I SA/Ol 200/13

Uzasadnienie

Wnioskiem z dnia 11 marca 2013r., złożonym wraz ze skargą, skarżący P. J., reprezentowany przez radcę prawnego P. M. oraz adwokata T. K. zwrócił się o zwolnienie od kosztów sądowych, w tym wpisu w wysokości 200 zł. Ze złożonego przez skarżącego formularza wniosku o stanie rodzinnym, majątku i dochodach wynika, iż wnioskodawca nie prowadzi z nikim wspólnego gospodarstwa domowego. Nie uzyskuje żadnego dochodu. Nie posiada żadnego majątku: nieruchomości, ruchomości, przedmiotów wartościowych o wartości powyżej 3.000 euro, zasobów pieniężnych. Prowadzi działalność gospodarczą, która nie przynosi żadnych dochodów.

Argumentując wniosek skarżący wskazał, iż nie jest w stanie ponieść kosztów sądowych, gdyż nie posiada żadnych środków finansowych, nie uzyskuje dochodów, nie posiada oszczędności. Podniósł, iż Dyrektor Izby Skarbowej wydał 10 odrębnych decyzji, z którymi nie zgadza się skarżący, a jego sytuacja finansowa nie pozwala na uiszczenie wpisu nawet w jednej ze spraw.

W rubryce inne dane, które składający oświadczenie uważa za istotne wskazał: alimenty na dziecko w kwocie 100 euro oraz kredyt samochodowy w kwocie 700 zł.

Oceniając wniosek o przyznanie prawa pomocy referendarz sądowy powinien zbadać sytuację majątkową wnioskodawcy, a w szczególności skonfrontować jego dochody z udokumentowanymi wydatkami. Jeżeli oświadczenie strony zawarte we wniosku o przyznanie prawa pomocy okaże się niewystarczające do oceny jej rzeczywistego stanu majątkowego i możliwości płatniczych oraz stanu rodzinnego lub budzi wątpliwości, strona stosownie do przepisu art. 255 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz. U. z 2012r., poz. 270 dalej cyt. jako p.p.s.a.), jest zobowiązana złożyć na wezwanie, w zakreślonym terminie, dodatkowe oświadczenie lub przedłożyć dokumenty źródłowe dotyczące jej stanu majątkowego, dochodów lub stanu rodzinnego.

Pismem z dnia 07.05.2013r., skarżący wezwany został do uzupełnienia wniosku o przyznanie prawa pomocy poprzez złożenie następujących dodatkowych oświadczeń:

- wyjaśnień, w formie pisemnego oświadczenia w zakresie szczegółowego zestawienia stałych miesięcznych wydatków związanych z utrzymaniem własnym skarżącego (np. czynsz za lokal mieszkalny, rachunki za gaz, energię elektryczną, wodę, telefon, TV, Internet, ogrzewanie, wywóz odpadów, koszty wyżywienia, ubrania, środków czystości, koszty eksploatacji samochodu, koszty leczenia, rat pożyczek, kredytów, ubezpieczeń, itp.), przedłożenia odpisów dokumentów potwierdzających ponoszone wydatki za okres 01. 02.2013 r. – 30.04.2013 r.,

- wyciągów i wykazów z wszystkich (osobistych i firmowych) posiadanych przez wnioskodawcę rachunków bankowych z okresu 01.01. 2013r.- 07.05.2013r.,

- wyjaśnień, w formie pisemnego oświadczenia w zakresie tytułu prawnego ewentualnie wskazania podstawy faktycznej do lokalu mieszkalnego, w którym zamieszkuje skarżący ("[...]"). Określenia czy z właścicielem lokalu strona, ewentualnie jej rodzina pozostaje w związkach rodzinnych jeżeli tak to jakich. W przypadku zamieszkiwania w mieszaniu także innych osób, należy złożyć oświadczenie o sposobie rozliczania kosztów związanych z utrzymaniem mieszkania pomiędzy współlokatorami,

- zeznań podatkowych za lata 2011, 2012,

- wyciągu z księgi przychodów i rozchodów za ostatnie trzy miesiące,

- deklaracji VAT-7 za ostatnie cztery miesiące (styczeń – kwiecień 2013r.),

- ewidencji środków trwałych oraz ewidencji wyposażenia za rok 2011 i 2012,

- wyjaśnień, w formie pisemnego oświadczenia z czego skarżący się utrzymuje,

w związku z wypełnieniem rubryki nr 10 formularza wniosku PPF " Dochody" w sposób wskazujący, iż nie osiąga on dochodów, w sytuacji korzystania z pomocy finansowej innych osób (np. rodziny), należy wskazać stopień pokrewieństwa oraz uprawdopodobnić, iż osoby te są w stanie pomagać finansowo skarżącemu, poprzez przedłożenie dokumentów potwierdzających wysokość dochodów tych osób (np. odcinki renty, emerytury, wyciągi bankowe potwierdzające wpływy wynagrodzenia),

- wyjaśnień, w formie pisemnego oświadczenia w zakresie wysokości kredytu przyznanego na samochód, daty udzielenia kredytu, danych dotyczących kredytowanego pojazdu ( marka, model, rok produkcji),

- oświadczenia o posiadanych nieruchomościach (podania ich rodzaju, powierzchni

i położenia), ruchomościach, przedmiotach wartościowych o wartości większej niż 5000 zł, zasobach pieniężnych, oszczędnościach, papierach wartościowych, w okresie od 01.01.2010 r. do 07.05.2013 r., w przypadku zbycia lub nabycia w tym okresie jakiegoś składnika majątku należy wskazać tytuł prawny oraz kwotę zakupu, ewentualnie cenę sprzedaży (wskazanie przeznaczenia środków uzyskanych ze sprzedaży),

- oświadczenia w zakresie ewentualnie posiadanych polis ubezpieczeniowych na życie przez skarżącego wraz z określeniem wysokości zgromadzonych na nich środków finansowych, wysokości rat i ich częstotliwości,

- w związku z faktem, iż skarżący korzysta z usług profesjonalnych pełnomocników należy przedłożyć oświadczenie w kwestii wysokości ustalonych opłat za ww. usługi, nadto należy przedstawić dokumenty (w postaci np. faktury, umowy) potwierdzające wysokość opłaty za usługę prawną,

- innych oświadczeń i dokumentów istotnych zdaniem wnioskodawcy, określających jego sytuację majątkową i życiową .

W odpowiedzi na powyższe wezwanie w piśmie z dnia 16 maja 2013r. skarżący oświadczył, iż nie posiada żadnych nieruchomości, ruchomości, za wyjątkiem samochodu, na który został udzielony kredyt, przedmiotów wartościowych o wartości powyżej 5000 zł, zasobów pieniężnych oszczędności. W okresie 01.01.2010r – 07.05.2013r. również nie znajdował się w ich posiadaniu. Wskazał również, iż nie posiada żadnych polis ubezpieczeniowych na życie. Skarżący wyjaśnił, iż kwota udzielonego mu kredytu 10.12.2010r. wynosiła 24.400 zł na samochód marki "[...]" rok produkcji 2002. Wskazał również, że wszelkie koszty związane

z utrzymaniem lokalu, w którym zamieszkuje takie jak czynsz lokalu, opłaty za gaz, wodę prąd, telefon, telewizję ponosi jego matka. Zamieszkiwany lokal jest własnością ZBK. Wnioskodawca podniósł, iż jest na utrzymaniu swojej matki, która otrzymuje rentę. W załączeniu przedłożył kserokopię przekazu pocztowego ww. świadczenia na kwotę 587,29 zł.

Skarżący przedłożył informację z "[...]", iż posiada w tym banku rachunek bieżący, na którym w okresie od 01.01.2013r do 15.03.2013r nie odnotowano wpływów. Skarżący przedłożył PIT-28 i PIT 28/A za 2012r., z których wynika brak osiągnięcia jakiegokolwiek dochodu, PIT 36 za rok 2011, z którego wynika poniesienie kosztów uzyskania przychodów z tytułu pozarolniczej działalności gospodarczej

w wysokości 9.254,53 zł., PIT -28 za rok 2011. Skarżący wyjaśnił, iż rozlicza się

w formie ryczałtu więc nie posiada księgi przychodów i rozchodów, nie posiada środków trwałych oraz wyposażenia. Wnioskodawca przedłożył również deklaracje VAT-7 za ostatnie cztery miesiące z których wynika nadwyżka podatku naliczonego nad należnym w wysokości 2. 104 zł do przeniesienia na następny okres rozliczeniowy. Ponadto adwokat złożył oświadczenie, iż wynagrodzenie za wszystkie sprawy z wniosku skarżącego za czynności przed sądami administracyjnymi wyniesie łącznie 500 zł, po prawomocnym zakończeniu sprawy.

Mając na uwadze powyższe zważono, co następuje:

Zgodnie z treścią przepisu art. 245 §1 p.p.s.a. prawo pomocy może być przyznane w zakresie całkowitym lub częściowym. W niniejszej sprawie skarżący wniósł o zwolnienie go od kosztów sądowych, a więc o przyznanie prawa pomocy w zakresie częściowym. Prawo pomocy w zakresie częściowym zgodnie z treścią art. 245 § 3 obejmuje bowiem zwolnienie tylko od opłat sądowych w całości lub części albo tylko od wydatków albo od opłat sądowych i wydatków lub obejmuje tylko ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego. Przyznanie prawa pomocy osobie fizycznej następuje w zakresie częściowym gdy osoba ta wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny ( art. 246 § 1 pkt 2 p.p.s.a.).

Powołane przepisy stanowią odstępstwo od generalnej zasady ponoszenia kosztów postępowania sądowoadministracyjnego zawartej w art. 199 p.p.s.a. Strona ubiegająca się o przyznanie prawa pomocy musi zatem uprawdopodobnić, iż jej sytuacja materialna jest na tyle trudna, że uzasadnia wyjątkowe traktowanie.

W przypadku prawa pomocy mamy do czynienia z pomocą Budżetu Państwa osobom, które z uwagi na ich trudną sytuację materialną nie są w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Przesłanki przyznania prawa pomocy są przy tym określone ogólnie, a więc uznaniu sądu pozostawił ustawodawca ocenę przedstawionych we wniosku okoliczności przemawiających, zdaniem strony, za rozstrzygnięciem korzystnym dla niej. Należy ponadto zauważyć, że opłaty sądowe, do których zalicza się także wpis, stanowią rodzaj danin publicznych. Zwolnienie od ponoszenia tego rodzaju danin stanowi odstępstwo od konstytucyjnego obowiązku ich powszechnego i równego ponoszenia, wynikającego z art. 84 Konstytucji RP. Dlatego też mogą być stosowane w sytuacjach wyjątkowych, gdy istnieją uzasadnione powody do przerzucenia ciężaru dotyczącego danej osoby na współobywateli.

Konieczne jest również wskazanie, że strona wnosząca o przyznanie prawa pomocy składa stosowny wniosek na urzędowym formularzu (art. 252 § 2 p.p.s.a.). Sporządzony w ten sposób wniosek ma na celu ogólne zobrazowanie sytuacji majątkowej i finansowej wnoszącego. W razie pojawienia się wątpliwości co do przedstawionych na formularzu danych, bądź jeśli okażą się one niewystarczające do oceny jej rzeczywistego stanu majątkowego i możliwości płatniczych, sąd administracyjny (referendarz sądowy) może na podstawie art. 255 p.p.s.a. wezwać stronę do złożenia dodatkowych oświadczeń lub przedłożenia dokumentów źródłowych dotyczących stanu majątkowego i dochodów. Sąd ma bowiem dopiero wówczas możliwość przyznania prawa pomocy, gdy strona wykaże obiektywny i rzeczywisty brak możliwości poniesienia wymaganych kosztów. Zatem wezwanie na podstawie art. 255 p.p.s.a. ma na celu umożliwienie Sądowi (referendarzowi sądowemu) obiektywne i nie pozostawiające wątpliwości rozstrzygnięcie w kwestii oceny jej stanu finansowego

i możliwości płatniczych w ramach przesłanek określonych w art. 246 § 1 p.p.s.a. uprawniających do przyznania prawa pomocy. Trzeba podkreślić bowiem, iż zgodnie

z art. 243 p.p.s.a. sąd administracyjny orzeka o przyznaniu prawa pomocy jedynie na wniosek strony, zatem to w jej interesie jest przedstawienie i uwiarygodnienie okoliczności uzasadniających ten wniosek. To strona ma zatem przekonać sąd (referendarza sądowego) o tym, że jej sytuacja materialna nie pozwala na poniesienie kosztów postępowania. W gestii sądu administracyjnego pozostaje zaś ocena przedstawionych okoliczności (postanowienie NSA 28.01.2009 r. sygn. akt I FZ 525/08, publ. LEX nr 551932).

Oceniając przedstawioną we wniosku sytuację materialną i życiową skarżącego, należy stwierdzić, iż nie zostało wykazane, że skarżący spełnia przesłanki warunkujące przyznanie prawa pomocy w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych. Złożone oświadczenia nie zawierają, zdaniem referendarza sądowego, dostatecznych danych koniecznych do oceny jego rzeczywistych możliwości płatniczych.

Wyjaśniając znaczenie wystosowanych do skarżącego pytań zauważyć należy, iż skarżący nie przedłożył dodatkowych oświadczeń wyjaśniających jakie ponoszone są miesięczne wydatki związane z utrzymaniem jego i jego matki prowadzących wspólne gospodarstwo domowe. Skarżący poprzestał na stwierdzeniu, że pozostaje na utrzymaniu matki. Informacja powyższa była niezbędna dla oceny czy wykazany przez wnioskodawcę dochód matki z tytułu renty tj. 587,29 zł wystarcza na zaspokojenie niezbędnych potrzeb rodziny. Wskazać należy, iż Sąd bądź referendarz sądowy rozpoznając wniosek o przyznanie prawa pomocy analizuje nie tylko dochody wnioskodawcy czy też osób, na których utrzymaniu pozostaje, ale również wysokość oraz rodzaj jego wydatków. Na ocenę sytuacji finansowej strony ma bowiem wpływ nie tylko wysokość dochodów, czy też generalnie uzyskiwanych pożytków z określonego tytułu, ale również wysokość i rodzaj ponoszonych wydatków. W świetle wiedzy

i doświadczenia życiowego wysokość uzyskiwanego przez rodzinę dochodu nie pozwala na utrzymanie dwóch dorosłych osób, bez dodatkowych źródeł finansowych czy dodatkowej pomocy. Uwzględnić bowiem należy takie opłaty jak czynsz, media, TV, koszty wyżywienia czy chociażby podstawowe środki higieny. Skarżący nie wykazał przy tym by korzystał z pomocy instytucji specjalizujących się w udzielaniu pomocy osobom najuboższym. Trudno zatem uznać, aby z wykazanej renty matki utrzymywały się dwie osoby bez dodatkowych źródeł dochodu. Dodatkowo wskazać należy, iż okoliczność pozostawania na utrzymaniu matki, skarżący wyjawił dopiero na etapie postępowania wyjaśniającego tj. w odpowiedzi na wezwanie referendarza sądowego.

W formularzu wniosku o przyznanie prawa pomocy, pomimo składania oświadczenia pod rygorem odpowiedzialności karnej (art. 233 § 1 Kodeksu karnego), nie przedstawił rzetelnych, wyczerpujących i prawdziwych danych, poprzestając na informacji, iż nie uzyskuje dochodów i prowadzi samodzielne gospodarstwo domowe. Zauważenia wymaga, iż wypełnienie odpowiednich rubryk formularza, w związku z wyjaśnieniami dotyczącymi ich wypełniania, nie stanowi trudności. Dlatego też sformułowania "stan rodzinny – należy wpisać osoby pozostające we wspólnym gospodarstwie domowym" (rubryka 6), czy też "dochody wnioskodawcy i osób pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym" (rubryka 10), nie są w ocenie rozpoznającego wniosek zawiłe czy niezrozumiałe.

Wnioskujący o przyznanie prawa pomocy nie przedstawił także wyciągów

z rachunków bankowych, do których został wezwany. Przedłożył co prawda pismo

z "[...]" z informacją, iż w okresie od 01.01.2013r. do 15.03.2013r. na rachunku wnioskodawcy nie odnotowano wpływów. Zauważyć należy, iż skarżący był wzywany do przedłożenia wyciągów z rachunków bankowych, a nie do informacji czy na konto wpływały środki finansowe. Ponadto okres do wyjawienia, którego został wezwany w zakresie wyciągów bankowych był dłuższy, ponieważ obejmował daty 01.01.2013r do 07.05.2013r. Analiza rachunków bankowych umożliwiałaby ustalenie np. czy wnioskodawca posiada środki finansowe na koncie, a także sposób gospodarowania posiadanymi przez skarżącego środkami finansowymi, rodzaj wydatków, co jest ważne dla ustalenia czy skarżący ewentualnie miał możliwość zaoszczędzenia koniecznych środków pieniężnych na koszty związane z wniesieniem skargi. Nieprzedłożenie wymaganych dodatkowych dokumentów podważa wiarygodność wyjaśnień skarżącego w zakresie jego rzeczywistej sytuacji finansowej.

Niewykazanie powyższych okoliczności może świadczyć, iż rzeczywista sytuacja materialna strony nie jest na tyle trudna, na co wskazywała wysokość uzyskiwanych dochodów oraz dane przedstawione w formularzu wniosku PPF. Brak wykazania wysokości oraz rodzaju wydatków gospodarstwa domowego oraz wyciągów z konta bankowego prowadzi do wniosku, iż złożone oświadczenia są niepełne a tym samym niewiarygodne. Twierdzenie to dodatkowo uzasadnia okoliczność, iż skarżący jest zobowiązany do spłaty rat kredytu za samochód w wysokości 700 zł. Wnioskodawca nie wykazał przy tym, iż nie spłaca rat, lub też że wszczęto wobec niego postępowanie egzekucyjne w związku z niespłacaniem kredytu. Dodatkowo skarżący musi ponosić chociażby minimalne koszty związane z utrzymaniem pojazdu takie jak ubezpieczenie, a w przypadku używania samochodu także kosztów paliwa. Trudno zatem uznać, iż skarżący nie uzyskujący od dwóch lat dochodów jest w stanie opłacać chociażby te wydatki związane z samochodem, niemożliwe jest również pokrywanie tych kosztów

z renty matki.

W świetle wykazanych dochodów trudno również przyjąć aby możliwe było opłacenie kosztów ustanowionego przez skarżącego pełnomocnika, w kwocie 500 zł po prawomocnym zakończeniu sprawy, gdyż ustalone wynagrodzenie pochłonęłoby prawie całe miesięczne dochody rodziny. Dodatkowo należy zauważyć, że skarżący nie wykazał, aby posiadał oszczędności, z których mógłby opłacić koszty pełnomocnika.

Z przepisów regulujących instytucję prawa pomocy wynika, iż strona jest zobowiązana do przedstawienia w sposób rzetelny i jednoznaczny wszelkich danych niezbędnych do dokonania oceny jej stanu majątkowego oraz udokumentowania tych okoliczności, które wskazują, iż bez otrzymania prawa pomocy wnioskodawca pozbawiony byłby możliwości skorzystania z konstytucyjnego prawa do sądu. W ocenie rozpoznającego wniosek, skarżący nie dołożył starań w celu wyjaśnienia swojej sytuacji materialnej i bytowej. Stwierdzić również należy, iż wyczerpujące wyjaśnienie sytuacji materialnej, nie polega jedynie na udzieleniu odpowiedzi na zadane w wezwaniu pytania, lecz na całościowym wyjaśnieniu swojej indywidualnej sytuacji.

Podkreślić przy tym należy, że Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku

z dnia 16 października 2012 r. 34216/07 Pieta przeciwko Polsce, skarga nr 3416/07 odnośnie opłat sądowych stwierdził m.in., że "od stron w postępowaniu cywilnym ubiegających się o zwolnienie od kosztów sądowych oczekuje się dołożenia staranności i współpracy z sądem, w szczególności, kiedy prowadzone postępowanie o zwolnienie od kosztów dotyczy przedstawienia sądowi, w zakreślonym terminie, dowodów dotyczących sytuacji finansowej strony, niezłożenie wymaganych dokumentów

w zakreślonym terminie oznacza brak podstaw do przyznania zwolnienia od kosztów sądowych". (patrz: M. Koszowski, Granice prounijnej wykładni prawa krajowego, Rejent 2012, nr 10). Orzeczenie to odnosi się także do kwestii przyznania prawa pomocy w postępowaniach przed sądami administracyjnymi.

W związku z powyższym, w sytuacji nie wywiązania się z ciążącego na skarżącym obowiązku przestawienia pełnych i wiarygodnych wyjaśnień odnośnie aktualnej sytuacji materialnej i życiowej, brak jest podstaw prawnych do stwierdzenia czy skarżący spełnia ustawowe warunki do przyznania prawa pomocy w zakresie przyznania prawa pomocy obejmującego zwolnienie od kosztów sądowych. Oceny tej nie zmienia fakt, że strona zobowiązana jest do zapłaty kosztów sądowych w 10 sprawach. Dopiero bowiem w sytuacji przedstawienia wiarygodnych, niebudzących wątpliwości oświadczeń odnośnie sytuacji materialnej i życiowej strony fakt konieczności opłacenia kosztów sądowych w wielu sprawach może zostać rozważony.

W związku z tym skoro nie są spełnione przesłanki określone w art. 246 § 1 pkt 2 p.p.s.a. należało orzec jak w sentencji.