II SAB/Ol 60/12

Uzasadnienie

We wniosku, złożonym na urzędowym formularzu, A. Z. wniósł o przyznanie prawa pomocy. Z rubryki nr 4 wynika, że zakresem żądania wnioskodawcy objęte jest ustanowienie adwokata i zwolnienie od kosztów sądowych, podczas, gdy z rubryk nr 5, 9 i 11, że ustanowienie adwokata (wskazanego imiennie) i częściowe zwolnienie od kosztów sądowych, obejmujące zwolnienie wyłącznie od wpisu od skargi. Według oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku i dochodach, wnioskodawca sam prowadzi gospodarstwo domowe. Jego majątek stanowią: "budynek mieszkalny do rozbiórki 111,54 m2", mieszkanie o powierzchni ok. 36 m2 oraz nieruchomość rolna o powierzchni 0,59 ha. Wnioskodawca nie wykazał żadnych zasobów pieniężnych, przedmiotów wartościowych oraz dochodów. Podniósł, iż jest osobą ubogą, zarejestrowaną w urzędzie pracy jako osoba bezrobotna bez prawa do zasiłków. Wskazał, iż "posiadana nieruchomość rolna nie stanowi źródła dochodu (...) a jedynie pomoc w konsumpcyjnym źródle utrzymania strony przez prowadzenie na posiadanych nieruchomościach upraw na całoroczne potrzeby konsumpcyjne" oraz, że "z posiadanej nieruchomości (...) nie czerpie zarobków a jedynie wykorzystuje ją do swoich potrzeb, celem przeżycia". Oświadczył, iż nie posiada "jakichkolwiek przedmiotów wartościowych i realnych oszczędności finansowych", a środki pieniężne na jego koncie zostały zablokowane przez komornika.

W celu uzupełnienia informacji na temat sytuacji materialnej wnioskodawcy oraz wyjaśnienia wątpliwości powstałych na tle złożonego przez niego oświadczenia, wnioskodawca wezwany został do złożenia oświadczenia wskazującego: czy żądanie przyznania prawa pomocy obejmuje zwolnienie wyłącznie od wpisu, czy też od wszystkich kosztów sądowych, które są lub mogą być w przyszłości wymagalne

w niniejszej sprawie; źródło utrzymania w ostatnich sześciu miesiącach; stałe miesięczne wydatki, ich rodzaj, wysokość i źródło finansowania; sposób wykorzystywania nieruchomości wykazanych w formularzu wniosku (w tym odrębnie każdej z wykazanych pod pozycją "nieruchomość rolna"), a ponadto, wobec tego, że nieruchomości te nie przynoszą dochodu - wskazującego przyczyny braku ich wykorzystania w celu pozyskania źródła dochodu (np. z tytułu dzierżawy, najmu, itp.) lub ostatecznie sprzedaży oraz dokumentów źródłowych: kopii aktów notarialnych nabycia nieruchomości wykazanych w formularzu wniosku (z ewentualnym usunięciem danych zbywcy) i wyciągów z rachunków bankowych za okres ostatnich sześciu miesięcy. W wezwaniu zawarte zostało pouczenie, zgodnie z którym niezastosowanie się do wezwania może stanowić podstawę odmowy przyznania prawa pomocy.

Referendarz sądowy w tut. Sądzie postanowieniem z dnia 14 sierpnia 2013 r. odmówił przyznania wnioskodawcy prawa pomocy. Stwierdził, że przekazane do oceny przez wnioskodawcę oświadczenia i dokumenty nie wskazują jednoznacznie, jaka jest jego rzeczywista sytuacja materialna. Natomiast fakty, które wnioskodawca podaje nie znajdują pokrycia w aktach sprawy lub pozostają w sprzeczności z zawartymi tam informacjami o stanie majątkowym, istnieją podstawy do odmowy przyznania prawa pomocy. Skoro wnioskodawca nie przedstawił informacji, które wskazywałyby na jego rzeczywistą sytuację majątkową i zdolności płatnicze w sposób niebudzący wątpliwości, to rozpoznawany wniosek należy ocenić jako niezasadny wobec niemożności przeprowadzenia pełnej analizy posiadanych przez niego środków. Osoba ubiegająca się o przyznanie prawa pomocy powinna mieć świadomość, że domagając się przyznania tego prawa musi udowodnić okoliczności przemawiające za uwzględnieniem złożonego wniosku. W niniejszej sprawie wnioskodawca uchylił się od przedstawienia niezbędnych dowodów, gdyż przedłożył do oceny jedynie wybrane informacje i dokumenty, powinien był zatem liczyć się z tym, że brak będzie podstaw do uznania jego twierdzeń i oświadczeń za udowodnione. Wnioskodawca nie wykazał zatem wiarygodnie, że istnieje przesłanka uzasadniająca przyznanie mu prawa pomocy, czy to w zakresie całkowitym, czy też w zakresie częściowym.

W złożonym sprzeciwie od ww. postanowienia skarżący zarzucił naruszenie licznych przepisów ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi i art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, w konkluzji stwierdzając, że stanowisko referendarza zaprezentowane w zakwestionowanym postanowieniu jest wadliwe i gołosłowne.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie zważył, co następuje.

Przede wszystkim trzeba wskazać, że wnioskodawca - mimo wezwania - nie wyjaśnił jednoznacznie jaki jest zakres jego żądania w niniejszej sprawie.

W konsekwencji w oparciu o rubrykę nr 4 formularza wniosku, która przeznaczona jest do określenia zakresu żądania, objętego wnioskiem o przyznanie prawa pomocy, przyjąć należy, iż w niniejszej sprawie wnioskodawca wnosi o zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie adwokata. Takie założenie jest korzystne dla skarżącego gdyż pozwala na rozpatrzenie wniosku o prawo pomocy w zakresie całkowitym, a nie tylko częściowym.

Według art. 245 § 2 w związku z art. 246 § 1 pkt 1 ustawy z dnia

30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz. U. z 2012 r., poz. 270 z późniejszymi zmianami), zwanej dalej w skrócie ppsa, przyznanie prawa pomocy osobie fizycznej w zakresie całkowitym, obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego następuje, gdy osoba ta wykaże, że nie jest

w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania.

Prawo pomocy, zarówno w zakresie całkowitym, jak i częściowym, jest instytucją stanowiącą wyjątek od zasady ponoszenia kosztów postępowania sądowego przez strony. Z tego względu przesłanki jej zastosowania winny być interpretowane w sposób ścisły. Udzielenie prawa pomocy jest bowiem formą dofinansowania strony postępowania z budżetu Państwa i powinno mieć miejsce tylko w sytuacjach, w których zdobycie przez stronę środków na sfinansowanie udziału w postępowaniu jest rzeczywiście, obiektywnie niemożliwe (por. postanowienie NSA z dnia 11 stycznia 2012 r., sygn. akt I OZ 1099/11).

Podnieść również należy, że w orzecznictwie sądów administracyjnych ugruntowany jest pogląd, że to na wnioskodawcy spoczywa ciężar wykazania, że znajduje się w sytuacji uprawniającej do skorzystania z prawa pomocy. Powinien on zatem przekonać Sąd o konieczności przyznania mu prawa pomocy. Wnioskodawca ubiegający się o przyznanie prawa pomocy musi wykazać, tj. należycie udokumentować, swoją sytuację materialną, gdyż to na podstawie przekazanych przez niego informacji Sąd dokonuje merytorycznej oceny wniosku pod kątem wystąpienia przesłanek przyznania prawa pomocy we wnioskowanym zakresie (zob. np. postanowienia NSA z dnia 16 grudnia 2010 r., sygn. akt II GZ 409/10 i z dnia

20 stycznia 2012 r., sygn. akt II FZ 833/11).

Wniosek o przyznanie prawa pomocy składany jest na urzędowym formularzu

(art. 252 § 2 p.p.s.a.). Wniosek ten ma na celu ogólne przedstawienie sytuacji materialnej i rodzinnej wnioskodawcy. Z przepisów art. 246 § 1 pkt 2 i art. 252 § 1 p.p.s.a. wynika jednakże, że Sąd musi dysponować precyzyjnymi danymi dowodzącymi istnienia ustawowych przesłanek uzasadniających przyznanie prawa pomocy. Uwzględniając zatem treść cytowanych wyżej przepisów, należy stwierdzić, że rozstrzygnięcie Sądu w kwestii przyznania prawa pomocy zawsze zależy od tego, co zostanie wykazane przez stronę.

Z urzędowego formularza wniosku o przyznanie prawa pomocy i załączonych do niego kopii dokumentów wynika, że wnioskodawca prowadzi jednoosobowe gospodarstwo domowe, jest bezrobotny, bez prawa do zasiłku, nie uzyskuje żadnego dochodu, a źródłem jego utrzymania jest uprawa nieruchomości rolnej. Skarżący jest właścicielem mieszkania o pow. ok. 36 m2, budynku mieszkalnego do rozbiórki o pow.

111,54 m2 i nieruchomości rolnej o pow. 0,59 ha. Nie posiada natomiast oszczędności i przedmiotów wartościowych, a zgromadzone na rachunku bankowym środki finansowe zostały bezterminowo zablokowane przez komornika.

Wnioskodawca został zobowiązany przez Referendarza do złożenia w terminie 7 dni odpowiednich oświadczeń oraz dokumentów, które pozwoliłyby wyjaśnić sytuację majątkową i materialną skarżącego.

W odpowiedzi, wnioskodawca wyjaśnił, że zakres jego żądania wynika bezsprzecznie z treści wniosku i wystarczy zapoznać się z tym wnioskiem, aby ustalić jego formę i zakres. Oświadczył, iż nie posiada jakiegokolwiek dochodu, a tym samym nie ma też źródła utrzymania. Z tego względu, nie może wykazać również swoich wydatków, gdyż ich samodzielnie nie ponosi. Może natomiast przedstawić wydatki, na które łoży jego rodzina, która jednak nie stanowi rodziny w rozumieniu rubryki nr 6 formularza wniosku, tj. nie jest rodziną wspólnie zamieszkującą i gospodarującą z wnioskodawcą. Rodzina ta nie ma też żadnego obowiązku łożenia na jego potrzeby (niezbędne), a czyniąc to dobrowolnie ponosi faktyczny uszczerbek w swoim bycie finansowym i utrzymaniu. Wnioskodawca przedłożył jednocześnie kopie dowodów potwierdzających opłacenie - jak wskazał przez rodzinę - wydatków z tytułu podatków od nieruchomości, za energię elektryczną i opłaty eksploatacyjne za mieszkanie. Dodał, że nie ma możliwości przedstawienia dowodów potwierdzających ponoszenie wydatków na wyżywienie, gdyż jego rodzina wspomaga go w tym zakresie w formie gotowych posiłków i artykułów spożywczych. Wnioskodawca wyjaśnił również, że w mieszkaniu mieszka, budynek mieszkalny do rozbiórki i grunt o pow. 403 m2, na którym jest posadowiony ten budynek, nie nadają się natomiast do jakiegokolwiek wykorzystania, podobnie jak działka o pow. 500 m2, porośnięta krzewami i drzewami, na której znajdują się ponadto pozostałości fundamentów. Odnośnie "nieruchomości rolnej (...) wykazanej wnioskiem" wyjaśnił, iż wykorzystuje ją "na (...) potrzeby żywnościowe". Podkreślił, iż korzysta z niej "w celach prywatnych poprzez jej uprawę i w takiej ilości ile jest to wykonalne i konieczne celem swojego i pomagającej (...) rodziny utrzymania w wyżywieniu poprzez uprawę produktów rolnych w postaci warzyw w takiej ilości, aby je spożytkować na bieżące żywnościowe potrzeby jak i zapasy oraz i przetwory na zimę." Zauważył przy tym, iż "uprawia nie cały posiadany areał, (...), ale tylko tyle ile faktycznie daje się uprawiać i tyle ile ma w tym możliwości uprawnej." Wskazał, iż nie czerpie z upraw dochodu, gdyż nie jest rolnikiem i nie stać go na związane z działalnością rolniczą opłaty, a przy tak małym areale byłoby to ponadto nieopłacalne. Dodał, iż nie prowadzi również działalności gospodarczej, na dowód czego załączył kopie zaświadczeń naczelnika urzędu skarbowego. Do pisma wnioskodawca załączył ponadto kopie: zaświadczenia z urzędu pracy, potwierdzającego, że jest osobą bezrobotną, aktów notarialnych z usuniętymi danymi o rodzajach działek, ich przeznaczeniu, położeniu i wartości, a także historię rachunku bankowego oraz wydruk o stanie tego rachunku.

Oceniając powyższe stwierdzić należy, że skarżący w zasadzie uniemożliwił Sądowi dokonanie oceny, jak w rzeczywistości kształtuje się jego sytuacja majątkowa. Skarżący, podnosząc, że jest osobą ubogą, która nie posiada żadnych zasobów pieniężnych, przedmiotów wartościowych ani dochodów, faktycznie nie ujawnił źródła utrzymania siebie i źródła finansowania ponoszonych wydatków, w tym związanych z posiadaniem wykazanych nieruchomości. Podał wprawdzie, że wszelkie wydatki związane z utrzymaniem jego i jego majątku ponosi rodzina, która nie prowadzi jednak z nim gospodarstwa domowego. Wnioskodawca nie wskazał zatem, kto rzeczywiście udziela mu tej pomocy, w jakiej formie i zakresie. Ponadto, bez wyjaśnienia pozostawił również kwestie związane z posiadanymi nieruchomościami, w szczególności dotyczące ich przeznaczenia i wartości. Podkreślić natomiast należy, że na ocenę możliwości finansowych osoby ubiegającej się o przyznanie prawa pomocy ma wpływ nie tylko wysokość osiąganego przez nią dochodu i posiadanych przez nią zasobów pieniężnych, lecz także będący w jej posiadaniu majątek i to, czy może go wykorzystać w celu pozyskania środków pieniężnych, tym bardziej gdy w skład tego majątku wchodzi kilka nieruchomości różnego rodzaju. W orzecznictwie sądów administracyjnych przyjmuje się, że sposób, w jaki właściciel wykorzystuje swój majątek nie może pozostawać bez wpływu na ocenę, czy posiada on dostateczne środki na poniesienie kosztów postępowania sądowego. Udzielenie stronie prawa pomocy jest bowiem formą dofinansowania jej z budżetu Państwa i powinno mieć miejsce tylko, w sytuacji gdy zdobycie przez nią środków na koszty postępowania w inny sposób jest rzeczywiście (obiektywnie) niemożliwe. Istotne jest zatem, że posiadany majątek może przynosić potencjalne pożytki, może również służyć jako zabezpieczenie pożyczki lub kredytu, jeśli właścicielowi, który jest zobowiązany do poniesienia określonych wydatków, brakuje bieżących środków finansowych. Posiadanie majątku, szczególnie nieruchomości, co do zasady wyklucza zatem możliwość przyznania prawa pomocy zwłaszcza, w sytuacji gdy majątek ten nie jest obciążony prawami osób trzecich i w żaden sposób nie została ograniczona możliwość jego wykorzystania w celu pozyskania dochodu, obciążenia, czy zbycia (zob. np. postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 20 października 2004 r., sygn. akt FZ454/04 i z dnia 25 października 2012 r., sygn. akt I OZ 806/12 i z dnia 8 listopada 2012r., sygn. akt I OZ 826/12). Zauważyć jednocześnie należy, że fakt posiadania nieruchomości musi być w każdej sprawie oceniany indywidualnie. Istotny jest bowiem rodzaj nieruchomości, ich przeznaczenie, stan, sytuacja prawna, wartość, a także możliwość uzyskania z tych nieruchomości dochodu odpowiedniego na pokrycie kosztów postępowania.

Skarżący jest właścicielem mieszkania i trzech działek o powierzchni 403 m2, 500 m2 i 5000 m2 . Dane o rodzajach działek, ich przeznaczeniu, położeniu i wartości zostały przez skarżącego usunięte. Nie pozwolił on zatem określić stanu posiadanego majątku i jego wartości, co uniemożliwia ustalenie możliwości wykorzystania jego potencjału. Skarżący nie wskazał bowiem w czytelny sposób, jak wykorzystuje każdą nieruchomość, a w przypadku gdy jakakolwiek nieruchomość nie przynosi dochodu - przyczyn braku jej wykorzystania w celu pozyskania źródła dochodu. Wnioskodawca, mimo, że jak podnosi od wielu miesięcy nie uzyskuje dochodu, nie wskazał jednak, dlaczego w pierwszej kolejności nie wykorzystuje ich w celu pozyskania źródła dochodu, chociażby z tytułu dzierżawy, a ostatecznie z tytułu sprzedaży, chociażby tej, której w żaden sposób nie wykorzystuje. Ponoszenie natomiast kosztów utrzymania nieruchomości w sytuacji braku jakichkolwiek dochodów z nimi związanych nie wyczerpuje znamion racjonalnego działania i wydaje się mało wiarygodne.

Warto dostrzec w tym kontekście, że niniejszej sprawie, w toku toczącego się uprzednio postępowania w przedmiocie zwolnienia wnioskodawcy od kosztów sądowych, podkreślano wagę oceny sytuacji materialnej wnioskodawcy w tym zakresie. W uzasadnieniu postanowienia z dnia 10 maja 2013 r., sygn. akt II OZ 347/13, oddalającego zażalenie na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 28 marca 2013 r., sygn. akt II SAB/Ol 60/12, w przedmiocie odmowy zwolnienia wnioskodawcy od kosztów sądowych, Naczelny Sąd Administracyjny wyraźnie wskazał wnioskodawcy, iż wykreślenie i zatajenie przez wnioskodawcę części istotnych informacji żądanych przez Sąd, a zatem dostarczenie danych według uznania wnioskodawcy, uniemożliwiło Sądowi Wojewódzkiemu ocenę, czy rzeczywista sytuacja majątkowa wnioskodawcy odpowiada przesłankom wymienionym w art. 246 ppsa. Pomimo powyższego, wnioskodawca także obecnie przedłożył kopie aktów notarialnych o fragmentarycznej treści, usuwając z nich istotne we wskazanym zakresie zapisy.

W sytuacji gdy strona posiada majątek o potencjalnie znacznej wartości, aktualny braku zyskiwania przez nią dochodów nie może sam w sobie uzasadniać przyznania prawa pomocy we wnioskowanym zakresie. W warunkach niniejszej sprawy skarżący, posiadając wolny od obciążeń majątek, w skład którego wchodzi mieszkanie i trzy nieruchomości gruntowe, nie wykazał wiarygodnie, że wykorzystując racjonalnie ten majątek nie jest w stanie przezwyciężyć swoich problemów finansowych.

Znajdujące się w aktach sprawy pisma i wyjaśnienia nie wskazują zatem jednoznacznie, jaka jest rzeczywista sytuacja finansowa skarżącego. Podkreślenia natomiast wymaga, że jeżeli fakty, które wnioskodawca podaje nie znajdują pokrycia

w aktach sprawy lub pozostają w sprzeczności z zawartymi tam informacjami o stanie majątkowym, istnieją podstawy do odmowy przyznania prawa pomocy (por. postanowienie NSA z dnia 7 marca 2006 r., sygn. akt II OZ 211/06). Skoro skarżący nie przedstawił informacji, które wskazywałyby na jego rzeczywistą sytuację materialną

i zdolności finansowe w sposób nie budzący wątpliwości, to rozpoznawany wniosek należy ocenić jako niezasadny wobec niemożności przeprowadzenia pełnej analizy posiadanych przez stronę środków. Osoba ubiegająca się o przyznanie prawa pomocy winna mieć świadomość, że domagając się przyznania tego prawa musi uprawdopodobnić okoliczności przemawiające za uwzględnieniem złożonego wniosku.

Odnosząc się natomiast do argumentu, iż odmowa przyznania prawa pomocy we wnioskowanym zakresie naruszy art. 45 ust. 1, art. 31 ust. 2 Konstytucji, wskazać należy, że w postępowaniu o przyznanie prawa pomocy dochodzi do konieczności wyważenia pomiędzy zapewnieniem prawa do sądu podmiotowi, który nie ma dostatecznych środków, a zasadą powszechności i równości w ponoszeniu ciężarów i świadczeń publicznych. Prawo dostępu do sądu nie ma charakteru absolutnego i może być przedmiotem uzasadnionych prawnie ograniczeń. W przypadku gdy dostęp jednostki do sądu jest ograniczony, to ograniczenie nie będzie sprzeczne z art. 45 ust. 1 Konstytucji, gdy ograniczenie dostępu do sądu nie narusza samej istoty tego prawa, gdy zmierza do realizacji uzasadnionego prawnie celu, oraz gdy zachowana została rozsądna relacja proporcjonalności pomiędzy stosowanymi środkami a celem, do realizacji którego stosowane środki zmierzały (por. postanowienie NSA z dnia 13 sierpnia 2010 r., sygn. akt II FZ 398/10). Odmowa przyznania prawa pomocy w sytuacji braku przesłanek ku temu, nie naruszy też zasady równości wobec prawa.

W niniejszej sprawie skarżący nie wykazał, że rzeczywiście nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania.

Z tych względów, na podstawie art. 246 § 1 pkt 1 p.p.s.a., Sąd postanowił, jak

w sentencji.