II SO/Ol 18/13

Uzasadnienie

Wnioskiem z dnia 8 sierpnia 2013 r. A.Z. zwrócił się o zwolnienie od kosztów sądowych w sprawie z wniosku o wymierzenie Powiatowemu Inspektorowi Nadzoru Budowlanego grzywny w trybie art. 55 § 1 ustawy ppsa. Podał, że jest osobą bezrobotną, bez prawa do zasiłku, nie posiada jakichkolwiek środków finansowych, oszczędności i przedmiotów wartościowych. Jest właścicielem mieszkania o pow. ok. 36 m2, budynku mieszkalnego do rozbiórki o pow. 111,54 m2 i nieruchomości rolnej o pow. 0,59 ha. Wskazał, że "posiadana nieruchomość rolna nie stanowi źródła dochodu (...) a jedynie pomoc w konsumpcyjnym źródle utrzymania strony przez prowadzenie (...) na posiadanych nieruchomościach upraw na całoroczne potrzeby konsumpcyjne" oraz, że "z posiadanej nieruchomości (...) nie czerpie zarobków a jedynie wykorzystuje ją do swoich potrzeb, celem przeżycia". Oświadczył, że samodzielnie prowadzi gospodarstwo domowe, środki pieniężne na jego koncie zostały zablokowane przez komornika.

W celu uzupełnienia informacji na temat sytuacji materialnej wnioskodawcy oraz wyjaśnienia wątpliwości powstałych na tle złożonego przez niego oświadczenia, wnioskodawca został wezwany do złożenia oświadczenia wskazującego: źródło utrzymania w ostatnich sześciu miesiącach; stałe miesięczne wydatki, ich rodzaj, wysokość i źródło finansowania; sposób wykorzystywania nieruchomości wykazanych w formularzach wniosku (w tym odrębnie każdej z wykazanych pod pozycją "nieruchomość rolna"), a wobec tego, że nieruchomości te nie przynoszą dochodu - wskazującego przyczyny braku ich wykorzystania w celu pozyskania źródła dochodu (np. z tytułu dzierżawy, najmu) lub ostatecznie sprzedaży oraz dokumentów źródłowych: kopii aktów notarialnych nabycia nieruchomości wykazanych w formularzach wniosku (z ewentualnym usunięciem danych zbywcy) i wyciągów z rachunków bankowych za okres ostatnich sześciu miesięcy. W wezwaniu zawarte zostało pouczenie, zgodnie z którym niezastosowanie się do wezwania może stanowić podstawę odmowy przyznania prawa pomocy.

W odpowiedzi wnioskodawca stwierdził, że nie posiada jakiegokolwiek dochodu, a tym samym nie ma źródła utrzymania. Z tego względu nie może wykazać również swoich wydatków, gdyż ich samodzielnie nie ponosi. Może natomiast przedstawić wydatki, na które łoży jego rodzina, która jednak nie stanowi rodziny w rozumieniu rubryki nr 6 formularza wniosku, tj. nie jest rodziną wspólnie zamieszkującą i gospodarującą z wnioskodawcą. Rodzina ta nie ma też żadnego obowiązku łożenia na jego niezbędne potrzeby, a czyniąc to dobrowolnie ponosi faktyczny uszczerbek w swoim bycie finansowym i utrzymaniu. Wnioskodawca przedłożył jednocześnie kopie dowodów potwierdzających opłacenie - jak wskazał, przez rodzinę - wydatków z tytułu podatków od nieruchomości, za energię elektryczną i opłaty eksploatacyjne za mieszkanie. Dodał, że nie ma możliwości przedstawienia dowodów potwierdzających ponoszenie wydatków na wyżywienie, gdyż jego rodzina wspomaga go w tym zakresie w formie gotowych posiłków i artykułów żywnościowych. Wnioskodawca wyjaśnił również, że w mieszkaniu mieszka, budynek mieszkalny do rozbiórki i grunt, na którym jest posadowiony ten budynek, nie nadają się natomiast do jakiegokolwiek wykorzystania, podobnie jak przyległy grunt, porośnięty krzewami i drzewami, na którym znajdują się ponadto pozostałości fundamentów. Wnioskodawca podał, że nie wydzierżawia tej nieruchomości, ani nie wynajmuje, gdyż nie nadaje się ona do wynajmu w obecnym stanie. Nie sprzedaje nieruchomości z uwagi na nieuregulowany stan prawny, co bezspornie wynika ze spraw sądowych zawisłych przed WSA w Olsztynie m.in. o sygn. akt II SA/Ol 330/12. Odnośnie nieruchomości rolnej o areale 0.59 ha wyjaśnił, że korzysta z niej "poprzez jej uprawę celem swojego i pomagającej mu rodziny utrzymania w wyżywieniu poprzez uprawę produktów rolnych w postaci warzyw w takiej ilości, aby je spożytkować na bieżące żywnościowe potrzeby jak i zapasy oraz przetwory na zimę". Wskazał, iż nie czerpie z upraw dochodu, gdyż nie jest rolnikiem i nie stać go na związane z działalnością rolniczą opłaty, a przy tak małym areale byłoby to ponadto nieopłacalne. Dodał, że nie prowadzi również działalności gospodarczej, na dowód czego przedłożył kopie zaświadczeń naczelnika urzędu skarbowego. Do pisma wnioskodawca załączył ponadto kopie: zaświadczenia z urzędu pracy, potwierdzającego, że jest osobą bezrobotną, aktów notarialnych z usuniętymi danymi o rodzajach działek, ich przeznaczeniu, położeniu i wartości, historię rachunku bankowego, wydruk o stanie tego rachunku oraz opłacone rachunki, które jak zaznaczył uregulowała jego rodzina.

Postanowieniem z dnia 23 września 2013 r., sygn. akt II SO/Ol 18/13 Referendarz sądowy w Wojewódzkim Sądzie Administracyjnym w Olsztynie odmówił wnioskodawcy zwolnienia od kosztów sądowych wobec ogólnikowej i niepełnej odpowiedzi na wezwanie skierowane w trybie art. 255 ustawy ppsa. Wskazano, że w złożonym na wezwanie dodatkowym oświadczeniu wnioskodawca wyjaśnił wprawdzie ogólnie, że wszelkie wydatki związane z utrzymaniem jego i majątku ponosi rodzina, lecz nie podał kto rzeczywiście udziela mu tej pomocy. Wnioskodawca nie wyjaśnił również w sposób wyczerpujący kwestii związanych z posiadanymi nieruchomościami. Pomimo wielokrotnego wyjaśniania mu w toku wszczynanych przez niego postępowań w przedmiocie prawa pomocy potrzeby oszacowania potencjału posiadanych przez niego nieruchomości, ponownie przedłożył kopie aktów notarialnych o fragmentarycznej treści, usuwając z nich istotne we wskazanym zakresie zapisy. Z przedłożonych kopii aktów notarialnych wynika bowiem jedynie, że wnioskodawca jest właścicielem mieszkania oraz trzech działek o powierzchni 403 m2, 500 m2 i 5.000 m2. Wnioskodawca nie pozwolił zatem określić stanu posiadanego majątku i jego wartości. Wobec nieprzekazania przez wnioskodawcę pełnych informacji na temat posiadanych przez niego nieruchomości oraz możliwości wykorzystania ich potencjału, nie można dokonać oceny jak w rzeczywistości kształtuje się jego sytuacja majątkowa oraz, czy rzeczywiście nie jest on w stanie ponieść kosztów postępowania w sprawie niniejszej i innych prowadzonych przez niego przed sądami administracyjnymi.

W złożonym sprzeciwie wnioskodawca zarzucił naruszenie art. 255 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2012 r., poz. 270) zwanej dalej: ustawą ppsa., poprzez bezpodstawne jego niezastosowanie w sytuacji uznania przez referendarza sądowego, że skarżący swoim wnioskiem i dowodami źródłowymi nie wykazał w sposób niebudzący wątpliwości, że jest w sytuacji materialnej uprawniającej go do wnioskowanej pomocy. Dodatkowo wnioskodawca podniósł zarzuty naruszenia: art. 245 § 3, art. 246 § 1 pkt 1 ustawy ppsa. poprzez niezasadne przyjęcie, że może ponieść koszty wnioskowanej pomocy bez uszczerbku koniecznego utrzymania dla siebie oraz, że nie wykazał okoliczności uzasadniających przyznanie wnioskowanej pomocy w sposób niebudzący wątpliwości; art. 258 § 2 pkt 7 p.p.s.a. przez niezasadne, nieobiektywne i oszukańcze wywody, że nie spełnia przesłanek do przyznania prawa pomocy oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji RP przez pozbawienie go prawa do sądu. Wnioskodawca stwierdził, że przedłożył żądane dokumenty, jak również wykazał, że jest osobą ubogą i nie posiada środków finansowych na swoje utrzymanie. Odmowę przyznania prawa pomocy uznał za nieobiektywną i naruszającą przepisy prawa.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 260 ustawy ppsa., w razie skutecznego wniesienia sprzeciwu postanowienie, przeciwko któremu został on wniesiony, traci moc, a sprawa będąca przedmiotem sprzeciwu podlega rozpoznaniu przez sąd na posiedzeniu niejawnym.

W związku z tym, że sprzeciw został wniesiony z zachowaniem ustawowego terminu, wniosek o przyznanie prawa pomocy podlega ponownemu rozpatrzeniu.

Przypomnieć należy, że prawo pomocy, zarówno w zakresie całkowitym, jaki i częściowym jest instytucją stanowiącą wyjątek od zasady ponoszenia kosztów postępowania przez strony. Z tego względu przesłanki zastosowania tej instytucji powinny być interpretowane w sposób ścisły. Udzielenie prawa pomocy jest bowiem formą dofinansowania strony postępowania z budżetu Państwa i powinno mieć miejsce tylko w sytuacjach, w których zdobycie przez stronę środków na sfinansowanie

udziału w postępowaniu jest rzeczywiście, obiektywnie niemożliwe (por. postanowienie NSA z dnia 11 stycznia 2012 r., I OZ 1099/11, dostępne w CBOSA, http://orzeczenia. nsa.gov.pl).

Ponadto w orzecznictwie sądów administracyjnych ugruntowany jest pogląd, że to na wnioskodawcy spoczywa ciężar wykazania, że znajduje się w sytuacji uprawniającej do skorzystania z prawa pomocy. Powinien on zatem przekonać Sąd o konieczności przyznania mu prawa pomocy. Wnioskodawca ubiegający się o przyznanie prawa pomocy musi wykazać, tj. należycie udokumentować swoją sytuację materialną, gdyż to na podstawie przekazanych przez niego informacji Sąd dokonuje merytorycznej oceny wniosku pod kątem wystąpienia przesłanek przyznania prawa pomocy we wnioskowanym zakresie (por. np. postanowienia NSA z dnia 16 grudnia 2010 r., II GZ 409/10 i z dnia 20 stycznia 2012 r., II FZ 833/11, dostępne w CBOSA). Stosownie bowiem do art. 246 § 1 pkt 2 ustawy ppsa., prawo pomocy może być przyznane osobie fizycznej w zakresie częściowym, gdy wykaże ona, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.

W niniejszej sprawie wnioskodawca wniósł o przyznanie prawa pomocy w zakresie częściowym, polegającym na zwolnieniu od kosztów sądowych. Powinien zatem wykazać, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Z urzędowego formularza wniosku o przyznanie prawa pomocy wynika, że wnioskodawca prowadzi jednoosobowe gospodarstwo domowe. Jest osobą bezrobotną, bez prawa do zasiłku, nie uzyskuje żadnego dochodu. Wnioskodawca wykazał też, że jest właścicielem mieszkania o pow. 36 m², budynku mieszkalnego do rozbiórki o pow. 111,54 m2 i nieruchomości rolnej o pow. 0,59 ha. Nie posiada oszczędności ani przedmiotów wartościowych, a zgromadzone na rachunku bankowym środki finansowe zostały bezterminowo zablokowane przez komornika. Ponieważ dane zawarte w formularzu PPF nie były wystarczające do oceny czy wnioskodawca spełnia przesłanki do przyznania prawa pomocy, został on wezwany, na podstawie art. 255 ustawy ppsa., do złożenia dodatkowych oświadczeń oraz przedłożenia dokumentów źródłowych dotyczących jego stanu majątkowego. W odpowiedzi na wezwanie wnioskodawca nadal nie ujawnił źródła utrzymania siebie i źródła finansowania ponoszonych wydatków, w tym związanych z posiadaniem wykazanych nieruchomości. Podał wprawdzie, że wszelkie wydatki związane z utrzymaniem jego i jego majątku ponosi rodzina, nie wskazał jednak, kto rzeczywiście udziela mu tej pomocy. Wbrew wezwaniu, pomimo wielokrotnego wyjaśniania wnioskodawcy potrzeby oszacowania potencjału posiadanych nieruchomości poprzez ustalenie ich położenia i wartości, ponownie przedłożył on akty notarialne o fragmentarycznej treści. Wnioskodawca przedstawił tylko te dane, które uznał za stosowne, chociaż w wezwaniu wyraźnie zaznaczono, że dopuszczalne jest jedynie usunięcie danych zbywcy. Również w złożonym sprzeciwie nie uzupełnił swoich wyjaśnień pomimo wielokrotnego zwrócenia uwagi przez Sąd na potrzebę pełnego i rzetelnego zobrazowania sytuacji majątkowej, dochodowej i rodzinnej. Uniemożliwiło to Sądowi dokonanie obiektywnej i wszechstronnej analizy zasadności wniosku. I chociaż wielokrotnie wyjaśniano wnioskodawcy, że chcąc skorzystać z prawa pomocy, powinien liczyć się z koniecznością udzielania wszelkich wyjaśnień odnoszących się do jego sytuacji materialnej oraz członków jego rodziny, to argumentacja wnioskodawcy polega jedynie na polemice ze stanowiskiem Sądu co do oceny możliwości poniesienia przez niego kosztów niniejszego postępowania, a także do bezpodstawnego kwestionowania stanowiska sądów o konieczności ujawnienia wszelkich danych dotyczących sytuacji rodzinnej, majątkowej oraz finansowej wnioskodawcy.

Uwzględniając zatem dane zawarte w rozpoznawanym wniosku o przyznanie prawa pomocy oraz informacje wynikające z oświadczeń i dokumentów złożonych przez wnioskodawcę stwierdzić należy, że w niniejszej sprawie nie wykazał on, jakimi środkami pieniężnymi rzeczywiście dysponuje oraz jakiego rodzaju i w jakiej wysokości ponosi wydatki. Złożone w niniejszej sprawie oświadczenia wnioskodawcy, wbrew stanowisku wyrażonemu w sprzeciwie, nie pozwalają na ocenę jego rzeczywistej sytuacji materialnej i zdolności finansowych. Skoro zaś wnioskodawca nie przedstawił informacji, które wskazywałyby te okoliczności w sposób niebudzący wątpliwości, to rozpoznawany wniosek należy ocenić jako niezasadny wobec niemożności przeprowadzenia pełnej analizy posiadanych przez stronę środków. Osoba ubiegająca się o przyznanie prawa pomocy powinna mieć świadomość, że domagając się przyznania tego prawa musi uprawdopodobnić okoliczności przemawiające za uwzględnieniem złożonego wniosku. Skoro w niniejszej sprawie wnioskodawca uchylił się od przedstawienia niezbędnych dowodów, gdyż przedłożył do oceny Sądu jedynie wybrane informacje i dokumenty, to powinien był liczyć się z oceną, że brak będzie podstaw do uznania jego twierdzeń i oświadczeń za uprawdopodobnione.

Odnosząc się natomiast do zarzutu naruszenia odmową przyznania prawa pomocy we wnioskowanym zakresie art. 45 ust. 1 Konstytucji, wyjaśnić należy, że celem instytucji prawa pomocy jest zagwarantowanie dostępu do sądu osobom, których wyjątkowo trudna sytuacja finansowa nie pozwala na poniesienie kosztów postępowania. W postępowaniu o przyznanie prawa pomocy należy zatem uwzględnić zarówno zasadę zapewnieniem prawa do sądu podmiotowi, który nie ma dostatecznych środków na pokrycie kosztów postępowania jak i zasadą powszechności i równości w ponoszeniu ciężarów i świadczeń publicznych, gdyż przyznanie prawa pomocy jest jednoznaczne z przerzuceniem tego ciężaru na budżet Państwa. Dostrzec jednakże trzeba, że prawo dostępu do sądu nie ma charakteru absolutnego i może być przedmiotem uzasadnionych prawnie ograniczeń. Ograniczenie to nie będzie sprzeczne z art. 45 ust. 1 Konstytucji, gdy zmierza do realizacji uzasadnionego prawnie celu, oraz gdy zachowana została rozsądna relacja proporcjonalności pomiędzy stosowanymi środkami a celem, do realizacji którego stosowane środki zmierzały (por. postanowienie NSA z dnia 13 sierpnia 2010 r., II FZ 398/10, dostępne w CBOSA).

W niniejszej sprawie wnioskodawca nie wykazał, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Z tych względów, na podstawie art. 246 § 1 pkt 2 ustawy ppsa., Sąd postanowił, jak w sentencji.