprawach może zostać rozważony.

Mając na uwadze powyższe na podstawie art. 246 § 1 pkt 2 w związku z art. 258 §

1 i § 2 pkt 7 p.p.s.a. postanowiono jak w sentencji.