II SA/Wa 397/13

Uzasadnienie

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 21 marca 2012 r., sygn. akt II SA/Wa 2394/11 uchylił decyzję Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego z dnia [...] sierpnia 2011 r. nr [...], którą to decyzją Prezes KRUS, na podstawie art. 138 § 1 pkt 1 w zw. z art. 127 § 3 K.p.a., utrzymał w mocy decyzję z dnia [...] lipca 2011 r. o odmowie przyznania J. B. prawa do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy na podstawie art. 55 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.).

W motywach uzasadnienia Sąd podał, że z zebranej dokumentacji wynika, iż w okresie od lipca 1975 r. do sierpnia 1988 r. wnioskodawca pozostawał w zatrudnieniu (ok. 13 lat). W czerwcu 1999 r., w wyniku postępowania spadkowego, stał się właścicielem gospodarstwa rolnego o powierzchni [...] ha ([...] ha przelicz.), które sprzedał w czerwcu 2004 r. Ubezpieczeniu z tego tytułu podlegał od dnia [...] lipca 1999 r. do dnia [...] czerwca 2004 r.

W dacie złożenia wniosku o przyznanie renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy, tj. w dniu [...] maja 2010 r. wnioskodawca posiadał 4 lata i 3 miesiące ubezpieczenia emerytalno-rentowego w ostatnim 10-leciu przed zgłoszeniem wniosku, na wymaganych 5 lat okresu podlegania ubezpieczeniu.

Orzeczeniem lekarza rzeczoznawcy Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego z dnia [...] marca 2011 r. J. B. został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy w gospodarstwie rolnym od dnia [...] lutego 2011 r. do marca 2012 r.

Przytaczając ustalenia organu Sąd wskazał, że w dacie przekazania gospodarstwa rolnego, tj. w czerwcu 2004 r. zarówno stan zdrowia, jak i wiek (47 lat) wnioskodawcy nie uniemożliwiały mu dalszego prowadzenia działalności rolniczej i uzyskiwania dochodów, które pozwoliłyby na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych i pokrycie należności składkowych, co umożliwiłoby skorzystanie z ustawowego świadczenia rentowego.

Po wyzbyciu się w znacznej części gospodarstwa rolnego - o pow. [...] ha - w czerwcu 2004 r. wnioskodawca nie podjął żadnego zatrudnienia i nie prowadził innej działalności zawodowej. Mając możliwość ubezpieczenia się na wniosek, nie kontynuował ubezpieczenia.

W motywach uzasadnienia Sąd podał, że w skardze do Sądu J. B. podniósł, iż opłacał po 2004 r. składki na ubezpieczenie i na tę okoliczność przedstawił 5 dowodów wpłat do KRUS tytułem składek za 1, 2 i 4 kwartał 2005 r., za 2 kwartał 2006 r. i za 1 kwartał 2007 r.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, uwzględniając skargę J. B. i uchylając decyzję Prezesa KRUS, podkreślił, iż skarżący załączył do skargi kserokopie pięciu dowodów wpłat na konto Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego – Placówka Terenowa w P., tytułem składek za 1, 2 i 4 kwartał 2005 r., za 2 kwartał 2006 r. i za 1 kwartał 2007 r. Zgodność tych dokumentów z oryginałem potwierdziła Placówka Terenowa KRUS w P.. Do tej, istotnej w rozpatrywanej sprawie kwestii, organ w odpowiedzi na skargę w ogóle się nie odniósł. W odpowiedzi powtórzono natomiast treść uzasadnienia zaskarżonej decyzji, podając m. in., iż po dokonaniu sprzedaży gospodarstwa w 2004 r. skarżący nie skorzystał z możliwości kontynuowania rolniczego ubezpieczenia emerytalnego na wniosek.

Sąd stwierdził nadto, że przedstawione w skardze twierdzenia, poparte załączonymi dowodami, poddają w wątpliwość ustalenia organu, że skarżący nie pozostawał w ubezpieczeniu, po zbyciu gospodarstwa w 2004 r. Niezrozumienie może też budzić brak potwierdzenia opłacania przez skarżącego składek w 2005 r., 2006 i 2007 r. w znajdujących się w aktach administracyjnych zaświadczeniach nr [...] i [...], wskazujących okresy podlegania ubezpieczenia społecznemu rolników, okresy podlegające zaliczeniu oraz wysokość opłaconych składek.

W tych okolicznościach sprawy niezrozumiałym jest także podjęcie w dniu [...] marca 2010 r. przez Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego decyzji o ustaniu ubezpieczenia społecznego rolników w zakresie:

1. ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego dla J. B. od dnia [...] lipca 2004 r.

2. ubezpieczenia emerytalno-rentowego dla J. B. od dnia [...] lipca 2004 r.

Organ uzasadnił wyłączenie ubezpieczenia tym, że uzyskał informacje z Urzędu Miejskiego w P., że rolnik użytkuje grunt poniżej 1 ha, w związku z czym zaistniała podstawa z art. 3a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, w myśl którego ubezpieczenie ustaje z końcem kwartału, w którym ustały okoliczności uzasadniające podleganie ubezpieczeniu. Z akt sprawy nie wynika, iż powyższa decyzja uzyskała przymiot ostateczności.

Powyższe wskazuje, że organ nie zbadał wyczerpująco wszystkich okoliczności faktycznych, mających istotne znaczenie w sprawie.

W wytycznych Sąd stwierdził, że Prezes KRUS nie dokonał ustaleń, czy skarżący nie pozostawał w ubezpieczeniu po zbyciu gospodarstwa w 2004 r.

Po ponownym rozpatrzeniu sprawy Prezes KRUS decyzją z dnia [...] grudnia 2012 r. nr [...] utrzymał w mocy decyzję z dnia [...] lipca 2011 r. o odmowie przyznania J. B. prawa do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy.

W motywach uzasadnienia organ wyjaśnił, że przedmiotowa decyzja została wydana w oparciu o art. 55 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników. Wskazał, że w wyniku badania dla celów świadczenia wyjątkowego orzeczeniem komisji lekarskiej KRUS z dnia [...] października 2012 r. skarżący został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy w gospodarstwie rolnym od dnia [...] lipca 2012 r. do października 2013 r.

Podniósł, że w dacie przekazania gospodarstwa rolnego, tj. w czerwcu 2004 r., stan zdrowia i wiek odwołującego nie uniemożliwiały dalszego prowadzenia działalności rolniczej i opłacania składek. Podał, że skarżący nie zgłosił w wymaganym terminie informacji o wyzbyciu się gospodarstwa rolnego i z tego względu nie został wyłączony z ubezpieczenia społecznego rolników, był więc nadal zobowiązany do opłacania składek na to ubezpieczenie. Dlatego też nadpłacone składki po czerwcu 2004 r. zostały przekazane na poczet nienależnie pobranego przez stronę zasiłku chorobowego oraz zasiłku chorobowego w przedłużonym zakresie.

Organ podkreślił, że J. B. od 1988, kiedy to porzucił pracę nie podjął żadnego zatrudnienia i nie podlegał ubezpieczeniu do czasu nabycia gospodarstwa rolnego, podobnie po 2004 r. kiedy przekazał gospodarstwo rolne.

W ocenie organu brak jest zatem szczególnych okoliczności niespełnienia przez stronę warunków wymaganych do przyznania żądanego świadczenia.

Powyższa decyzja stała się przedmiotem skargi J. B. do tutejszego Sądu.

Kwestionując prawidłowość decyzji KRUS z dnia [...] grudnia 2012 r. [...], skarżący załączył do skargi dokumenty:

1. decyzję w sprawie nadpłaty należności składek na ubezpieczenie społeczne rolników z dnia [...] marca 2010 r.,

2. decyzję o podleganiu ubezpieczeniu społecznemu rolników z dnia [...] października 2012 r.,

3. odpis wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 21 marca 2012 r.,

4. wypis z treści orzeczenia Komisji Lekarskiej Kasy w K. z dnia [...] października 2012 r. nr [...].

W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zważył, co następuje:

Skarga nie zasługuje na uwzględnienie.

Zauważyć należy na wstępie, że przedmiotowa sprawa była już przedmiotem rozpoznania Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, który wyrokiem z 21 marca 2012 r., sygn. akt II SA/Wa 2394/11 uchylił decyzję Prezesa KRUS z dnia [...] sierpnia 2011 r. [...].

Zgodnie z brzmieniem art. 55 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.), Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego może przyznać emeryturę, rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy lub rentę rodzinną rolnikowi lub domownikowi lub członkom rodziny zmarłego rolnika lub domownika, pomimo niespełnienia, wskutek szczególnych okoliczności, warunków określonych w ustawie, jeżeli zainteresowana osoba nie ma niezbędnych środków utrzymania i nie może ich uzyskać ze względu na wiek lub stan zdrowia. Świadczenie takie przyznaje się w wysokości nieprzekraczającej wysokości odpowiedniego świadczenia z ubezpieczenia emerytalno-rentowego (art. 55 ust. 2).

Na tle całej ustawy, określającej zasady nabywania przez rolników (domowników lub członków rodziny zmarłego rolnika lub domownika) prawa do świadczeń typu ubezpieczeniowego, a więc finansowanych i pozostających w związku z funduszem gromadzonym na ten cel ze składek ubezpieczeniowych przyszłych świadczeniobiorców, jest to regulacja szczególna – pozwalająca na uzyskanie świadczenia odpowiadającego świadczeniu ubezpieczeniowemu przez osoby, które nie spełniają warunków do uzyskania świadczeń w zwykłym trybie. Świadczenia z tego przepisu nie mają charakteru roszczeniowego, ustawa zaś pozostawia ich przyznanie uznaniu Prezesa KRUS. Przepis ten posługuje się bowiem sformułowaniem “Prezes Kasy może przyznać...", co wskazuje na uznaniowy charakter decyzji podejmowanej w tym trybie. Jednak pozostawienie tego uprawnienia uznaniowej decyzji Prezesa KRUS nie oznacza, że ma on całkowitą swobodę w tym względzie.

Z treści, mającego zastosowanie w sprawie przepisu, wynikają cztery przesłanki warunkujące przyznanie świadczenia w drodze wyjątku, które wyznaczają jednocześnie granice uznania administracyjnego.

Po pierwsze, przesłanka bycia ubezpieczonym lub pozostałym po ubezpieczonym członkiem jego rodziny; po drugie, niespełnianie wymagań, dających prawo do emerytury lub renty rolniczej na zasadach ogólnych, musi być spowodowane szczególnymi okolicznościami; po trzecie, ubiegający się o to świadczenie nie może podjąć pracy lub innej działalności zarobkowej objętej ubezpieczeniem społecznym z powodu całkowitej niezdolności do pracy lub wieku; po czwarte, osoba ta nie ma niezbędnych środków utrzymania. Przyznanie przedmiotowego świadczenia ustawa uzależnia od łącznego (kumulatywnego) spełnienia wszystkich czterech wymienionych przesłanek. Brak choćby jednej z nich wyklucza tę możliwość.

W ocenie Sądu, Prezes KRUS prawidłowo ustalił, że brak uprawnień do świadczenia ustawowego J. B. nie został spowodowany szczególnymi okolicznościami.

Za szczególną okoliczność w rozumieniu art. 55 ust. 1 powołanej ustawy przyjmuje się, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem sądów administracyjnych, wyłącznie zdarzenie bądź trwały stan wykluczający aktywność zawodową konkretnej osoby z powodu niemożności przezwyciężenia ich skutków. Przy czym okoliczność ta musi pozostawać w związku przyczynowym z brakiem uprawnień do świadczenia w zwykłym trybie, musi być obiektywna oraz niezależna od wnioskodawcy, który pomimo dołożenia należytej staranności, nie był w stanie zapobiec jej skutkom.

W orzecznictwie utrwalony jest przy tym pogląd, zgodnie z którym za szczególną okoliczność, wskutek której zainteresowana osoba nie nabyła uprawnień do świadczenia ustawowego można uznać chorobę uniemożliwiającą dalszą pracę i uzyskanie tych uprawnień, w sytuacji gdy do ujawnienia choroby doszło w czasie trwania zatrudnienia czy też ubezpieczenia.

W tezie wyroku z dnia 18 grudnia 2008 r. Naczelny Sąd Administracyjny, sygn. akt I OSK 642/08 stwierdził, iż z treści przepisu art. 55 ust. 1 ustawy z 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników wynika przede wszystkim konieczność wykazania, iż ubezpieczony, nie wypracował prawa do świadczenia na ogólnych zasadach ustawy wobec zaistnienia szczególnych okoliczności, które mu to uniemożliwiły.

Brzmienie powołanego przepisu oznacza zatem, iż na jego podstawie właściwy w sprawie organ wydaje decyzję kierując się uznaniem administracyjnym. Określenie, że muszą zaistnieć "szczególne okoliczności", należy do oceny organu, który w każdym przypadku okoliczności danej sprawy musi poddać wnikliwej analizie. Nie może też budzić wątpliwości, że to podmiot wnoszący o wszczęcie postępowania administracyjnego w sprawie powinien wskazać okoliczności, wiążące się z dochodzonym świadczeniem. Z treści przepisu art. 55 ust. 1 powołanej ustawy wynika bowiem przede wszystkim konieczność wykazania, iż ubezpieczony, nie wypracował prawa do świadczenia na ogólnych zasadach ustawy, wobec zaistnienia szczególnych okoliczności, które mu to uniemożliwiły.

Przechodząc na grunt rozpoznawanej sprawy, stwierdzić należy, iż skarżący w okresie od lipca 1975 r. do sierpnia 1988 r. pozostawał (z przerwami) w zatrudnieniu (około 13 lat).

Z kwestionariusza dotyczącego okresów ubezpieczenia wynika, że skarżący zakończył zatrudnienie w sierpniu 1988 r., przy czym nie ze względu na stan zdrowia (porzucił pracę). Do czasu nabycia gospodarstwa rolnego na własność (2004), czyli przez okres ponad 10 lat, nie podjął żadnej pracy, stanowiącej źródło utrzymania, a przede wszystkim skutkującej ubezpieczeniem.

W czerwcu 1999 r., w wyniku postępowania spadkowego, skarżący stał się właścicielem gospodarstwa rolnego o powierzchni [...] ha ([...] ha przeliczeniowego), które sprzedał w czerwcu 2004 r. Ubezpieczeniu z tego tytułu podlegał od dnia [...] lipca 1999 r. do dnia [...] czerwca 2004 r.

W wykonaniu wytycznych Sądu organ ustalił, że skarżący po 2004 r. nie podlegał ubezpieczeniu. Ponadto, że w dacie przekazania gospodarstwa rolnego, tj. w czerwcu 2004 r., stan zdrowia i wiek odwołującego nie uniemożliwiały dalszego prowadzenia działalności rolniczej i opłacania składek. Podał, że skarżący nie zgłosił w wymaganym terminie informacji o wyzbyciu się gospodarstwa rolnego i z tego względu nie został wyłączony z ubezpieczenia społecznego rolników, był więc nadal zobowiązany do opłacania składek na to ubezpieczenie. Dlatego też nadpłacone składki po czerwcu 2004 r. zostały przekazane na poczet nienależnie pobranego przez stronę zasiłku chorobowego oraz zasiłku chorobowego w przedłużonym zakresie. Organ podkreślił, że J. B. od 1988, kiedy to porzucił pracę nie podjął żadnego zatrudnienia i nie podlegał ubezpieczeniu do czasu nabycia gospodarstwa rolnego, podobnie po 2004 r. kiedy przekazał gospodarstwo rolne.

Uznać zatem należy, iż skarżący od czerwca 2004 r. nie podjął żadnego zatrudnienia i nie prowadził działalności zawodowej. Nie można zatem uznać, że wskutek szczególnych okoliczności skarżący nie spełnił warunków wymaganych do przyznania ustawowego świadczenia rentowego, zwłaszcza w kontekście, że orzeczeniem lekarza rzeczoznawcy KRUS z dnia [...] marca 2011 r. skarżący został uznany, od dnia [...] lutego 2011 r. do marca 2012 r., za całkowicie niezdolnego do pracy.

Reasumując, stwierdzić należało, iż niewątpliwie sytuacja materialna skarżącego jest trudna, lecz nie powstała ona na skutek szczególnych, niezależnych od woli strony, okoliczności.

Mając powyższe na uwadze, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, na podstawie art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r., poz. 270 ze zm.), orzekł jak w sentencji.